Μπορεί το πετρέλαιο να σώσει την Ελλάδα;

Σεπτέμβριος, 2011. Καθώς, φαινομενικά, στην Ελλάδα επικρατεί ηρεμία και η κατάσταση είναι τεταμένη γύρω από την Κύπρο, η πραγματικότητα είναι μάλλον αντίστροφη. «Οι μάγκες φώναζαν για την Κύπρο» σημειώνει σήμερα υψηλόβαθμο στέλεχος της ελληνικής αγοράς πετρελαίου. «Εκείνο που δεν έγινε ποτέ γνωστό ήταν ότι την ίδια περίοδο δύο καράβια νορβηγικής εταιρείας ερευνών, μισθωμένα από την τουρκική πετρελαϊκή εταιρεία, την Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), κινούνταν στην περιοχή του Καστελόριζου με χαμηλή ταχύτητα περίπου 5,6 κόμβων. “Γάζωναν” με σεισμικά μια περιοχή που περιλαμβάνεται στην ελληνική ΑΟΖ, την περιοχή που οι γεωλόγοι ονομάζουν Λεκάνη του Ηροδότου και θεωρητικά μπορεί να κρύβει πετρέλαιο» αποκαλύπτει στο BHmagazino η ίδια πηγή και καταλήγει: «Αυτή τη στιγμή οι Τούρκοι διαθέτουν γνώση που εμείς δεν έχουμε».

Η συμφωνία της Κύπρου με την αμερικανική εταιρεία Noble είχε ήδη συναφθεί από τον Αύγουστο και τα γεωτρύπανα ήταν έτοιμα να τρυπήσουν το περιβόητο Οικόπεδο 12 νότια του νησιού, που κάπως συμβολικά έχει ονομαστεί «Αφροδίτη». Βρίσκεται μόλις 34 χιλιόμετρα δυτικά του εντυπωσιακού κοιτάσματος φυσικού αερίου «Λεβιάθαν», που έχει ανακαλυφθεί στην ΑΟΖ του Ισραήλ και το εκμεταλλεύεται η ίδια εταιρεία. Η Αγκυρα αντέδρασε έντονα. Ο υπουργός Ενέργειας και Φυσικών Πόρων της Τουρκίας, Τανέρ Γιλντίζ, ανακοίνωσε ότι σε περίπτωση που αρχίσουν οι γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, η χώρα του θα προχωρήσει στη διεξαγωγή ερευνών στα κυπριακά χωρικά ύδατα, ενώ επίσης σημειώνει ότι το τουρκικό ναυτικό θα συνοδεύει τα ερευνητικά σκάφη. Ακόμη, λίγο νωρίτερα, ο «πολύς» υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, είχε μιλήσει για «προβοκάτσια που ίσως συμβάλλει στη διχοτόμηση του νησιού». Σύμφωνα με ασφαλείς πηγές, εκείνες τις ημέρες ο τότε υπουργός Αμυνας Πάνος Μπεγλίτης είχε στα χέρια του άκρως απόρρητο σχέδιο επέμβασης των ελληνικών ειδικών δυνάμεων σε περίπτωση που οι Τούρκοι επιτίθεντο στις κυπριακές πλατφόρμες. Ωστόσο, τουρκική επίθεση δεν πραγματοποιήθηκε και όσοι ασχολούνταν τότε με θέματα εξωτερικής πολιτικής και ενέργειας βρήκαν υπερβολικές ακόμη και τις απειλές καθώς η συμφωνία της Κύπρου με το Ισραήλ είχε ήδη συναφθεί τον προηγούμενο χρόνο και ήταν τόσο αθόρυβη όσο και οριστική.

Τι γνωρίζουμε για τις επίμαχες περιοχές

Δεν είναι σαφές πόση ακριβώς γνώση έχουμε, ως Ελληνική Δημοκρατία, σε σχέση με την ενεργειακή αξία της περιοχής. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι η περιοχή είναι κρίσιμη για λόγους νομικούς, πολιτικούς και γεωλογικούς. Αφενός, θεωρείται από πολλά επιστημονικά συγγράμματα ως «η πλέον πετρελαιοπιθανή», παρ’ όλο που υπάρχουν μόνο «λίγα σεισμικά δεδομένα που δεν επαρκούν για τον προσδιορισμό δομών», σύμφωνα με επίσημες παρουσιάσεις των Ελληνικών Πετρελαίων που βρίσκονται στη διάθεση του περιοδικού.

