Ενας χρόνος στο Χάρβαρντ

Veritas στα λατινικά σημαίνει αλήθεια. Διόλου τυχαία, veritas είναι και το μότο του κορυφαίου πανεπιστημίου στον πλανήτη.

Είχα την τύχη να βρεθώ σε αυτόν τον μαγικό μικρόκοσμο του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ για 12 μήνες, ως μεταπτυχιακός φοιτητής Δημόσιας Διοίκησης στη Σχολή Διακυβέρνησης John F. Kennedy. Εφτασα στη διάσημη πανεπιστημιούπολη, το Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης, ένα βροχερό βράδυ, παραμονή του εορτασμού της 4^ης Ιουλίου. Οσα ακολουθούν είναι αναμνήσεις, εντυπώσεις και μια πρόχειρη αξιολόγηση όσων κατέγραψε ο «φακός» μου: μια προσωπική «veritas» σε μια χρονιά που με κράτησε ψυχικά διχασμένο ανάμεσα στο μοναδικό εύρος και στην ένταση της εκεί εμπειρίας και της αναπόφευκτης ταυτόχρονης σύνδεσης με όσα συνέβησαν στη χώρα μας.

Η αλήθεια του Χάρβαρντ, λοιπόν, είναι ένα μωσαϊκό εμπειριών το οποίο αποκαλύπτεται σταδιακά σε όποιον περάσει την πύλη του Harvard Yard: περιλαμβάνει σουπερστάρ καθηγητές, ηγέτες κρατών και επιχειρήσεων, ακτιβιστές, εκκολαπτόμενους και πρώην επαναστάτες με αιτία, γόνους και απογόνους του διεθνούς τζετ σετ, νομπελίστες και πρωτοπόρους ερευνητές, ινστιτούτα για κάθε τμήμα της επιστημονικής έρευνας, επιβλητικές βιβλιοθήκες που γίνονται το δεύτερο –αν όχι το πρώτο –σπίτι κάθε φοιτητή στις ενδιάμεσες και τελικές εξετάσεις, κρυμμένα μικρά καφέ που πουλάνε τσάι από τον Ολυμπο και λέσχες, αδελφότητες που στεγάζονται σε γεωργιανά κτίρια, καταπληκτικά μουσεία, η καλύτερη ταινιοθήκη στον κόσμο σχεδιασμένη από τον Λε Κορμπυζιέ, σχεδόν «εξωγήινες» αθλητικές εγκαταστάσεις, εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο που ποζάρουν μπροστά στο άγαλμα του Τζον Χάρβαρντ (για το οποίο πόζαρε μοντέλο της εποχής, καθώς η μορφή του ιδρυτή του ομώνυμου πανεπιστημίου παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη). Συνοπτικά, τίποτε δεν θυμίζει ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα και όλα υπογραμμίζουν ποια είναι τα πραγματικά θεμέλια της αμερικανικής ηγεμονίας.

Η αλήθεια, όμως, δεν περιορίζεται μόνο σε αυτά. Το Χάρβαρντ, όπως και κάθε αμερικανικό πανεπιστήμιο υψηλού επιπέδου, εξελίσσει την αριστεία, την έρευνα και τη γνώση παράλληλα με τη συστηματική δικτύωση, την οργάνωση και κινητοποίηση φοιτητών, καθηγητών και προσωπικοτήτων γύρω από κοινούς στόχους, ανθρωπιστικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Ακόμη και ο Τζορτζ Κλούνεϊ συνεργάστηκε με το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο ανέπτυξε λογισμικό που εντοπίζει «ύποπτες» πολεμικές προετοιμασίες που προϊδεάζουν για αναζωπύρωση της γενοκτονίας στο Σουδάν. Ή ο Σον Πεν, του οποίου η συνεισφορά στην ανοικοδόμηση της Αϊτής έγινε αφορμή να επισκεφθεί το Kennedy School μαζί με την πρόεδρο της χώρας και να απαντήσει δημόσια σε ερωτήσεις και αιτιάσεις που έχει κατά καιρούς δεχθεί. Κοινώς, το μοντέλο του απομονωμένου από τα εγκόσμια ακαδημαϊκού και του πανεπιστημίου-οχυρού είναι ένα άλλοθι για τη μετριότητα. Ιδιαίτερα στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, το πνεύμα των Κένεντι δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες: σημασία έχει τι θα κάνεις εσύ για τη χώρα σου, την κοινότητα, τον δήμο σου, τον συνάνθρωπό σου, όχι το αντίστροφο. Και όταν λέμε «εσύ», εννοούμε τους πάντες, συμπεριλαμβανομένων μεγάλων ιδρυμάτων και δωρητών (Ροκφέλερ, Μπιλ Γκέιτς) που δωρίζουν εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για έρευνα και πειραματισμό με νέες ιδέες και πρότζεκτ που παράγουν κοινωνικό όφελος και σύντομα βρίσκουν θέση στις υπηρεσίες διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα.

