Η αλήθεια για το bitcoin

Θα μπορούσε να είναι τόσο εύκολο; Να είναι ένας τύπος με τσαλακωμένο μπλουζάκι, άσπρες κάλτσες και ατημέλητα, μπερδεμένα μαλλιά, ο Σατόσι Νακαμότο, εκείνος που την 1η Νοεμβρίου του 2008 υπέβαλε σε μια διαδικτυακή κοινότητα cypherpunks την πρόταση ενός συστήματος δημιουργίας, διαχείρισης και διακίνησης ψηφιακού χρήματος, υπό τον τίτλο «Βitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System», και μετά εξαφανίστηκε; Το περιοδικό «Newsweek» ισχυρίστηκε ότι τον εντόπισε, ότι το «Σατόσι Νακαμότο» δεν ήταν ένα ψευδώνυμο που θα προστάτευε την ανωνυμία του, αλλά το πραγματικό όνομά του, ότι η αλήθεια δεν ήταν απλώς κάπου εκεί έξω, αλλά μπροστά στα μάτια μας. Και έχει σημασία να μάθουμε την αλήθεια, διότι βρισκόμαστε στο χρονικό σημείο το οποίο θα καθορίσει αν ο κύριος Νακαμότο έβαλε τα θεμέλια σε μια φούσκα ή σε μια τεχνολογική εξέλιξη που θα αλλάξει για πάντα την ιδέα που έχουμε για το τι είναι χρήμα.

Η πρόταση για τη δημιουργία του bitcoin ήταν τόσο πλήρης και λεπτομερής, που γρήγορα κατέληξε στην υλοποίηση ενός λειτουργικού συναλλακτικού συστήματος στο Διαδίκτυο. Τι ακριβώς είναι; Ενα ψηφιακό νόμισμα με βασική ιδιότητά του τη μη ύπαρξη κάποιου κεντρικού φορέα (μια κεντρική τράπεζα, για παράδειγμα) που να ρυθμίζει την έκδοση και την κυκλοφορία του. Η αξία του ρυθμίζεται αποκλειστικά με βάση τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Οι συναλλαγές γίνονται ανώνυμα, αλλά όχι κρυφά. Κάθε φορά που ένα (ή περισσότερα) bitcoins αλλάζουν χέρια πρέπει να υπάρχει αντίστοιχη δημοσιοποίηση της συναλλαγής στο Διαδίκτυο (στο https://blockexplorer.com).

Η όλη διαδικασία βασίζεται σε ένα peer-to-peer δίκτυο εξυπηρετητών (servers) για τη μετάδοση και επιβεβαίωση των συναλλαγών, περίπου όπως τα δίκτυα που ανταλλάσσουν μουσική από χρήστη σε χρήστη. Η πρώτη αγορά υλικού αγαθού με bitcoin έγινε τον Μάιο του 2010, όταν μια πίτσα αγοράστηκε προς 10.000 bitcoins. Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, αν κάποιος ήθελε να αγοράσει ένα bitcoin σε κάποιο διαδικτυακό ανταλλακτήριο, θα πλήρωνε περίπου 440 ευρώ.

Προκειμένου μια συναλλαγή να θεωρηθεί έγκυρη, πρέπει να τη δει ένας μίνιμουμ αριθμός χρηστών ώστε να επικυρωθεί το γεγονός πως τα bitcoins έφυγαν από τον αγοραστή και έφτασαν στον πωλητή, επομένως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά για την ίδια αγορά. Συνολικά προβλέπεται ότι θα κυκλοφορήσουν 21 εκατομμύρια bitcoins και τότε η παραγωγή τους θα σταματήσει. Η δημιουργία κάθε bitcoin βασίζεται σε μια πολύπλοκη, χρονοβόρα και κοστοβόρα διαδικασία κρυπτογράφησης, την οποία έχουν αναλάβει συγκεκριμένοι χρήστες που αποκαλούνται miners, μια ευθεία αναφορά σε όσους εργάζονταν σε ορυχεία. Δεν ασχολούνται με αυτό για την ψυχή της μάνας τους –υπάρχει αμοιβή για την κάθε επιτυχή κρυπτογραφική εργασία των υπολογιστών τους που μπορεί να φτάσει ως και τα 50 νέα ψηφιακά νομίσματα. Ακριβείς πληροφορίες για το bitcoin υπάρχουν και στην ελληνική ιστοσελίδα bitcoinx.gr/