«Το θέμα είναι τι λένε οι επίσημες έρευνες και οι σύμβουλοι της πολιτείας: καθηγητές πανεπιστημίου, εμπειρογνώμονες, όπως και το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου» σημειώνει ο πρώην υφυπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής από τον Νοέμβριο του 2009 ως τον εφετινό Μάιο, υπεύθυνος για το σχετικό χαρτοφυλάκιο και σημερινός γραμματέας της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠαΣοΚ, Γιάννης Μανιάτης. «Ολα τα παραπάνω μάς έδωσαν μια εικόνα. Η εικόνα αυτή γίνεται ακόμη πιο σαφής από τη στιγμή που πριν από περίπου έναν χρόνο αποκτήσαμε, ως ελληνικό Δημόσιο, το Εθνικό Αρχείο Υδρογονανθράκων. Μέχρι πριν από περίπου ενάμιση χρόνο βρισκόταν στην ιδιοκτησία των Ελληνικών Πετρελαίων. Υπήρξαν και διάφορες άλλες πηγές πληροφόρησης και όλα σε συνδυασμό μάς οδήγησαν στο να “ποσοτικοποιήσουμε” για πρώτη φορά το θέμα. Η εκτίμησή μου έχει ως εξής: Τα επόμενα 20 με 30 χρόνια η Ελλάδα θα έχει δημόσια έσοδα από υδρογονάνθρακες ύψους τουλάχιστον 150 δισ. ευρώ».

«Ενας υποθαλάσσιος Λυκαβηττός»

Η θαλάσσια περιοχή της Μεσογείου χωρίζεται από τους γεωλόγους, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του υπεδάφους της, σε γεωγραφικές λεκάνες. Οι πιο κρίσιμες για τις υποθέσεις της ελληνικής έρευνας υδρογονανθράκων, αλλά και εκείνες που προκαλούν τις περισσότερες τριβές με γειτονικές χώρες που εγείρουν αξιώσεις, είναι δύο. Πρόκειται για τη Μεσογειακή Ράχη, δηλαδή την περιοχή νότια της Κρήτης. Εκεί οι τελευταίες διαθέσιμες μελέτες έγιναν το 1982 από την πλέον απαρχαιωμένη τεχνολογία της τότε κρατικής ΔΕΠ, μα ανακαλύφθηκε ότι στην περιοχή έχει συμβεί γένεση πετρελαίου, ότι υπάρχει μητρικό πέτρωμα, που είναι μία από τις πέντε προϋποθέσεις ύπαρξης κοιτάσματος.

«Φανταστείτε ένα όρος μεγέθους αντίστοιχου με τον Λυκαβηττό, το οποίο στην κορφή του έχει ασβεστόλιθο με κολλημένα επάνω ίχνη πετρελαίου, που ίσως δημιουργήθηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια» εξηγεί την κατάσταση «εκεί κάτω» πηγή από την ελληνική αγορά πετρελαίου.

Η άλλη κρίσιμη περιοχή είναι η Λεκάνη του Ηροδότου, στην οποία η Ελλάδα έχει αξιώσεις ακριβώς επειδή το απομακρυσμένο, μα ελληνικό Καστελόριζο διατηρεί όλες τις ιδιότητες του νησιού: κατοικείται, έχει οικονομική ζωή. Οι σεισμικές έρευνες που έχουν γίνει κοντά στην περιοχή είναι σχετικώς πιο πρόσφατες. Εγιναν το 2001 και το 2002 από τη νορβηγική εταιρεία TGS σε έκταση 8,1 χιλιομέτρων. Τα αποτελέσματα της δισδιάστατης πρώτης έρευνας είναι ασφαλώς απόρρητα και κλειδαμπαρωμένα στο Εθνικό Αρχείο Υδρογονανθράκων. Ωστόσο, είναι και εκείνα που επικαλούνται όσοι – όχι λίγοι – μιλούν ξεκάθαρα για εξαιρετικά μεγάλη πιθανότητα κοιτάσματος στην περιοχή. Το παραπάνω ενδεχόμενο έχουν επιβεβαιώσει στο BHmagazino διαφορετικές πηγές από την αγορά πετρελαίου, αλλά και από τον πολιτικό κόσμο.

