Ο ταξιτζής είχε πλάκα. φθάνοντας στο θέατρο Χυτήριο, στο Γκάζι, γυρίζει, γελάει και μου λέει: «Ωχ! Αυτό είναι το γνωστό θέατρο; Αυτό το έργο πας να δεις; Αντίχριστη!». Στάθηκα τυχερή γιατί η εκφορά του λόγου ήταν χιουμοριστική. Αν είχα πέσει σε κάποιον από την παρέα που πριν από λίγο καιρό διαδήλωνε κατά του «Corpus Christi», η λέξη «αντίχριστη» θα έπεφτε επάνω μου σαν αφορισμός. Οπως πολύς κόσμος, έτσι και εγώ δεν πρόλαβα να δω την παράσταση για να μπορέσω να την κατατάξω σε εκείνες που συμφωνούν ή διαφωνούν με την αισθητική μου, διότι πολύ απλά κάποιοι φρόντισαν να κατεβεί επειδή προσβάλλει τα Θεία. Ανίερη παράσταση στην Ιερά Οδό λοιπόν. Θεούσες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης και εξαγριωμένοι «πιστοί» υπήρχαν πάντα. Αν βάλεις δίπλα δίπλα τις φωτογραφίες του 1988 από τους βανδαλισμούς στον κινηματογράφο Οπερα με αφορμή τον «Τελευταίο πειρασμό» του Σκορσέζε και εκείνες του 2012 από το Χυτήριο, οι διαφορές είναι ελάχιστες. Αλλά με μια πιο προσεκτική ματιά θα δεις κάτι που σοκάρει: στις εικόνες τού σήμερα, υπάρχουν πολλοί που χαιρετούν ναζιστικά. Τα πράγματα σοβάρεψαν απότομα. Ή έχουν γίνει εντελώς γελοία. Και το νεογέννητο ερώτημα είναι: Φοβόμαστε στον δρόμο. Φοβόμαστε στο σπίτι. Γιατί να φοβόμαστε και στο θέατρο; Και, τελικά, πόσο απέχουμε από ένα καθεστώς (αυτο)λογοκρισίας;
Πριν από λίγες ημέρες ασκήθηκε ποινική δίωξη σε βαθμό πλημμελήματος σε βάρος των συντελεστών της παράστασης «Corpus Christi». «Καθύβριση θρησκεύματος και κακόβουλη βλασφημία από κοινού και κατ’ εξακολούθηση» είναι οι κατηγορίες. Μολονότι ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος διαχώρισε την επίσημη θέση της Εκκλησίας από το θέατρο του παραλόγου που εκτυλίχθηκε έξω από το «αφορισμένο» θέατρο, ο Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ προχώρησε τελικά σε μήνυση, υποστηρίζοντας ότι καθυβρίζεται το θρήσκευμα. Ο εισαγγελέας διάβασε το κείμενο του Αμερικανού Τέρενς Μακ Νάλι, είδε μαγνητοσκοπημένη την παράσταση και έλαβε καταθέσεις από πολίτες που δήλωσαν θιγόμενοι από τον τρόπο με τον οποίο εμφάνιζε τον Χριστό. Και, κάπως έτσι, η υπόθεση πήρε τον δρόμο για τη Δικαιοσύνη, με τα άρθρα 198 και 199 του Ποινικού Κώδικα να προβλέπουν πρόστιμο έως 3.000 ευρώ και φυλάκιση μέχρι δύο έτη αντίστοιχα στους συντελεστές. Και όπως συμβαίνει συνήθως, ελάχιστοι από τους θιγόμενους παρακολούθησαν την παράσταση. Η αφίσα με τον Εσταυρωμένο και τα λίγα λόγια για το έργο στάθηκαν ικανά για να το στείλουν στο πυρ το εξώτερον.
