Μια μεγάλη γιορτή που γίνεται δύο φορές τον χρόνο, συνήθως τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι Ποκότ, άγριοι με τα όλα τους, ζουν απομονωμένοι στα δυτικά της Κένυας. Δεν έχουν ρεύμα και για να βρουν νερό χρειάζεται να περπατήσουν πολλές ώρες. Αλλά ακόμη και αν βρουν, στον γυρισμό μπορεί να τους φάνε τα λιοντάρια. Ολα αυτά, όμως, δεν τους εμποδίζουν να το ρίχνουν έξω πού και πού. Αυτό το βράδυ όλο το χωριό γίνεται ένα. Η τοπική μπίρα από ζαχαροκάλαμο ρέει άφθονη και χτυπάει κατακέφαλα. Ανδρες και γυναίκες φορούν τα καλά τους, χορεύουν και τραγουδούν ως το πρωί. Η αιτία αυτού του ξέφρενου πάρτι; Ο ακρωτηριασμός πέντε ως δέκα κοριτσιών, η αφαίρεση των εξωτερικών γεννητικών οργάνων τους με το ίδιο λεπίδι και χωρίς αναισθητικό. Η κλειτοριδεκτομή συμβολίζει για κάθε κοπέλα μεταξύ 12 και 16 ετών το πέρασμα στην ενηλικίωση. Και οι υπερήφανοι γονείς, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της γιορτής πληρώνουν για την μπίρα όλων, πρόκειται να ανταμειφθούν με αγελάδες που θα δώσουν ως προίκα οι μελλοντικοί σύζυγοι των κοριτσιών τους. Σε κάποια σημεία του πλανήτη το να είσαι γυναίκα δεν είναι απλώς δύσκολο. Είναι αφόρητο.
Την επομένη του γλεντιού, τα κορίτσια πλένονται στο ποτάμι και οι γυναίκες τις στολίζουν με τις χάντρες και τα τεράστια κολιέ τους. Μοιάζουν πλέον με μικρές κυρίες και πολύ χαίρονται για αυτό. Οι γυναίκες τους δίνουν τις τελευταίες οδηγίες: πρέπει να είναι γενναίες. Ούτε να κλάψουν ούτε να φωνάξουν. Δεν πρέπει να φανεί κανένα ίχνος πόνου στο πρόσωπό τους, γιατί αυτό σημαίνει ντροπή για την οικογένεια, η οποία θα αναγκαστεί να πληρώσει πρόστιμο αρκετές αγελάδες. Και ούτε γαμπρό θα βρουν αν αποδειχτούν αδύναμες. Αν δεν αντέξουν τον πόνο της κλειτοριδεκτομής, αύριο μεθαύριο πώς θα αντέξουν τον πόνο της γέννας;
Αυτό το ψυχολογικό ντοπάρισμα στέλνει τα κορίτσια τρέχοντας στο στρογγυλό μαντρί. Είναι στρωμένο με κοπριά και υπάρχουν λευκές χαμηλές πέτρες, όσες και οι κοπέλες. Κάθονται με τα πόδια λυγισμένα και ανοιχτά. Γυναίκες τις κρατούν σταθερά στη θέση τους, άλλες χορεύουν και τραγουδούν, οι άνδρες έξω από το μαντρί στέκονται και κοιτούν. Η κλειτοριδοκτόμος, σεβάσμια μορφή στο χωριό, αφού διαθέτει ταυτόχρονα και την ιδιότητα της μαίας, έχει ακονίσει το λεπίδι και αρχίζει να κόβει αυτό που για την κοινωνία των Ποκότ είναι απομεινάρι ανδρισμού και μυρίζει. Οι πέτρες γίνονται κόκκινες από το αίμα, η λιποθυμία αποδεικνύεται μονόδρομος για τα περισσότερα κορίτσια – φτάνει να μην ουρλιάξουν.
Ζήτημα ζωής και θανάτου
Κάποιες πεθαίνουν εκείνη την ώρα από αιμορραγία, κάποιες θα μολυνθούν από AIDS – το λεπίδι είναι «ιερό», αλλά όχι απολυμασμένο. Αν πεθάνουν επιτόπου, θα τις πετάξουν στους κοντινούς θάμνους – «πείτε ότι τις έφαγαν τα λιοντάρια ενώ πήγαιναν για νερό» υπαγορεύει η α λα Ποκότ νεκροψία. Οσες επιζήσουν θα παντρευτούν: όσο πιο γενναία και ωραία είσαι, τόσο περισσότερες αγελάδες θα δώσει στην οικογένειά σου ο μέλλων σύζυγός σου, ένας άνδρας που συνήθως έχει τα διπλάσιά σου χρόνια και κάθε δικαίωμα να μην περιοριστεί μόνο σε μία σύζυγο. Εκτός από τους γονείς, κερδισμένες βγαίνουν και οι κλειτοριδοκτόμοι στο τέλος της γιορτής. Παίρνουν δέκα ευρώ για κάθε κορίτσι που θα ακρωτηριάσουν – διόλου ευκαταφρόνητο ποσό, αν σκεφτούμε ότι το μηνιαίο εισόδημα των Ποκότ δεν ξεπερνά τα 45 ευρώ.