«Πρόκειται για μια περιοχή που παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο» αναφέρει σχετική πηγή. «Ωστόσο, η άμεση εκμετάλλευση των όποιων κοιτασμάτων στην περιοχή βρίσκεται ακόμη στα όρια της επιστημονικής φαντασίας. Δεν έχουμε επαρκή σεισμικά δεδομένα. Πρόκειται για εν πολλοίς ανεξερεύνητες περιοχές, εκείνο που οι γεωλόγοι αποκαλούμε “frontier exploration sea”».

Οι δεκαετίες της αδράνειας

«Είναι λιγάκι περίεργο που το θέμα είχε εγκαταλειφθεί επί δεκαετίες και ανακινείται μόλις τα τελευταία χρόνια» παρατηρεί ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου και πρώην υπουργός ΠΕΚΑ στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Πικραμμένου, Γρηγόρης Ι. Τσάλτας. «Οι προσπάθειες που γίνονται αυτή τη στιγμή ξεκίνησαν σωστά από την πλευρά της ελληνικής πολιτείας. Ωστόσο, πλέον, η παραφιλολογία τις έχει οδηγήσει σε έναν δύσκολο δρόμο που δεν γνωρίζουμε πώς μπορεί να εξελιχθεί. Δεν είμαι σίγουρος αν το πρόβλημα είναι εύκολο στη λύση του αυτή τη στιγμή. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που θα πρέπει να κάνει η ελληνική πολιτεία είναι να εντατικοποιήσει τις ενέργειές της με τους γείτονες ώστε το συντομότερο δυνατό να επιτευχθεί η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας για να ξέρει η κάθε χώρα ποιος είναι ο χώρος της, της απολύτου δικαιοδοσίας της, και να μπορέσει να προχωρήσει όσα είναι να προχωρήσει προς όφελος και των δύο λαών» καταλήγει ο καθηγητής.

Το πρόβλημα με το Καστελόριζο

Η τάση του τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, όπως την έχει διατυπώσει σε συνεντεύξεις του τον τελευταίο χρόνο, είναι να μη συμπεριλαμβάνει την περίπτωση της υφαλοκρηπίδας του Καστελόριζου στο «πακέτο» των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Αιγαίο, μα να τοποθετεί το νησί «στη Μεσόγειο». Επιπλέον, επαναλαμβάνει τη θέση της Τουρκίας ότι οι απόψεις της έχουν ως βάση προηγούμενες αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. «Υπάρχει μια τάση, τελευταία, από την πλευρά του Διεθνούς Δικαστηρίου, να μην αναγνωρίζει σε μικρά νησιωτικά εδάφη που θεωρούνται ήσσονος σημασίας πλήρη δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα – το ίδιο ισχύει και για την ΑΟΖ» σημειώνει ο Γρηγόρης Τσάλτας. Και εξηγεί περαιτέρω: «Ισως, ορμώμενοι από εκεί, οι Τούρκοι θεωρούν ότι το σύμπλεγμα του Καστελόριζου δεν θα έπρεπε να έχει πλήρη επήρεια στη συγκεκριμένη περιοχή. Ομως το Καστελόριζο είναι ένα νησί που κατοικείται και ανήκει σε ελληνική διοικητική επαρχία. Είναι δύσκολο να αγνοηθεί».

Επίσης, η περιοχή του Καστελόριζου είναι το σημείο όπου «συναντώνται» στον χάρτη η ελληνική και η κυπριακή ΑΟΖ και με δεδομένη την καλή σχέση των δύο χωρών η εκμετάλλευση όποιου πιθανού κοιτάσματος μπορεί να αφήσει έξω τον εξ Ανατολών γείτονά μας, την Τουρκία.

