Πώς μπορείς να γράψεις μια εργασία 24 σελίδων σε λίγες ώρες και να είναι εξαιρετική; Πώς μπορείς να διαβάζεις ένα ολόκληρο βράδυ και ο εγκέφαλός σου να φωτογραφίζει τις σελίδες του βιβλίου, να ταξινομεί τις πληροφορίες, να τις βάζει στο κατάλληλο κουτάκι και μετά να βγαίνουν από μέσα του όλα τόσο εύκολα σαν να είναι μια παιδική σου ανάμνηση; Μπορείς. Ορίστε πώς: «Παίρνεις το χάπι. Σκέψου πως μπαίνεις σε ένα τούνελ. Ολα είναι ξεκάθαρα. Δεν σκέφτεσαι τίποτα διαφορετικό από τον στόχο σου, βλέπεις στην άλλη άκρη του ένα μόνο πράγμα. Συγκεντρώνεσαι εμμονικά. Τα χέρια σου τρέμουν και νομίζεις ότι το κεφάλι σου θα εκραγεί. Αλλά δεν ανησυχείς. Πρέπει οπωσδήποτε κάτι να κάνεις, κι επειδή έχεις ξεκάθαρο στο μυαλό σου τι πρέπει να κάνεις, συγκεντρώνεσαι. Νιώθεις σούπερμαν».
Αν έχεις γνωριμίες σε οποιοδήποτε αμερικανικό πανεπιστήμιο, θα διαπιστώσεις πολύ γρήγορα ότι όλοι έχουν έναν φίλο, που έχει έναν φίλο, που έχει πάρει το χάπι Ritalin και μπορεί να το βρει εύκολα αν θες. Ενας τέτοιος «φίλος» από τις ΗΠΑ δέχτηκε να μιλήσει στο ΒΗmagazino, αφού πρώτα πήρε διαβεβαιώσεις ότι δεν θα αναφερθεί ούτε το όνομά του ούτε το κορυφαίο πανεπιστήμιο από το οποίο αποφοίτησε. «Δεν έχει σημασία ότι η ιστορία μου θα δημοσιευθεί σε ένα περιοδικό στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Υπάρχουν μάτια παντού και δεν θέλω να διακινδυνεύσω την καριέρα μου. Πες απλώς ότι είμαι από την Καλιφόρνια» είπε στο τηλέφωνο και άρχισε να μου διηγείται την προσωπική του εμπειρία με το Ritalin, το σκεύασμα του οποίου ο νόμιμος προορισμός αφορά κυρίως σε παιδιά και εφήβους με προβλήματα υπερκινητικότητας και διαγνωσμένη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ADHD).
Διαβάζοντας επί 24 ώρες
Ο συγκεκριμένος φοιτητής δοκίμασε για πρώτη φορά το Ritalin ως μαθητής και αργότερα στο πανεπιστήμιο: «Ηταν πολύ εύκολο να πείσω τους γονείς μου ότι είχα πρόβλημα ελλειμματικής προσοχής. Χάζευα με τις ώρες έξω από το παράθυρο, τους έλεγα ότι όσο κι αν θέλω δεν μπορώ να συγκεντρωθώ στο διάβασμα. Τα ίδια άρχισα να λέω και στον ψυχίατρο που με εξέτασε και πριν καλά καλά τελειώσω τον καλοπροβαρισμένο μου μονόλογο, έβγαλε από το συρτάρι του το ειδικό μπλοκ των συνταγών και σημείωσε Ritalin. Ακριβώς το ίδιο έκαναν και πολλοί συμμαθητές μου στο λύκειο. Οι πιο δειλοί τα αγόραζαν από μας, από 5 ως 20 δολάρια το χάπι, αναλόγως».
Ακόμη και πίσω από την πλήρη ανωνυμία του επέμεινε ότι πήρε τη συγκεκριμένη ουσία (επίσημη ονομασία μεθυλφενιδάτη) μόνο δύο φορές. Την πρώτη για να διαβάσει όλο το βράδυ και να κρατηθεί ξύπνιος για να διαγωνιστεί στα SAT – ο προθάλαμος για το πανεπιστήμιο, κάτι σαν τις Πανελλήνιες, με τη διαφορά ότι πρέπει να απαντήσεις σε πάρα πολλά σε πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα. Και τη δεύτερη, έχοντας ήδη μπει στο πανεπιστήμιο των ονείρων του, για να τελειώσει μια πάρα πολύ απαιτητική εργασία. Μετά τη διαύγεια έρχεται το hangover: «Οταν περάσει η επήρεια νιώθεις ότι το μυαλό σου έχει εξατμιστεί, δεν μπορείς να συγκεντρωθείς για ημέρες. Είναι τόσο εθιστικό επειδή ακριβώς μετά σε κάνει να νιώθεις άχρηστος και βλάκας για μία εβδομάδα, ότι χωρίς αυτό δεν μπορείς να κάνεις τίποτα». Και γι’ αυτό, αν είσαι αρκετά έξυπνος, σταματάς εκεί. Μετά το πράγμα σοβαρεύει.