Η κλειτοριδεκτομή, λοιπόν, είναι μια πολύ κερδοφόρα επιχείρηση. Πέρα από το άλλοθι του εθίμου, που χάνεται στα βάθη των αιώνων, τα χρηματικά οφέλη είναι αυτά που κυρίως αναγκάζουν τα κορίτσια να μην έχουν δικαίωμα επιλογής. Ή μήπως έχουν;
«Αισθάνομαι ότι η άφιξή σας θα μου φέρει μια μεγάλη αλλαγή» είπε η 23χρονη Τσεμόγιο στη σκηνοθέτιδα Βίκυ Βελλοπούλου. Μαζί με τη Βίκυ Μαρκολέφα, σε ρόλο υπεύθυνης παραγωγής, έφτασαν τον περασμένο Ιανουάριο στην ακριτική περιοχή των Ποκότ με στόχο να γυρίσουν ένα ντοκυμαντέρ για την ActionAid με θέμα την κλειτοριδεκτομή. Υπό τον τίτλο «Excision», και με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, το ντοκυμαντέρ θα προβληθεί στις 13 Μαρτίου, στις 20.00, στον κινηματογράφο Odeon Οπερα. Η δουλειά αυτή φέρει τη σφραγίδα της Indigoview Productions – εταιρείας που δημιούργησε και το επιτυχημένο σίριαλ «Το Νησί» – και αν κρίνουμε από τα πρώτα 15 λεπτά που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε, καταφέρνει μέσα από πολύ δυνατές εικόνες και μαρτυρίες να αποτυπώσει ότι κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει.
Για να γυρίσει ο ήλιος…
Υστερα από πίεση της Κοινωνίας των Πολιτών (ανάμεσά τους και της ActionAid), η Κένυα έθεσε από το 2011 σε ισχύ τον νόμο που απαγορεύει τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Βέβαια, ένας τέτοιος νόμος αποτελεί ψιλά γράμματα, ειδικά όταν το 70% των Ποκότ είναι αναλφάβητοι, ενώ παράλληλα η γεωγραφική απομόνωση και η απουσία τηλεπικοινωνιών στέκονται εμπόδιο στην αλλαγή.
Σε έναν τόπο όπου οι αγελάδες είναι πιο αξιοσέβαστες από τις γυναίκες, εκεί όπου αν έχεις κλειτορίδα θεωρείσαι αμαρτωλή, μιμείσαι τους Δυτικούς και τους ξένους και δεν δικαιούσαι να συμμετέχεις σε καμία κοινωνική εκδήλωση, η ActionAid δημιούργησε έναν ξενώνα. Ενα άσυλο μέσα στη ζούγκλα για κορίτσια που είτε δεν θέλουν να ακρωτηριαστούν είτε δεν θέλουν να παντρευτούν προτού τελειώσουν το σχολείο. Οταν το τελειώσουν, μπορούν να φύγουν σε κάποια γειτονική πόλη για ανώτερες σπουδές.
Στο σχολείο υπάρχει ειδικό μάθημα για τις σοβαρότατες επιπτώσεις του ακρωτηριασμού στις γυναίκες. Δεν είναι μόνο το βάρβαρο ξερίζωμα της σεξουαλικής απόλαυσης – όσο μελάνι έχει χυθεί στη Δύση για την αποκρυπτογράφηση του γυναικείου οργασμού και τα μυστικά στην κορύφωση των κλειτοριδικών γυναικών, μοιάζει σταγόνα στον ωκεανό του αίματος των εκατομμυρίων ακρωτηριασμών. Η γυναίκα υποφέρει για το υπόλοιπο της ζωής της. Χρόνια κατακράτηση ή ακράτεια ούρων, υπογονιμότητα, επιπλοκές κατά τη γέννα: η περιοχή χάνει την ελαστικότητά της και πολύ συχνά τα μωρά πεθαίνουν εγκλωβισμένα στο σώμα της μητέρας τους.