Το μυστικό της ΑΟΖ

«Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έχουμε πάθει κάτι που αποκαλώ “ΑΟΖίτιδα”» σημειώνει ο Γρηγόρης Τσάλτας. «Είναι γνωστό ότι η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σχετίζεται με την κήρυξη της υφαλοκρηπίδας και όχι της ΑΟΖ, αν και συνηθίζεται η ΑΟΖ να ταυτίζεται με την υφαλοκρηπίδα. Η ΑΟΖ είναι εξίσου σημαντικός θεσμός και είναι σπουδαίο κληροδότημα το να κηρυχθεί, αλλά δεν έχει σχέση με ό,τι βρίσκεται κάτω από τον βυθό, σύμφωνα με το δίκαιο της θάλασσας». Ωστόσο, ήδη από το 1985, σε σύνολο 30 περιπτώσεων συμβατικής οριοθέτησης της ΑΟΖ, οι 29 είχαν υιοθετήσει οριοθετική γραμμή που συνέπιπτε με εκείνη της υφαλοκρηπίδας.

Πράγματι, η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης αποτελεί σχετικά πρόσφατη εξέλιξη στο δίκαιο της θάλασσας. Ορίζεται από τα νομικά βιβλία ως η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης θαλάσσια περιοχή. Εντός της ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί εκτεταμένες αρμοδιότητες κυρίως για οικονομικούς σκοπούς και κυρίως για την εκμετάλλευση των υδάτων, του βυθού, των ρευμάτων και των ανέμων. Οχι, όμως, του υπεδάφους. Η ΑΟΖ τείνει να συνδέεται με την έρευνα υδρογονανθράκων ακριβώς επειδή το σύνηθες είναι να συμπίπτει με την υφαλοκρηπίδα, που ορίζει κανόνες για την εκμετάλλευση του υπεδάφους.

«Τα δικαιώματα που έχει η Ελλάδα δεν είναι μόνο στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου που περιλαμβάνει τη Στρογγύλη και τη Ρω» σημειώνει ο Γρηγόρης Τσάλτας. «Είναι και στον χώρο της υφαλοκρηπίδας των ελληνικών νησιών της Νοτίου Δωδεκανήσου και της Ανατολικής Κρήτης. Μιλάω συγκεκριμένα για την ανατολική πλευρά της Ρόδου, της Καρπάθου, της Κάσου και της Ανατολικής Κρήτης. Ολο αυτό το κομμάτι εκτείνεται με υποθαλάσσιο χώρο προς τα ανατολικά και συναντάει το Καστελόριζο. Υπάρχει η τάση να αγνοούμε εντελώς το σύμπλεγμα του Καστελόριζου και της Στρογγύλης και να περιορίζουμε στο ελάχιστο τα δικαιώματα υφαλοκρηπίδας των νησιών που ανέφερα» καταλήγει. Σύμφωνα με ανώτατες στρατιωτικές πηγές, η Στρογγύλη, νότια του Καστελόριζου όχι μόνο διαθέτει ΑΟΖ, αλλά αποτελεί νήσο-κλειδί γιατί ενώνει την ΑΟΖ της Ελλάδας με αυτή της Κύπρου και θεωρητικά αποκλείει την Τουρκία από την εκμετάλλευση των υδρογοναθράκων της περιοχής.

Το παράδειγμα της Κύπρου

Οσοι ασχολούνται με θέματα ΑΟΖ αναφέρουν ως καλό παράδειγμα κήρυξης ΑΟΖ την Κύπρο. «Οταν η Κύπρος έφτιαξε ΑΟΖ δεν πήρε κανείς μυρωδιά» αναφέρει ο Γιάννης Μανιάτης. «Ο υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου, Γιώργος Λιλλήκας, είχε πάει με σχετική ατζέντα επτά φορές στον Λίβανο δίχως να γραφτεί τίποτε». Πράγματι, η κυπριακή προσπάθεια οριοθέτησης ΑΟΖ είχε αρχίσει ήδη από το 2000, συνέβαινε αθόρυβα, χωρίς μεγάλη δημοσιότητα και παραφιλολογία. Και στέφθηκε με επιτυχία – μια επιτυχία που επιστεγάστηκε από τη γεώτρηση του περυσινού φθινοπώρου από τη Noble. Μέσα σε περίπου δέκα χρόνια, η Κύπρος συνήψε σχετικές συμφωνίες με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ.