Οσοι έχουμε σπουδάσει στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τη συμμετοχική διδασκαλία που εφαρμόζουν τα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ. Αντί για τις γνωστές 45λεπτες εισηγήσεις από την έδρα, ο καθηγητής χρησιμοποιεί τη γνώση και τις εμπειρίες των φοιτητών του. Αρκετοί από τους καθηγητές εφαρμόζουν τη «σωκρατική μέθοδο». Η γνώση μέσα στην αίθουσα διαχέεται μέσω ερωταπαντήσεων, κατάθεση εμπειριών, την προώθηση της διαλεκτικής μεθόδου που οδηγεί σε συμπεράσματα ή και νέα ερωτήματα, κρατώντας το ενδιαφέρον ζωντανό.

Ο πλουραλισμός οδηγεί συχνά τις ιδέες σε κυκλοφοριακή συμφόρηση. Ιδιαίτερα για όποιον επιλέξει να παρακολουθήσει μαθήματα και από τις υπόλοιπες μεταπτυχιακές σχολές ή το Κολέγιο του Χάρβαρντ, οι πιθανότητες να γλιτώσει τον φιλοσοφικό πονοκέφαλο είναι ελάχιστες. Οποιος αποφασίσει να πειραματιστεί, λοιπόν, μπορεί να ακούσει τον Αμάρτια Σεν να παραδίδει μαθήματα φιλοσοφίας και οικονομικών του κράτους πρόνοιας, τον Νάιαλ Φέργκιουσον ανάμεσα στη συγγραφή των βιβλίων του να αναλύει την επιρροή των Μεδίκων στη θεμελίωση του τραπεζικού συστήματος, τον Γκρεγκ Μάνκιου να διδάσκει αρχές μακροοικονομίας και μικροοικονομίας, τον γνωστό μας Νίκολας Μπερνς να αναλύει την αμερικανική στρατηγική στη Νοτιοανατολική Ασία, τον Ρομπέρτο Ουνγκέρ να κάνει φύλλο και φτερό τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία και να αναπτύσσει τις ευκαιρίες της νέας οικονομίας για τις περιφερειακές χώρες, τον Ντάνι Ρόντρικ να ασκεί κριτική στους συναδέλφους του οικονομολόγους για την εμπλοκή τους στον δημόσιο διάλογο της κρίσης, τον Μάικλ Σαντέλ να διερωτάται για τον ρόλο του χρήματος και των αγορών στη σημερινή κοινωνία, τον «μάγο» των Creative Commons, Λόρενς Λέσιγκ, να τα βάζει με το πολιτικό χρήμα στις ΗΠΑ.

Τα απογεύματα, στα διάφορα ανοικτά σεμινάρια, κάποιος μπορεί να γνωριστεί με γερουσιαστές, κυβερνήτες, υπουργούς, δημοσιογράφους, επιχειρηματίες, συνεργάτες προέδρων και πρωθυπουργών ή να «πέσει» πάνω στον Ματ Ντέιμον, στον κορεάτη ράπερ Psy ή στη Lady Gaga (!) που μπορεί να κάνουν ένα «πέρασμα» από τους κοιτώνες του κολεγίου και να εκφωνήσουν και μια ομιλία στους εκστασιασμένους πρωτοετείς.

Οπως αντιλαμβάνεται κανείς, μια εκπαιδευτική διαδικασία τέτοιου επιπέδου και εύρους βασίζεται σε ένα αποτελεσματικό δίκτυο διοίκησης που στηρίζεται στη διαρκή αξιολόγηση. Στα μέσα και στο τέλος κάθε εξαμήνου, οι φοιτητές αξιολογούμε και βαθμολογούμε τους καθηγητές μας, όχι μόνο προς όφελος των ιδίων και του πανεπιστημίου, αλλά και των μελλοντικών φοιτητών που θα κληθούν να επιλέξουν μαθήματα την επόμενη χρονιά. Φυσικά, όλα, από τις πληρωμές των διδάκτρων, τυχόν επιδιορθώσεις στις φοιτητικές εστίες ή την επιλογή μαθημάτων, γίνονται ψηφιακά.