Γιατί δεν χρειάζεται στην Ελλάδα
Αυτά στην Αμερική. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση η μεθυλφενιδάτη είναι διαθέσιμη από τη δεκαετία του 1950 υπό διάφορες εμπορικές ονομασίες, όπως Ritalin, Concerta, Equasym, Medikinet, Rubifen. Στα προβλήματα υπερκινητικότητας και συγκέντρωσης χρησιμοποιείται ως μέρος ενός συνολικού θεραπευτικού προγράμματος που περιλαμβάνει ψυχολογικές, επιμορφωτικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, όταν άλλα μέτρα για την αλλαγή συμπεριφοράς δεν υπήρξαν αποτελεσματικά. Δημοφιλέστερο στην κατάχρηση και όχι στη χρήση του αποδεικνύεται το Ritalin, αφού σύμφωνα με άτυπες έρευνες που έχουν γίνει και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, το προτιμά πάνω από το 60% όσων ποθούν επιδόσεις Αϊνστάιν. Εχει μάλιστα κι ένα σωρό υποκοριστικά: «Rita», «Vitamin R», «η κόκα των μικρών», «Diet Coke», «το χάπι του απουσιολόγου», «smarties», κ.ά.
Στην Ελλάδα η προσφορά και η ζήτηση είναι ακόμη μηδαμινές. Ο Ζήσης Παπάς, καθηγητής σε φροντιστήριο στο κέντρο της Αθήνας, λέει χαρακτηριστικά: «Μπορεί και να μας έχει σώσει ότι οι ακαδημαϊκές απαιτήσεις στη χώρα μας δεν έχουν καμία σχέση με αυτές του εξωτερικού. Η νοοτροπία του αιώνιου φοιτητή, τα ευρηματικά σκονάκια ή ακόμη και η αντιγραφή με ανοιχτά βιβλία στα αμφιθέατρα, οι αμέτρητοι καφέδες στον ήλιο, οι φοιτητικές Νεολαίες και γενικότερα η ελάχιστη πίεση του ακαδημαϊκού μας κόσμου, ίσως και να έχουν σώσει τους έλληνες φοιτητές απ’ τα “σκληρά”. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μαθητή μου να μου λέει πριν από δέκα χρόνια ότι είχε βάλει ως πηγές για την πτυχιακή εργασία του, αντί για τα ονόματα πραγματικών συγγραφέων, ονόματα βρετανών ποδοσφαιριστών. Πέρασε μετά βαΐων και κλάδων, ο υπεύθυνος καθηγητής δεν μπήκε καν στον κόπο να επαληθεύσει τα γραφόμενά του». Υπάρχουν πάντα οι μεμονωμένες περιπτώσεις και στην Ελλάδα, με κάποιον κάπου κάποτε, που είτε σπούδαζε θετικές επιστήμες είτε ήθελε να δώσει εξετάσεις για πανεπιστήμιο του εξωτερικού και προμηθεύτηκε από κάποιον «με κονέ» το μαγικό χαπάκι, αλλά ποτέ δεν έμαθε τι πραγματικά κατάπιε. Δεν είναι ότι σου το πασάρουν με όλα του τα πιστοποιητικά.
Οπως τονίζει ο πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) Γιάννης Τούντας: «Το σκεύασμα Ritalin 10 mg κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά, εισάγεται και διανέμεται από το Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Ερευνας και Τεχνολογίας (ΙΦΕΤ). Πρόκειται για προϊόν που υπάγεται στις διατάξεις περί ναρκωτικών φαρμάκων (Ν. 1729/87) και χορηγείται με ειδική συνταγή για φάρμακα που υπάγονται στις διατάξεις του παραπάνω νόμου. Συνταγογραφείται κυρίως από παιδοψυχιάτρους ή νευρολόγους, ψυχιάτρους».