Ιμια και Φόκλαντ

«Είναι, πάντως, αστείο να κάνεις πόλεμο με την Τουρκία για ποσότητα πετρελαίου που εικάζεται ότι προσεγγίζει το 1 δισ. βαρέλια. Πιο πολύ θα κοστίσει ο πόλεμος αυτός καθεαυτόν παρά τα χρήματα που θα πάρεις από το πετρέλαιο» σημειώνει στέλεχος πετρελαϊκής εταιρείας που δεν πιστεύει ότι η Ελλάδα θα γίνει ένα εμιράτο του Βορρά. Ωστόσο, η οσμή του πετρελαίου είναι ίσως η κυριότερη αιτία των ελληνοτουρκικών εντάσεων των τελευταίων 40 ετών.

«Δεν υπάρχει προηγούμενο αντίστοιχο με την περίπτωση Ελλάδας και Τουρκίας, δεν έχει συμβεί δύο κράτη να έχουν φθάσει σε πόλεμο για θέματα υφαλοκρηπίδας και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων» σημειώνει ο Γρηγόρης Τσάλτας. «Το πρόβλημα αρχίζει περίπου τον Νοέμβριο του 1973 και έκτοτε υπήρξαν πολλές κρίσεις – το 1976, η κρίση του ’87 με το Πίρι Ρέις και το Σισμίκ και το 1996 στα Ιμια, τα οποία συμπαρέσυραν την όλη υπόθεση. Μία μόνο περίπτωση υπάρχει που έκρυβε πίσω της τέτοιου είδους υποθέσεις: ο πόλεμος Αγγλίας και Αργεντινής στα νησιά Φόκλαντ. Ενας από τους σημαντικότερους λόγους για τους οποίους η Αγγλία δεν ήθελε να τα εγκαταλείψει ήταν λόγω της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, η οποία μπορεί να επεκταθεί στον Ατλαντικό, ανατολικά».

Το σενάριο της συνεκμετάλλευσης

Σίγουρα, πολύ προτού η συζήτηση φθάσει στο ενδεχόμενο του πολέμου, εξετάζεται το σενάριο της συνεκμετάλλευσης. Πρόκειται για μια ιδέα που την είχε πρώτος ο αμερικανικός παράγοντας, όταν υπεύθυνος για τα σχετικά θέματα ήταν ακόμη ο Χένρι Κίσινγκερ. Ασφαλώς, όταν την υπαινίχθηκε, το 1974, λίγο καιρό αφότου το σενάριο «πετρέλαιο στην περιοχή» είχε αρχίσει να συζητιέται, λέγεται ότι την είχε στο μυαλό του περισσότερο ως συνομοσπονδία κρατών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, υπό αμερικανική, ασφαλώς, κηδεμονία. Καθώς με την πτώση της δικτατορίας κάτι τέτοιο ήταν πρακτικά ανέφικτο, τα σενάρια περιορίστηκαν σε δύο.

Το πρώτο, ευκταίο από στελέχη της πετρελαϊκής αγοράς, υπαγορεύει: «Μία χώρα εκ των δύο θα πρέπει να έχει τα δικαιώματα της περιοχής. Ενα φωτισμένο πολιτικό μυαλό θα μπορούσε να δώσει λύση ως εξής: Θα πρέπει να πεις ότι εγώ, ως Ελλάδα, έχω το κομμάτι, αλλά θα το δώσω σε κάποια εταιρεία. Αυτές οι εταιρείες μπορεί να είναι μια ελληνοτουρκική κοινοπραξία, π.χ. της TPAO και της Ελληνικά Πετρέλαια».

«Δεν νομίζω ότι είναι εφικτό κάποιο σενάριο συνεκμετάλλευσης» λέει ο Γρηγόρης Τσάλτας. «Το φυσιολογικό θα ήταν οι χώρες να οδηγηθούν στο Διεθνές Δικαστήριο και να διευθετήσουν εκεί τις διαφορές τους με βάση το δίκαιο της θάλασσας και να αποφασίσει το δικαστήριο πώς μπορεί να οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο. Οταν λέμε στο Αιγαίο, εννοούμε μια συνολική διαπραγμάτευση που θα περιλαμβάνει και την περιοχή του Καστελόριζου, της Νοτιοανατολικής Μεσογείου».