Ας επιστρέψουμε, ωστόσο, στο ζήτημα της ταυτότητας του ιθύνοντος νου πίσω από το νέο νόμισμα. Ο Ντόριαν Πρέντις Σατόσι Νακαμότο, ο κύριος με το τσαλακωμένο μπλουζάκι, έκανε αγωγή στο «Newsweek» αρνούμενος οποιαδήποτε ανάμειξη στην υπόθεση. Σε επιστολή που έστειλε μέσω του δικηγόρου του πριν από μερικές ημέρες ισχυρίζεται ότι δεν είχε καν ακούσει τη λέξη bitcoin πριν από τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν επικοινώνησε μαζί του η ρεπόρτερ του περιοδικού, και ότι ήταν ο γιος του που του εξήγησε τελικά κάποια πράγματα σχετικά με το ψηφιακό νόμισμα. Ο Νακαμότο εξηγεί ακόμη πως δεν μπορούσε να βρει δουλειά ως προγραμματιστής για περισσότερα από δέκα χρόνια και ότι έχει αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα υγείας, καθώς και πολλές οικονομικές δυσκολίες. «Εχω δουλέψει ως εργάτης, ερευνητής σε δημοσκοπήσεις και αναπληρωτής δάσκαλος» αναφέρει. «Δεν έχω καμία σχέση με cryptography, peer-to-peer systems ή εναλλακτικά νομίσματα». Η εικόνα που σχηματίζεται δεν ταιριάζει καθόλου σε διάνοια της τεχνολογίας που προσπαθεί να κρύψει την ταυτότητά του. Η όλη ιστορία μοιάζει περισσότερο με φάρσα, με μια καφκική περιπέτεια κάποιου ανθρωπάκου που βρέθηκε να έχει το λάθος ονοματεπώνυμο.

Διαβάζοντας το επίμαχο άρθρο, γρήγορα καταλαβαίνει κανείς πως το ρεπορτάζ του περιοδικού βασίζεται περισσότερο σε υπονοούμενα και συλλογιστικά άλματα, παρά σε ξεκάθαρες αποδείξεις. Δυσκολεύεσαι να πιστέψεις ότι o βασικός διαμορφωτής μιας εξέλιξης η οποία διασφαλίζει την ανωνυμία στις συναλλαγές θα υπέγραφε το «μανιφέστο» της με το κανονικό του όνομα. Επίσης, όποιος και αν εφηύρε το bitcoin θα γνώριζε σίγουρα πως εμπλέκεται σε κάτι αν όχι ξεκάθαρα παράνομο, σίγουρα λίγο ύποπτο. Τόσο εύκολα θα έδινε το στίγμα του;

Υπάρχουν, όμως, και κάποιες άλλες λεπτομέρειες. Οταν η ρεπόρτερ του «Newsweek» πήγε πρώτη φορά στο σπίτι του Νακαμότο στην Καλιφόρνια για να του κάνει κάποιες ερωτήσεις, αυτός κάλεσε την Αμεση Δράση. Η δημοσιογράφος ισχυρίζεται ότι ένα περιπολικό με δύο αστυνομικούς κατέφθασε και όταν εκείνη τούς είπε ότι απλώς επιθυμεί να μιλήσει με τον Σατόσι Νακαμότο για να του κάνει κάποιες ερωτήσεις, ο ένας αστυνομικός τη ρώτησε: «Αλήθεια, αυτός είναι που δημιούργησε το bitcoin; Δείχνει να ζει πολύ ταπεινά».