Πηγαίνοντας σε φαρμακείο που βρίσκεται κοντά σε νευρολογική κλινική, στρατηγικό σημείο για κάθε συνταγογράφηση που σχετίζεται με ψυχικές και λοιπές διαταραχές, βρήκαμε την ιδιοκτήτρια ιδιαιτέρως καθησυχαστική: «Δεν αξίζει να φοβηθεί ο Ελληνας από κάτι τέτοιο. Επίσημα και από την ελεύθερη αγορά δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να χορηγηθεί αυτό το φάρμακο. Ούτε έχει παρατηρηθεί αύξηση συνταγογραφημένων φαρμάκων για διαταραχή προσοχής, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ. Εκεί τέτοιες συνταγές στις ηλικίες 10-19 ετών αυξήθηκαν κατά 26% από το 2007. Φτάνουν τις 21 εκατομμύρια ετησίως, που αντιστοιχούν σε 2 εκατομμύρια άτομα. Είναι ένας έμμεσος τρόπος χαλιναγώγησης της μάζας. Στην Ελλάδα νομίζουν ότι τους ψεκάζουν, στην Αμερική αφήνουν κάποιους να τους βάζουν χαπάκια στο στόμα».
Ο κίνδυνος της επόμενης γενιάς
Εχοντας ασχοληθεί με πολλές περιπτώσεις υπερκινητικών παιδιών, η παιδοψυχολόγος Εφη Γιαννάτου τονίζει ότι η ματαιοδοξία των γονέων ευθύνεται για πολλά «εγκλήματα»: «Πολύ συχνά συναντώ γονείς που θέλουν να μετατρέψουν τα παιδιά τους σε φωτεινούς παντογνώστες. Αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά απ’ το δημοτικό, σπορ και σχολείο, όλα αυτά μαζί για να τα προετοιμάσουν για την απαιτητική αγορά εργασίας, την ίδια στιγμή που το σπίτι αποδεικνύεται χίλιες φορές πιο σκληρό από τον έξω κόσμο. Οι γενιές που θα κινδυνέψουν στην Ελλάδα από πιθανό εθισμό στο Ritalin και σε αντίστοιχες ουσίες είναι αυτές που βρίσκονται σήμερα στην ηλικία των επτά με δέκα ετών. Είναι συνήθως μοναχοπαίδια, από γονείς καριέρας που τα απόκτησαν μετά τη μεζονέτα τους. Και δυστυχώς η μεσοαστική τάξη τούς μιμείται θέλοντας να μετατρέψει και τα δικά της παιδιά σε διάνοιες».
Οι ειδικοί σε όλο τον κόσμο προειδοποιούν ότι η κατάχρηση τέτοιων ουσιών μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά καρδιακά και εγκεφαλικά προβλήματα, να προκαλέσει ή να επιδεινώσει κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, αυτοκτονικότητα, ψύχωση και μανία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΕΑ) τονίζει ότι οι ασθενείς που παίρνουν το φάρμακο για το διαγνωσμένο πρόβλημά τους πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά πριν από τη χορήγηση και να παρακολουθούνται συστηματικά για την εκδήλωση ψυχιατρικών συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια της θεραπείας – που σε κάνει να αναρωτιέσαι σε τι ρίσκο μπαίνουν όσοι δεν το έχουν πραγματικά ανάγκη και παρ’ όλα αυτά το παίρνουν για να επιτύχουν την ακαδημαϊκή υπεραπόδοση.
Τα «έξυπνα ναρκωτικά» (smart drugs) έχουν επίσης χαρακτηριστεί και ως μπότοξ εγκεφάλου: το αποτέλεσμα είναι καλό στην αρχή, δεν κρατάει όμως για πολύ και κάποια στιγμή καταλήγεις χειρότερα από πριν. Στην προσπάθεια να αυξηθεί η συγκέντρωση του εγκεφάλου και η ικανότητα απομνημόνευσης, διαταράσσεται για πάντα η κανονική του λειτουργία, μαζεύει άπειρες άχρηστες πληροφορίες, που δύσκολα θα ξεφορτωθεί. Πώς θα ήταν άραγε αν πριν ή έπειτα από κάθε εξέταση οι μαθητές έπρεπε να δώσουν δείγμα αίματος και ούρων λόγω υποψίας ότι διαγωνίστηκαν ντοπαρισμένοι; Κάτι τέτοιες στιγμές νιώθεις ανακούφιση που στην Ελλάδα τα σκονάκια είναι ακόμη χάρτινα.