Οι ζηλωτές της διπλανής πόρτας
Ο Λαέρτης Βασιλείου εξηγεί: «Στη δίωξη που υπογράφει ο Μητροπολίτης Πειραιά είναι αναμεμειγμένοι και τρεις βουλευτές της Χρυσής Αυγής. Οχι οι σταρ, κάποιοι άλλοι». Ο σκηνοθέτης της περιβόητης παράστασης, καθισμένος στο φουαγιέ του θεάτρου, είναι πια ήρεμος. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, τα είδε και τα άκουσε όλα: μια γυναίκα να ανεμίζει εικόνα του Ιησού και από το μπράτσο της να κρέμεται τσάντα με τη Μέριλιν Μονρόε στη γνωστή πόζα. Ανθρώπους κάθε ηλικίας να ψάλλουν τον εθνικό ύμνο και να χαιρετούν ναζιστικά. Το σύνθημα «Εμείς Μεσσία έχουμε Ιησού τον Ναζωραίο, εσείς Μεσσία έχετε αντίχριστο εβραίο». Αλλά και τα πιο προσωπικά, του τύπου «Αλβανέ, εδώ θα γίνει ο τάφος σου», με μια μεγάλη μερίδα του πλήθους να αναφέρεται στη χώρα από όπου ήρθε πριν από 19 χρόνια. Η εικόνα του βουλευτή της Χρυσής Αυγής, Ηλία Παναγιώταρου, από τη μία να υπερασπίζεται έτσι γενικά «τα Θεία» και από την άλλη να βρίζει με σπάνια μαεστρία για περίπου 2 λεπτά ήταν χαρακτηριστική.
Ο Βασιλείου θεωρεί ότι έχουμε περάσει σε μια περίοδο λογοκρισίας, «άτυπης, αλλά πολύ ουσιαστικής. Με τις μνήμες από το τι έγινε στο Δίστομο και στα Καλάβρυτα ακόμη νωπές, δεν καταλαβαίνω πώς η ελληνική κοινωνία μπορεί να στραφεί σε μια τέτοια λύση. Ωραία τα λέμε μέσω Facebook και Twitter, αλλά καλό θα ήταν να αναλάβουμε δράση, να μη φοβόμαστε να μιλήσουμε. Ενώ παλιά ήταν σχεδόν ταμπού να πεις τι ψηφίζεις, κάποιοι που ήταν στα αζήτητα και θέλουν να επανέλθουν στην επικαιρότητα τάσσονται πλέον ανοιχτά υπέρ της Χρυσής Αυγής. Και πολλοί έκπτωτοι του λάιφσταϊλ, χωρίς καμία πολιτική συνείδηση, πιστεύουν ότι αν έρθει μια χούντα στην Ελλάδα, τα πράγματα θα είναι καλύτερα. Μέσα σε αυτόν τον φανατισμό, η τέχνη είναι η πρώτη που φιμώνεται. Αλλά η τέχνη είναι αυτή που πάντα έλεγε: δεν χρειάζεται να σου αρέσει αυτό που βλέπεις. Απλώς μην το κατασπαράξεις».
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι συντελεστές μιας παράστασης οδηγούνται στο δικαστήριο ως βλάσφημοι. Βασισμένη στην ξεκαρδιστική ταινία των Μόντι Πάιθον «Ενας προφήτης, μα τι προφήτης», η κωμωδία του Γιάννη Καλαβριανού «Εγώ είμαι το Θείο Βρέφος», με ήρωα έναν άνδρα που νόμιζε ότι είναι ο Ιησούς επειδή γεννήθηκε σε γειτονική φάτνη, δικάστηκε και αθωώθηκε το 2008. Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης θυμάται ακόμη τα εμπνευσμένα λόγια περίπου 100 εν Χριστώ αδελφών που είχαν μαζευτεί έξω από το Θέατρο του Νέου Κόσμου απειλώντας να λιντσάρουν ηθοποιούς και θεατές που είχαν ταμπουρωθεί πίσω από τη γυάλινη πόρτα: «Καρκίνο να πάθετε! Να ψοφήσετε! Θα σας βιάσουμε! Θα σας λιθοβολήσουμε! Θα σας κάψουμε ζωντανούς!». Οι εικόνες των αγίων είχαν μετατραπεί σε όπλα στα χέρια των διαδηλωτών «και αν ήσουν άτυχος, θα έτρωγες τον Αγιο Παντελεήμονα στο δόξα πατρί» θυμάται ο Γιάννης Καλαβριανός: «Στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας. Και ακόμη πιο δύσκολο να αποδείξεις ότι δεν είσαι αντίχριστος. Ο θεατής πρέπει να είναι ελεύθερος να παρακολουθήσει οτιδήποτε. Το θέατρο ασχολούνταν ανέκαθεν με ακραία ζητήματα. Τα καθημερινά τα λύνουμε στο ασανσέρ. Αλλά τα άλλα, που ενοχλούν και πονάνε, γιατί να τα καταχωνιάζουμε μονίμως στην ντουλάπα;».