Ο διαγωνισμός του Ιουλίου

Ωστόσο, η πρώτη κίνηση ύστερα από – αληθινά –
πολλά χρόνια προς την αξιοποίηση του ελληνικού υποθαλάσσιου πλούτου έγινε τον περασμένο Ιούλιο. Τότε ανακοινώθηκαν από το ΥΠΕΚΑ οι ενδιαφερόμενες εταιρείες για τα τρία οικόπεδα – στα Ιωάννινα, στον Πατραϊκό κόλπο και στο Κατάκολο. Οι παραπάνω περιοχές προσέλκυσαν το ελληνικό, αλλά και το διεθνές ενδιαφέρον, ακόμη και από σχετικώς γνωστές επιχειρήσεις του πετρελαϊκού χώρου όπως η Schlumberger
– εταιρεία ερευνών, κυρίως.

Υπήρξαν πολλές ενστάσεις: πολλοί υποστήριξαν ότι ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε σε «αστραπιαίο» χρόνο, δίχως να αφήνει περιθώριο στη γραφειοκρατία των αληθινών κολοσσών, όπως είναι η Shell και η BP, να εκδηλώσουν ενδιαφέρον. Αλλοι σημείωσαν τις ενδεχόμενες περιβαλλοντολογικές συνέπειες που μπορεί να έχει μια τέτοια εξέλιξη. Μια ακόμη ένσταση αφορούσε την αξιοπιστία κάποιων εκ των συμμετεχόντων: «Μετά τη χειραψία με τον διευθύνοντα σύμβουλο μίας εξ αυτών, πρέπει να προσέχεις αν τα δάχτυλά σου παραμένουν πέντε» αναφέρει χαρακτηριστικά πηγή της αγοράς. Ωστόσο, ακόμη και οι πιο δύσπιστοι αναγνωρίζουν την αξία των περιοχών που δόθηκαν προς εκμετάλλευση, καθώς και το ότι η πραγματοποίηση και μόνο του διαγωνισμού είναι σπουδαία πρόοδος.

Ταμείο Αλληλεγγύης Γενεών

Στο τέλος του εφετινού Αυγούστου, ο υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, Γιάννης Βρούτσης, αποδέχθηκε την πρόταση του ΠαΣοΚ. Η πρόταση νόμου αφορούσε τη δημιουργία Ταμείου Αλληλεγγύης Γενεών όπου – κατά το νορβηγικό πρότυπο – θα πηγαίνουν τα έσοδα του ελληνικού Δημοσίου από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, προκειμένου να διατεθούν για ασφαλιστικές ή άλλες ανάγκες των μελλοντικών γενεών.
Πρόκειται ασφαλώς για μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία. Ισως να μην εγγυάται ότι η Ελλάδα θα φθάσει, όπως οι ΗΠΑ, να μειώσει κατά 15% μέσα σε έναν χρόνο το ποσοστό του πετρελαίου που εισάγει, αλλά πρόκειται για μια κίνηση που θα βοηθήσει το ελληνικό ενεργειακό μέλλον. Ωστόσο, είναι εξίσου σαφές το ότι μένουν να γίνουν πολλά και ασύγκριτα πιο τολμηρά αντίστοιχα βήματα προκειμένου το Ταμείο να εμφανίσει και έσοδα στο επόμενο διάστημα. l

Το πολιτικό παρασκήνιο

Πώς φθάσαμε στην ίδρυση φορέα και στην έκδοση του πρώτου επίσημου χάρτη τον περασμένο Ιανουάριο.

Ηδη από τον Δεκέμβριο του 2009, έναν μήνα μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης του ΠαΣοΚ, το ΥΠΕΚΑ βρισκόταν σε θεσμικές συζητήσεις με το Πανελλήνιο Σωματείο Εργαζομένων στα Ελληνικά Πετρέλαια. Ο διάλογος είχε ως θέμα ένα διαχρονικό αίτημα του σωματείου: τη δημιουργία συγκεκριμένου φορέα που να διαχειρίζεται τα θέματα πετρελαίου εκ μέρους του κράτους. Πρόκειται για κάτι που ως τότε, αντιθέτως με ό,τι συμβαίνει στις περισσότερες χώρες με σχετική ατζέντα, έκανε εσωτερικά το υπουργείο Περιβάλλοντος. Εναν μήνα αργότερα, στο πρώτο συνέδριο του ΠΣΕΕΠ, ο Γιάννης Μανιάτης, τρεις ημέρες αφότου είχε επιστρέψει από το Αμπου Ντάμπι ανακοινώνει: «Για να φθάσουμε στα οφέλη πρέπει να προηγηθεί η ανάθεση σε φορέα που θα είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση των δικαιωμάτων του Δημοσίου».