Την περίοδο των προεδρικών εκλογών, τα «ονόματα» του πανεπιστημίου δεν διστάζουν να ριχτούν στην αρένα της πολιτικής αντιπαράθεσης, λαμβάνοντας ξεκάθαρη θέση υπέρ των υποψηφίων, αρθρογραφώντας και εκθέτοντας αιχμηρά τις απόψεις τους για την οικονομία, τη διοίκηση και την εξωτερική πολιτική. Κάποιοι από αυτούς αξιοποιούνται ή θα αξιοποιηθούν σε κρίσιμα κυβερνητικά πόστα, θα φέρουν εις πέρας τη θητεία τους και θα επιστρέψουν στο πανεπιστήμιο, όπου θα αποτιμήσουν την εμπειρία τους μαζί με τους φοιτητές τους, θα γράψουν βιβλία, άρθρα και θα μεταλαμπαδεύσουν την κεκτημένη γνώση τους. Κάπου εκεί, λοιπόν, μεταξύ μιας θητείας στον Λευκό Οίκο και της επιστροφής στο πανεπιστήμιο, μπορεί να γνωρίσει κανείς τον Λάρι Σάμερς (πρώην υπουργό Οικονομικών επί Κλίντον και επικεφαλής του Εθνικού Οικονομικού Συμβουλίου των ΗΠΑ) ή τον Κας Σανστέιν (υπεύθυνο για τη διοικητική μεταρρύθμιση) που θήτευσαν δίπλα στον πρόεδρο Ομπάμα και δεν έχουν κανένα πρόβλημα να επιστρέψουν στα θρανία, να εκδώσουν το βιβλίο τους και να διδάξουν πολιτική οικονομία ή δημόσια διοίκηση στους πρωτοετείς και μεταπτυχιακούς φοιτητές.

Με την ίδια άνεση που η πολιτική και η οικονομία διαλέγονται με την ακαδημαϊκή έρευνα και διδασκαλία, η ακαδημαϊκή ελευθερία τίθεται στην υπηρεσία και στο όφελος του φοιτητή. Μπορεί, για παράδειγμα, η πρόεδρος της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ να μην είναι το αγαπημένο παιδί των σκεπτόμενων Αργεντινών και να της αποδίδονται σοβαρά λάθη στην οικονομική πολιτική, αυτό όμως δεν εμπόδισε το Kennedy School να της δώσει βήμα να μιλήσει και να συνομιλήσει με τους φοιτητές, ώστε οι τελευταίοι να κρίνουν εξ ιδίων. Φυσικά, οι λίγοι αργεντινοί διαδηλωτές έξω από τη σχολή, στο άκουσμα ότι είμαι Ελληνας, έσπευσαν να μου διευκρινίσουν ότι «θα έχουμε κακά ξεμπερδέματα με το ΔΝΤ, αλλά είμαστε τυχεροί που ανήκουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση».

Παρόμοια αμφιλεγόμενη περίπτωση αποτελεί και ο Τζαμίλ Μαχουάντ, πρώην πρόεδρος του Ισημερινού, ο οποίος κλήθηκε να διαχειριστεί την τραπεζική κρίση του 1998-99, που οδήγησε στην υιοθέτηση του δολαρίου και σε συμφωνία επώδυνων μέτρων λιτότητας με το ΔΝΤ. Εκδιώχθηκε ύστερα από λαϊκό ξεσηκωμό και στρατιωτικό πραξικόπημα το 2000 και έκτοτε δεν έχει επιστρέψει στη χώρα του. Σήμερα δίνει διαλέξεις και παραμένει μέλος σε σχολές του Χάρβαρντ, μίλησε σε μια κατάμεστη δημόσια εκδήλωση με τον Γιώργο Παπανδρέου, ενώ συμμετέχει ενεργά στην πανεπιστημιακή ζωή. Σε μία από τις μοναδικές συζητήσεις μας θυμάμαι τη φράση του, ότι «από τη στιγμή που το ΔΝΤ είναι η μόνη διαθέσιμη λύση για να αποφύγεις τη χρεοκοπία και τη διάλυση της χώρας σου, στην ουσία υπογράφεις τον πολιτικό σου θάνατο».