Τους τελευταίους μήνες το bitcoin έχει περάσει περιπέτειες. Ενα από τα μεγαλύτερα ανταλλακτήρια bitcoin στον κόσμο, το Mt. Gox, με βάση το Τόκιο, πτώχευσε πριν από λίγο καιρό κατηγορώντας χάκερ για την απώλεια 850.000 «νομισμάτων». Αλλο ένα, λιγότερο ισχυρό, ανταλλακτήριο, στον Καναδά αυτή τη φορά, σταμάτησε να λειτουργεί εξαιτίας παρόμοιας επίθεσης. Υπολογίζεται πως συνολικά το 6% των bitcoins που έχουν κυκλοφορήσει μέχρι στιγμής έχουν κλαπεί μέσω hacking από ανταλλακτήρια ή ιδιώτες.

Η δημοσιότητα που έχει λάβει το ψηφιακό νόμισμα οδηγεί και στη σύνδεσή του με υποθέσεις που δεν έχουν άμεση σχέση με τη λειτουργία του. Στις 26 Φεβρουαρίου η Οτομν Ράντκε, μια 28χρονη Αμερικανίδα, βρέθηκε νεκρή στο διαμέρισμά της στη Σιγκαπούρη.

Οι τοπικές Αρχές αντιμετώπισαν τον θάνατο σαν αυτοκτονία και ερεύνησαν την υπόθεση, όμως το συμβάν δημοσιεύτηκε στις μεγαλύτερες εφημερίδες του κόσμου –αφήνοντας υπονοούμενα ότι μπορεί να επρόκειτο και για δολοφονία, επειδή η Ράντκε ήταν διευθύνουσα σύμβουλος σε μια εταιρεία ανταλλαγής ψηφιακού συναλλάγματος.

Οι φανατικοί του bitcoin θεωρούν πως υπάρχει οργανωμένη επίθεση εναντίον του για να αποδυναμωθεί η προοπτική του. Στους «Financial Times» ο δημοσιογράφος επιχειρηματικού ρεπορτάζ Τζον Γκάπερ έγραψε σε κείμενό του ότι οι υστερικές αυτές αντιδράσεις υπογραμμίζουν απλώς πόσο δύσκολο θα είναι να μετατραπεί το bitcoin σε οικουμενικό σύστημα συναλλαγών από εμμονή μερικών παθιασμένων κομπιουτεράκηδων. «Δεν μπορείς να ανταγωνιστείς το παραστατικό χρήμα και να θεωρείς ότι ανταγωνίζεσαι το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό συστημα όταν αντιδράς σε κάθε κακοτοπιά σαν έφηβος που οι γονείς του άνοιξαν την πόρτα του δωματίου του χωρίς να χτυπήσουν πρώτα».

Οι επίσημοι φορείς έχουν αντιδράσει ποικιλοτρόπως. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αναγνωρίσει το bitcoin ως «εικονικό νόμισμα» κάτι που ορίζεται συνήθως ως εξής: «… το αρρύθμιστο ψηφιακό χρήμα, το οποίο εκδίδεται και συνήθως ελέγχεται από τους δημιουργούς του και το οποίο χρησιμοποιείται και γίνεται δεκτό μεταξύ των μελών μιας συγκεκριμένης εικονικής κοινότητας». Η γερμανική κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει επίσημα το bitcoin ως λογιστική μονάδα η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συναλλαγές ιδιωτών. Απέφυγε, βεβαίως, να το χαρακτηρίσει ηλεκτρονικό χρήμα, συνάλλαγμα ή λειτουργικό νόμισμα, και προτιμά τον όρο «χρηματοοικονομικό εργαλείο». Αν, όμως, μια επιχείρηση επιδιώξει να το χρησιμοποιήσει σε εμπορικές συναλλαγές, θα πρέπει πρώτα να πάρει άδεια από την Ομοσπονδιακή Αρχή Χρηματοοικονομικής Εποπτείας.