Εχουν περάσει μόλις τέσσερα χρόνια από τη δική του περιπέτεια, αλλά τα πράγματα μοιάζουν να έχουν αλλάξει προς το χειρότερο: «Από τα άκρα πάντα περιμένεις ακραίες αντιδράσεις. Το πρόβλημα είναι όταν οι ακραίες αντιδράσεις γίνονται η φωνή του μέσου όρου και ότι έχουν αρχίσει να νομιμοποιούνται αυτές οι πρακτικές. Για παράδειγμα, διάβασα στην κριτική της “Οδύσσειας” σε μεγάλη κυριακάτικη εφημερίδα τη φράση “πάλι καλά που η Χρυσή Αυγή δεν πήρε χαμπάρι πόσο γκέι παρουσιάζονται οι σύντροφοι του Οδυσσέα”. Είναι αισχρό να φέρνεις τον τραμπουκισμό μιας μειονότητας στο σαλόνι του μέσου ανθρώπου. Ολα αυτά είναι καιροσκοπικά: όταν το ΠαΣοΚ ήταν στα πάνω του, ήταν όλοι ΠαΣοΚ, ύστερα ήρθε ο ΣΥΡΙΖΑ, τώρα βγαίνουν κάτι τελειωμένοι και λένε ότι είναι Χρυσή Αυγή. Σε τελική ανάλυση, ζώντας σε πόλεις, εμπιστευόμαστε ένα πολίτευμα. Οταν ο άλλος δεν το σέβεται, δεν μπορούμε να συζητάμε. Είναι μία πολύ καλή περίοδος να ξαναμπούν όλα αυτά τα ποντίκια στις τρύπες τους».
Αγ(ρ)ιες ημέρες
Στην εναλλακτική επιθεώρηση «Τα άγρια αγόρια», υπάρχει ένα νούμερο που βγάζει επιδεικτικά τη γλώσσα στη Χρυσή Αυγή, χωρίς φόβο και με πολύ χιούμορ. «Με το χιούμορ τούς αφοπλίζεις, αφού οι ίδιοι δεν έχουν καθόλου» λέει ο σκηνοθέτης Σάκης Παπακωνσταντίνου. Εκτός από το συγκεκριμένο νούμερο, προβάλλεται και ένα βίντεο, με πρωταγωνιστή τον Νίκι Κρέιν, αρχηγό βρετανικής ναζιστικής οργάνωσης στα 80s, ο οποίος το 1992 αποκάλυψε ότι είναι ομοφυλόφιλος και ότι είχε λάβει μέρος σε γκέι πορνοταινίες. Οι «σύντροφοί» του τον αποκήρυξαν δηλώνοντας προδομένοι. Εναν χρόνο αργότερα πέθανε από AIDS. «Αυτό το στιγμιότυπο είναι πολύ καλό παράδειγμα για το τι κρύβουν αυτοί οι άνθρωποι πίσω από την κουρτίνα. Η Χρυσή Αυγή παίζει με τον φόβο, θέλει να τον εδραιώσει στην κοινωνία. Πίσω από τις μάσκες, όμως, τα πράγματα είναι απλά: οι ομοφοβικοί είναι ομοφυλόφιλοι, οι επιδεικτικά φιλάνθρωποι είναι υποκριτές και οι πατριώτες φασίστες». Αυτή την εποχή νιώθει το μούδιασμα που επικρατεί στον χώρο του θεάτρου: «Οι περισσότεροι νιώθουν την ανάγκη να μαζευτούν, να μην προκαλέσουν. Εχω βαρεθεί να ακούω ατάκες του τύπου “πρόσεχε, γυρνάς μόνος σου στο σπίτι, μην προκαλείς”. Πολύ λίγοι το παλεύουν πλέον χωρίς φόβο. Δεν είναι θέμα ηρωισμού, δεν έχει νόημα να ζεις διαφορετικά».