Τον Ιούλιο του 2012 και λίγο μετά τις ελληνικές εκλογές που προκάλεσαν νευρικό κλονισμό σε Ευρώπη και Αμερική, το κλίμα για την Ελλάδα ήταν στο ναδίρ. «Πρέπει να αντιληφθείτε τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Η εφετινή χρονιά ενδεχομένως να μας φέρει μπροστά σε νέα δεδομένα. Αν πιστεύετε ότι μια πιθανή χρεοκοπία της Ελλάδας δεν σχετίζεται με την αμερικανική οικονομία, τότε θα πρέπει να το ξανασκεφτείτε» έλεγε ο καθηγητής Μπράιαν Μαντέλ απευθυνόμενος στους αμερικανούς συμφοιτητές του προγράμματός μας. Λίγους μήνες μετά, θα άκουγαν τον ρεπουμπλικανό υποψήφιο Μιτ Ρόμνεϊ σε ένα κρεσέντο λαϊκισμού να κινδυνολογεί ότι οι ΗΠΑ με πρόεδρο τον Ομπάμα θα καταλήξουν σαν την Ελλάδα. Κάτι αντίστοιχο με τις πρόσφατες δηλώσεις της γερμανίδας καγκελαρίου ότι η Ελλάδα κακώς εντάχθηκε στην ευρωζώνη…

Φυσικά, το να είσαι Ελληνας στη χειρότερη μεταπολεμική οικονομική κρίση, σε θέτει εξ ορισμού στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. «Αδελφέ μου, καλωσήρθες!». Ηταν η πρώτη αγκαλιά που εισέπραξα από τον αργεντινό συμφοιτητή μου, διόλου τυχαία. «Πώς είναι τα πράγματα στην Ελλάδα;», «Θα χρεοκοπήσετε;», «Θα αντέξετε στο ευρώ;», «Τι θα κάνετε με την Ακροδεξιά;», «Μισείτε πράγματι τους Γερμανούς;», «Εχετε κάθε μέρα πορείες και καταστροφές;», «Γιατί φτάσατε μέχρις εδώ;», μερικά από τα συνηθισμένα σχόλια-ερωτήσεις από συμφοιτητές, τεχνοκράτες, ακαδημαϊκούς, ακόμη και πρώην αρχηγούς κρατών που διδάσκουν στο πανεπιστήμιο. Από τον Λιβανέζο με τα καταπληκτικά φαλάφελ μέχρι τον θιβετιανό μοναχό που σύχναζε στο γυμναστήριο δίπλα στη σχολή, όλοι γνώριζαν τη μακροοικονομική κατάσταση της Ελλάδας καλύτερα και από τους έλληνες ειδικούς.

«Εχουμε Ελληνα στην τάξη;», ήταν μία από τις συνηθισμένες ερωτήσεις των καθηγητών στα μαθήματα ηγεσίας, οικονομικών και πολιτικής οικονομίας. Στη θετική απάντηση, οι ελάχιστοι Ελληνες της σχολής (που έτυχε να φοιτούμε την ίδια χρονιά) αναλαμβάναμε συχνά να επικαιροποιούμε τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, αλλά και να διαλύουμε τα ουκ ολίγα στερεότυπα. Αρκετές φορές τα πρωινά του Σαββάτου τα αφιέρωνα σε συζήτηση με τον γερμανό καθηγητή μου στα μακροοικονομικά. Ηταν σαφές ότι το πρόγραμμα της Ελλάδας είχε εφαρμοστεί –με κάποιες παραλλαγές –και σε άλλες χώρες. Αυτό που το έκανε ιδιαίτερο και απρόβλεπτο ήταν η πολιτική του διάσταση, οι παρενέργειές του για μια ευρωπαϊκή χώρα και την ευρωπαϊκή ήπειρο, οι πληγές που προκαλεί στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, στην κοινωνική συνοχή και στα πολιτικά συστήματα. Αν και Γερμανός, διόλου δεν επικροτούσε τη στάση της κυβέρνησής του καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης και οι εκτιμήσεις του ήταν πάντα εύστοχες.