Το bitcoin έχει ήδη ξεφύγει από τον στενό κύκλο των ανθρώπων που ασχολούνται με τον προγραμματισμό και τις νέες τεχνολογίες. Αν και οι Ελληνες δεν φημιζόμαστε για τα αντανακλαστικά μας, δεν είμαστε, οι περισσότεροι, early adopters των καινούργιων τεχνολογικών τάσεων, υπάρχουν ήδη ελληνικά καταστήματα που δέχονται τα bitcoins. Μία από τις ελληνικές επιχειρήσεις που δέχονται ως συναλλαγή το νόμισμα είναι και η ταβέρνα «Αγγελος» στο Χαϊδάρι. Η πρωτοβουλία ανήκει στον 25χρονο Νίκο Χούτα, φανατικό της πληροφορικής και γιο του ιδιοκτήτη. Μέχρι στιγμής, δεν τον έχει πληρώσει κανένας πελάτης χρησιμοποιώντας το ψηφιακό νόμισμα. Ο νεαρός, όμως, σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε μαζί του, μας είπε πως θεωρεί ότι είναι νωρίς, ότι στην Ελλάδα είναι ακόμη σχεδόν άγνωστο το bitcoin και έχουμε χρόνο μπροστά μας. Οι πρόσφατες περιπέτειες του ψηφιακού νομίσματος δεν τον ανησυχούν: «Πάντα κάτι καινούργιο το πολεμάνε». Επίσης, η AirFastTickets, η online εταιρεία τουρισμού, ανακοίνωσε πρόσφατα την πρόθεσή της να δέχεται bitcoins.

Κάθε νόμισμα, ακόμη και το bitcoin, που δεν διαθέτει καν φυσική υπόσταση, έχει δύο όψεις. Η απουσία του ελέγχου κάποιας κεντρικής εκδότριας αρχής σημαίνει αυτομάτως πως δεν υπάρχουν τραπεζίτες ή κερδοσκόποι που θα κινούν τα νήματα. Επίσης, ο τρόπος έκδοσης και διαχείρισης του bitcoin το καθιστά άτρωτο απέναντι στα παιχνίδια των χρηματιστηρίων ή στο τύπωμα πληθωριστικού χρήματος. Από την άλλη, ένα σύστημα συναλλαγών που δεν απαιτεί πλήρη διαφάνεια και επιτρέπει την αστραπιαία μεταφορά μεγάλων χρηματικών ποσών από χώρα σε χώρα φαντάζει πολύ ελκυστικό σε απατεώνες, φοροφυγάδες, μιζαδόρους.

Πολλοί υπερασπίζονται το bitcoin, αρκετοί εστιάζουν στα ζητήματα ασφαλείας που εξυπακούονται για οποιαδήποτε διαδικτυακή συναλλαγή, χωρίς εδώ, όμως, να υπάρχει η δυνατότητα αποζημίωσης. Κάποιοι οικονομολόγοι το θεωρούν δύστροπο νόμισμα και πιστεύουν πως η σπανιότητά του και η δυσκολία δημιουργίας του λειτουργούν αποπληθωριστικά και αντιαναπτυξιακά για μια οικονομία. Αλλοι το βλέπουν σαν μια αναχρονιστική και άχρηστη επαναφορά του κανόνα του χρυσού. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία είναι εκείνη που θα αποφασίσει. Μένει να δούμε αν σε μερικά χρόνια θα έχουμε όλοι μας από ένα εικονικό πορτοφόλι ή αν θα λέμε πως κάποτε υπήρχε ένα νόμισμα, το bitcoin, με τον τρόπο με τον οποίο μνημονεύουμε σήμερα την εσπεράντο.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 23 Μαρτίου 2014