«Ο κόλπος πρέπει να είναι πολύ μικρός» λέει η Τσεμόγιο, μία από τις βασικές πρωταγωνίστριες του ντοκυμαντέρ. Την πρώτη νύχτα του γάμου, ο άνδρας της την «έσπασε» («he broke me»), χρησιμοποιώντας αρχικά ένα κέρατο αγελάδας. Προτού γεννήσει το τρίτο της παιδί, έχασε δύο και μαζί και την ουρήθρα της: η μαμή-κλειτοριδοκτόμος αποτέλειωσε τον ακρωτηριασμό που είχε υποστεί στα δεκατρία της, (πετσο)κόβοντάς την «πάνω, κάτω και πλαγίως». Ο αδελφός της σπουδάζει πολιτικός μηχανικός και δηλώνει ότι δεν θέλει γυναίκα με κλειτοριδεκτομή. Οι γονείς των κοριτσιών που έχουν φυγαδευτεί στο άσυλο συχνά δεν μπαίνουν καν στον κόπο να τα αναζητήσουν. Οι αποστάσεις είναι μεγάλες όταν περπατάς σε άνυδρη γη. Και το ένα γεύμα την ημέρα που παρέχει η ActionAid αποτελεί κίνητρο για να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Ενα στόμα λιγότερο για να ταΐσουν.
Για τη Βίκυ Βελλοπούλου είναι πολύ σημαντικό το ντοκυμαντέρ της να έχει το στοιχείο της κάθαρσης, να βγαίνει φως ακόμη και μέσα από ένα τόσο αποτρόπαιο θέμα: «Τονίζουμε ότι το δικαίωμα της επιλογής μπορεί να υπάρχει ακόμη και σε αυτές τις γυναίκες. Θα είχα επιστρέψει με κατάθλιψη αν έλεγα ότι πήγα δύο εβδομάδες στην Κένυα και κινηματογράφησα δέκα ακρωτηριασμένες κοπέλες. Ομως κάτι αλλάζει. Το ντοκυμαντέρ θα προβληθεί και εκεί, ενώ, έχοντας δεθεί συναισθηματικά με την Τσεμόγιο, θέλουμε να βρούμε χρήματα για την εγχείριση που θα αποκαταστήσει την ουρήθρα της».
Οσο για τις γυναίκες που μοιάζουν να τα έχουν όλα, και κλειτοριδικό οργασμό και τη δυνατότητα καισαρικής και όλου του κόσμου τα παυσίπονα, και πάλι νιώθουν ανικανοποίητες: «Αντίστοιχες νόρμες ακρωτηριασμού υπάρχουν και στον δικό μας πολιτισμό, εδώ όμως είναι πιο κεκαλυμμένες. Και εδώ συναντάς άνδρες που δεν τους αφορά η ικανοποίηση της γυναίκας και τις αντιμετωπίζουν σαν αντικείμενα. Αλλά και οι γυναίκες φτάνουν στο άλλο άκρο της προσποίησης, θυμίζουν διαφήμιση γιαουρτιού που τους φέρνει απανωτούς οργασμούς με κάθε κουταλιά. Ποιες, τελικά, είναι οι δικές σου επιλογές ως γυναίκα; Ζεις όπως και με όποιον θέλεις; Ή πετσοκόβεσαι για να ανήκεις κάπου και να αρέσεις σε κάποιον;».
Αιματηρή πρακτική
* 140 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο έχουν υποστεί ακρωτηριασμό στα γεννητικά τους όργανα.
* «Πρωταθλήτριες» είναι η Αίγυπτος (91%), το Τζιμπουτί (93%), η Γουινέα (96%) και η Σομαλία (98%).
* Σε ολόκληρη την Κένυα το ποσοστό είναι 27%. Στη φυλή των Ποκότ η πρακτική έφθανε στο 95,3% το 2008, σήμερα έχει «πέσει» στο 75%.
* Στους Ποκότ η προίκα μετριέται σε αγελάδες. Ξεκινά από 5 και φθάνει τις 50. Μια αγελάδα κοστίζει 20.000 κενυάτικα σελίνια (200-250 ευρώ).
* Μύθοι που ενθαρρύνουν την κλειτοριδεκτομή: Αν παντρευτείς μη ακρωτηριασμένη γυναίκα, θα πεθάνεις. Αν την ξεγεννήσεις, θα τυφλωθείς. Η μη ακρωτηριασμένη γυναίκα δεν είναι γόνιμη και μυρίζει άσχημα. Αν δεν κοπεί, η κλειτορίδα μεγαλώνει ανεξέλεγκτα.
*Δημοσιεύθηκε στο ΒΗmagazino την Κυριακή 3 Μαρτίου 2013