Ηδη, όμως, από τις αρχές του φθινοπώρου ήταν σαφές ότι η συζήτηση για το ελληνικό και ευρωπαϊκό πρόβλημα είχε αλλάξει προσανατολισμό. Κορυφαίοι καθηγητές έδιναν πλέον έμφαση στις θεσμικές, οικονομικές και κοινωνικές διαφορές του ευρωπαϊκού Βορρά με τον Νότο, η κριτική για τη στάση του γαλλογερμανικού άξονα εντεινόταν και όσο η κρίση μετατρεπόταν σε βαθιά ύφεση, το κέντρο του ενδιαφέροντος μετατοπιζόταν στις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές, στην αλλαγή υποδείγματος ολοκλήρωσης και ανάπτυξης στην Ευρώπη. «Είναι απαράδεκτο αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα. Η ιδέα της λιτότητας είναι η πιο επικίνδυνη νεκρανάσταση» υποστήριζε εμφατικά ο Μαρκ Μπλάιθ, καθηγητής στο Πρίνστον;;;;;, στο περιθώριο μιας συζήτησης για την ευρωπαϊκή κρίση. «Η απουσία εθνικού σχεδίου και η σιωπή των προοδευτικών στην Ευρώπη είναι καταδικαστική για τις περιφερειακές χώρες. Πρέπει εσείς, οι νέοι Ελληνες, να αναπτύξετε το δικό σας όραμα για την Ευρώπη και όχι να μιμείστε τη γαλλογερμανική εκδοχή για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση» μου τόνισε εμφατικά ο Ρομπέρτο Ουνγκέρ. Τα λόγια, όμως, του Μάικλ Ιγκνάτιεφ, ο οποίος έδειχνε ζωηρό ενδιαφέρον για τις ελληνικές εξελίξεις, δεν άφηναν κανένα περιθώριο για παρερμηνεία: «Η προηγούμενη γενιά, πολιτική γενιά της Μεταπολίτευσης, πέτυχε πολλά για τη χώρα, κατάφερε όμως να τη χρεοκοπήσει. Είστε η πιο μορφωμένη γενιά που έχει πατήσει ποτέ το πόδι της στην Ελλάδα και πρέπει να το πιστέψετε ότι δεν έχετε τίποτε πια να περιμένετε από το ίδιο πολιτικό σύστημα. Αγαπήστε τη χώρα σας και αγωνιστείτε για αυτήν».

Το ενδιαφέρον για τα ελληνικά δρώμενα παρέμενε αμείωτο καθ΄όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Είναι δύσκολο να ξεχάσω τους φοιτητές από την Ασία, την Αφρική και τις ΗΠΑ, που είχαν ταξιδέψει δεκάδες ώρες για να βρεθούν στο Κέμπριτζ, στο Συνέδριο για την Ανάπτυξη που είχε οργανώσει η σχολή μου και στην οποία είχα την τιμή να μιλήσω, το κατάμεστο αμφιθέατρο του Harvard Business School με θέμα το μέλλον της Ελλάδας, τα πειράγματα και τις συζητήσεις με τους γερμανούς ή τους βαλκάνιους φίλους μου. Κάπως έτσι, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, η οποία καλλιεργείται πιο εύκολα επί αμερικανικού παρά επί ευρωπαϊκού εδάφους, μεγάλωνε, και όσο η ύφεση απλωνόταν στον Νότο και άγγιζε και τη Γαλλία, το μέτωπο διευρυνόταν, οι συζητήσεις εντείνονταν, το Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών γέμιζε σε κάθε σχετική εκδήλωση και το ευρωπαϊκό κλαμπ της σχολής μου δεν προλάβαινε να οργανώνει συναντήσεις με πολιτικούς, τεχνοκράτες, τραπεζίτες από τα ευρωπαϊκά όργανα.