Τελικώς, ο νόμος 4001, που θεσμοθετεί την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων ΑΕ, πέρασε από το ελληνικό Κοινοβούλιο τον ταραγμένο Αύγουστο του 2011. Το ότι η εταιρεία πράγματι γεννήθηκε από τη μήτρα της ελληνικής γραφειοκρατίας δεν σημαίνει ασφαλώς ότι στελεχώθηκε. Τα δεδομένα μαρτυρούν ότι έπεσε θύμα της εύθραυστης πολιτικής κατάστασης στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Κατατέθηκαν τα σχετικά βιογραφικά και το υπουργείο έχει σήμερα στη διάθεσή του περίπου 50 από αυτά. Επειτα ζητήθηκε από το ΥΠΕΚΑ παράταση για τις αποφάσεις και, τελικώς, δύο μήνες πριν από τις εκλογές του Μαΐου ολοκληρώθηκε η διαδικασία των προκηρύξεων.

«Είχα τη δυνατότητα να στελεχώσω την εταιρεία άμεσα, όμως με δική μου επιστολή ζήτησα από τους αρχηγούς των κομμάτων να ορίσουν εκπροσώπους βουλευτές από τα κόμματα του τότε Κοινοβουλίου προκειμένου να ενημερώνονται για θέματα πετρελαίου και να γίνουν διαβουλεύσεις για το θέμα» εξηγεί ο Γιάννης Μανιάτης.

Η επιτροπή συνεδρίασε για το θέμα αρκετές φορές στο γραφείο του Μανιάτη στους Αμπελοκήπους και έναν μήνα πριν από τις εκλογές ζήτησε ομόφωνα η στελέχωση της εταιρείας να αναβληθεί, λόγω της πολιτικής κατάστασης. Ως σήμερα η εταιρεία δεν έχει στελεχωθεί και τις σχετικές αποφάσεις – και τέτοιες υπήρξαν προσφάτως, έπειτα από βασανιστικά πολύ καιρό – τις λαμβάνει
η Διεύθυνση Πετρελαϊκής Πολιτικής
του ΥΠΕΚΑ.

Η «γέννηση» του πρώτου επίσημου χάρτη

Ο πρώτος επίσημος ελληνικός χάρτης με οικόπεδα προς εκμετάλλευση είδε το φως της ζωής μόλις τον περασμένο Ιανουάριο. Δημοσιεύτηκε στο σχετικό φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, αλλά και στο αντίστοιχο φύλλο της εφημερίδας της Ευρωπαϊκής Ενωσης. «Είναι χάρτης ΑΟΖ. Είναι χάρτης με την Ιταλία, την Αλβανία και με τη Λιβύη. Μάλιστα, έχει τον κόλπο της Σύρτης ανοιχτό και τη Γαύδο, σύμφωνα με τη δική μας διαπραγματευτική θέση. Είναι ένας χάρτης σεισμικών ερευνών σε έκταση περίπου 225.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Πρόκειται για τη μισή θαλάσσια έκταση της χώρας» εξηγεί ο Γιάννης Μανιάτης.

Η έκδοση του χάρτη οριστικοποιήθηκε σε πολύωρη και επεισοδιακή τριπλή υπουργική σύσκεψη που έγινε στο υπουργείο Εξωτερικών. Συμμετείχαν ο υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Λαμπρινίδης, ο υπουργός Αμυνας Πάνος Μπεγλίτης, ο υπουργός ΠΕΚΑ Γιώργος Παπακωνσταντίνου και ο Γιάννης Μανιάτης. Το ΥΠΕΚΑ ζήτησε τη συνδρομή του ΥΠΕΞ, αλλά και τη βοήθεια της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού προκειμένου να δημιουργηθεί ο χάρτης. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της περιόδου, κατά τη διάρκεια της σύσκεψης ο Λαμπρινίδης και ο Μπεγλίτης είχαν βλοσυρό ύφος και σύστησαν προσοχή στους περισσότερο ενθουσιώδεις επικεφαλής του ΥΠΕΚΑ. «Πάντοτε, το υπουργείο Εξωτερικών δίνει το πράσινο φως και το ΥΠΕΚΑ προχωρά στους διαγωνισμούς» σημειώνει ο Γιάννης Μανιάτης.