Στην παράσταση «Αθανάσιος Διάκος – Η επιστροφή» της Λένας Κιτσοπούλου, που παρουσιάστηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ Αθηνών, ο Νίκος Καραθάνος υποδύθηκε τον ομώνυμο ήρωα, φερμένο στο σήμερα. Δύο ολόκληρους μήνες μετά το ανέβασμα, αψυχολόγητα και ετεροχρονισμένα – αν και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που συνδύασαν την κίνηση με το θέμα της διαδοχής του Γιώργου Λούκου στο τιμόνι του φεστιβάλ –, πρωτοσέλιδο κυριακάτικης εφημερίδας ωρυόταν: «Εβγαλαν σουβλατζή, κερατά, συζυγοκτόνο τον Αθανάσιο Διάκο». Και όλα αυτά με τις ευλογίες της Χρυσής Αυγής, αλλά και μελών άλλων κομμάτων που δεν άντεχαν στην ιδέα ότι το ελληνικό θέατρο σταύρωνε τον Διάκο ως άλλον Ιησού, τόσα χρόνια μετά τον θάνατό του.
Ο ηθοποιός εξακολουθεί να νιώθει αμήχανα με όλο αυτό που συνέβη: «Από το σχολείο μάς μαθαίνουν πόσα πράγματα χάσαμε και όχι πόσα έχουμε. Πάντα νιώθουμε απόγνωση για τις καταστροφές που πάθαμε, έχουμε πτωχεύσει άπειρες φορές ως έθνος. Ακούμε για το πόσο ωραίοι ήμασταν ως αρχαίοι και ως βυζαντινοί, αλλά ποτέ ως σύγχρονοι. Στους Ελληνες αρέσουν τα στρατόπεδα, τα μίση, τα δικαστήρια, ο εμφύλιος. Θέλω, όμως, να είμαι αισιόδοξος. Τώρα είναι πιο καθαρή εποχή, ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Παλιά κρυβόσουν πίσω από το δάχτυλό σου και δεν το έλεγες λογοκρισία. Και ο καλλιτεχνικός κόσμος πάντα φοβόταν, πολύ περισσότερο σε εποχές πλούσιες και ρόδινες. Αν αφήσουμε στην άκρη τα άρρωστα μυαλά των άρρωστων ανθρώπων που θέλουν βοήθεια, αν σκεφτούμε ότι τα κόμματα έχουν πεθάνει, θα καταλάβουμε ότι είμαστε πιο ελεύθεροι από ποτέ».
Τα αναρίθμητα θέατρα της Αθήνας μοιάζουν με ισάριθμες εστίες φωτιάς όσο ο φόβος μεγαλώνει. Επιχειρηματίες που φέρνουν παραστάσεις από το εξωτερικό συνιστούν στους μαύρους ηθοποιούς και χορευτές να μην πολυκυκλοφορούν σε κακόφημες γειτονιές, για το καλό τους. Διευθυντές θεάτρων συνιστούν σε σκηνοθέτες να μην προκαλούν με δηλώσεις και παραστάσεις τους, για το καλό τους. Εποχικοί αοιδοί που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε κάθε Πάσχα μαζί με τη μαγειρίτσα, προσδοκούν ανάσταση νεκρών και τάσσονται υπέρ της Χρυσής Αυγής για να ξαναγίνουν επίκαιροι. Στον αντίποδα της αυτολογοκρισίας, πονηρά σκεπτόμενοι δημιουργοί θα αρχίσουν να ανεβάζουν «προκλητικά» έργα μπας και πατήσει κάνας άνθρωπος στο θέατρο, ακόμη και αν κρατάει σταυρούς και εικονίσματα. Ο,τι και αν συμβεί, όμως, ένα είναι το μόνο σίγουρο: ήρθε η ώρα να ξυπνήσουμε και να καταλάβουμε τι μας συμβαίνει. Δεν είναι καλό να κοιμόμαστε ούτε εντός ούτε εκτός θεάτρου. Οσο κουρασμένοι και αν είμαστε.