Τις περισσότερες, όμως, απορίες των φοιτητών του Χάρβαρντ ανέλαβε να λύσει το… σχεδόν μισό υπουργικό συμβούλιο της κυβέρνησης Παπανδρέου, με επικεφαλής τον ίδιο. Η αναγγελία άφιξης του κ. Παπανδρέου ως επισκέπτη καθηγητή στο Institute of Politics τον Σεπτέμβριο του 2012 δημιούργησε ζωηρό ενδιαφέρον. Κανείς, όμως, δεν είχε προβλέψει ότι στην πρώτη του διάλεξη (η οποία, σημειωτέον, απευθυνόταν σε προπτυχιακούς φοιτητές) η τεράστια ουρά που θα σχηματιζόταν θα έδινε νέο περιεχόμενο στον όρο political celebrity. Οι διαλέξεις του κ. Παπανδρέου, οι οποίες στην ουσία ήταν μια αναδρομή της ελληνικής και ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, αλλά και κάθε κοινωνική-ακαδημαϊκή εκδήλωση στην οποία ήταν ομιλητής, εντός και εκτός του campus, ήταν sold out. Παρά τα όσα ανακριβή και πικρόχολα γράφτηκαν σε διάφορα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, το πέρασμά του από τη σχολή αποτιμήθηκε θετικά. Ο πρώην πρωθυπουργός δέχθηκε την κριτική, συζήτησε υπομονετικά και υποδέχθηκε στις ώρες γραφείου του εκατοντάδες φοιτητές και ερευνητές, Ελληνες και ξένους, που έσπευσαν να τον γνωρίσουν. Φυσικά, δεν ήταν ο μόνος έλληνας πολιτικός που πέρασε το κατώφλι του πανεπιστημίου. Η Αννα Διαμαντοπούλου, ο Παύλος Γερουλάνος, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, ο Πέτρος Ευθυμίου και φυσικά ο εξαιρετικός καθηγητής στο Kennedy School και πρώην πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος δίδαξαν ή έδωσαν διαλέξεις κατά τη διάρκεια της χρονιάς σε διεθνή ακροατήρια, με θετικές ως επί το πλείστον εντυπώσεις, σύμφωνα με τους συμφοιτητές μου.

Το πρωί ως το μεσημέρι της 15^ης Απριλίου, η Βοστώνη ζούσε στον ρυθμό του μαραθωνίου της. Αρκετοί από τους συμφοιτητές μου, μαζί με τις οικογένειές τους, είχαν κατέβει στο σημείο τερματισμού στην Boylston Street για να πάρουν μέρος στην αθλητική γιορτή. Το προηγούμενο βράδυ είχα βρεθεί στις προετοιμασίες της εξέδρας και των λοιπών εγκαταστάσεων. Ως ειρωνεία της τύχης και αναφερόμενοι στα μέτρα ασφαλείας, σχολιάσαμε ότι «οι Αμερικανοί δεν αφήνουν τίποτε στην τύχη». Ακριβώς στο σημείο που στεκόμαστε, λίγες ώρες αργότερα, το μεσημέρι της 15ης Απριλίου συνέβη η δεύτερη έκρηξη. Για τους βομβιστές, τα αίτια που τρέφουν την τρομοκρατία και τις συνέπειες αυτής, ειπώθηκαν πολλά. Εγώ, όμως, έζησα μια κοινωνία σε πλήρη σύμπνοια, αλληλεγγύη και πρωτόγνωρη προσφορά για βοήθεια σε κάθε επίπεδο, μια κοινωνία που μέσα στην αφέλεια ή στην επιφανειακότητα που εμείς θέλουμε να της αποδίδουμε «θύμωσε» με τον εαυτό της και βάλθηκε να αποδείξει ότι είναι πιο δυνατή από τον πόνο και τον φόβο. Πέρα από το κύμα εθελοντισμού για ιατρική και ψυχολογική βοήθεια, παροχή στέγης, σίτισης και ρουχισμού, μια ολόκληρη πόλη, μέσω των social media, επιδόθηκε σε ένα ανθρωποκυνηγητό συνδράμοντας τις Αρχές να εντοπίσουν τυχόν υπόπτους κοντά στα σημεία της έκρηξης. Για έναν Ελληνα που το έργο των Αρχών και ιδιαίτερα της Αστυνομίας αντιμετωπίζεται τουλάχιστον με σκεπτικισμό, ήταν σχεδόν ασύλληπτη η πειθαρχία με την οποία πάνω από 1 εκατομμύριο Βοστωνέζοι υπάκουσαν στην παραίνεση των Αρχών να παραμείνουν στα σπίτια τους για μια ολόκληρη ημέρα, προκειμένου να διευκολύνουν την καταδίωξη των φερόμενων ως τρομοκρατών.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 8 Σεπτεμβρίου 2013