Ο μακρύς δρόμος ως τη γεώτρηση

Από τη συμφωνία με τους γείτονες ως την εκμετάλλευση υπάρχει μεγάλη απόσταση.

Είναι σαφές ότι είναι μακρύς ο δρόμος ώσπου η Ελλάδα να καταφέρει να αποκομίσει οφέλη από τον φυσικό πλούτο που ενδεχομένως βρίσκεται κάτω από τον βυθό της. Ο συγκεκριμένος δρόμος περιλαμβάνει από την κήρυξη της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας, ως τις συμφωνίες με τους γείτονες. Μέχρι στιγμής υπάρχει μονάχα η συμφωνία με την Ιταλία από το 1975, ενώ ακόμη και η συμφωνία με την Αλβανία, που έγινε το 2009 επί υπουργίας της Ντόρας Μπακογιάννη, παραμένει ανενεργή. Μένει να συναφθούν αντίστοιχες συμφωνίες με την Αίγυπτο, με την – σε έκρυθμη πολιτική κατάσταση αυτόν τον καιρό – Λιβύη, με την Κύπρο και, ασφαλώς, με την Τουρκία.

Ακόμη και αν διευθετηθούν τα παραπάνω κενά και μέσω της ελληνικής γραφειοκρατίας προκηρυχθεί διαγωνισμός για τις επίμαχες περιοχές, δεν υπάρχει «fast track» οδός αναζήτησης πετρελαίου. Η διαδικασία έχει ως εξής: Η εταιρεία πετρελαίου που θα κερδίσει τον όποιο διαγωνισμό προκηρυχθεί θα πρέπει να ξοδέψει 3-5 εκατομμύρια ευρώ για σεισμικές έρευνες δύο διαστάσεων, θα μισθώσει κάποιον υπεργολάβο με τον ειδικό εξοπλισμό που χρειάζεται για να έχει τα πρώτα γεωλογικά στοιχεία στα χέρια της, τα οποία θα κάνουν περίπου δύο χρόνια ώσπου να βγουν. Επειτα θα χρειαστεί να γίνουν οι σεισμικές καταγραφές τριών διαστάσεων με πιο λεπτομερή χαρτογράφηση των περιοχών που φάνηκε να παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Η διαδικασία θα διαρκέσει έναν ακόμη χρόνο και θα κοστίσει 7-10 εκατομμύρια ευρώ. Η ερμηνεία των 3D σεισμικών δεδομένων ενδέχεται να διαρκέσει εξίσου πολύ, ώσπου να αποφασιστεί αν θα γίνει ή όχι η πρώτη γεώτρηση. Το να φέρει κάποιος ένα γεωτρύπανο στην Ελλάδα είναι κάτι που κοστίζει άλλο 1,5 εκατομμύριο ευρώ. Ως την ημέρα πριν από τη γεώτρηση και αν όλα κινηθούν σύμφωνα με την προβλεπόμενη ταχύτητα, το κόστος θα έχει ανέλθει στα 11,5-16,5 εκατομμύρια ευρώ και θα έχουν περάσει τέσσερα ως έξι χρόνια κατά τα οποία το ελληνικό κράτος θα έχει ασφαλώς εισπράξει μονάχα τα «signature rights».

Στην περίπτωση που όλα πάνε καλά, μια γεώτρηση σε μια περιοχή με το μέγεθος του Πατραϊκού κόλπου λέγεται ότι μπορεί να κοστίζει 27-30 εκατομμύρια ευρώ. Μετά τις πρώτες δοκιμές κάποιος μπορεί να μιλήσει για κοίτασμα πετρελαίου και ενδεχομένως να κάνει την πρώτη εκτίμηση του κέρδους.