Ημουν πολύ μικρή, γύρω στα 14, όταν συνειδητοποίησα ότι δεν θα ήμουν ποτέ ικανοποιημένη με έναν μόνο άνδρα. Δεν είναι ότι δεν ερωτευόμουν. Αλλά πάντα, όσο καλά κι αν περνούσα με κάποιον, θα ερχόταν η στιγμή που θα γοητευόμουν από κάποιον άλλον. Ηταν σαν να μπαίνει ο Σατανάς μέσα μου. Τι να πω, μάλλον ο μονοθεϊσμός στις σχέσεις δεν μου πάει…». Η Νάντια έπινε την πορτοκαλάδα της στην καφετέρια όπου καθήσαμε το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας και μου εξηγούσε κάτι που σε πολλούς φαντάζει ανεξήγητο: πώς είναι να έχεις (σοβαρό) δεσμό με περισσότερους από έναν άνδρες ταυτόχρονα. «Το να ψάχνεις τον τέλειο άνδρα είναι σαν να ψάχνεις το τέλειο σπίτι. Δεν υπάρχει! Το ένα θα είναι ευρύχωρο αλλά δεν θα έχει θέα, το άλλο θα έχει λίγα κοινόχρηστα αλλά τα υδραυλικά του θα είναι χάλια. Οποιος έχει μετακομίσει περισσότερες από τρεις φορές στη ζωή του ξέρει πολύ καλά τι λέω. Ετσι καταλήγεις να έχεις και εξοχικό» συνέχισε με ένα ύφος περισσότερο αυτοσαρκαστικό παρά κυνικό. Είναι 42 ετών και έχει ένα αγοράκι που σε δύο μήνες θα κλείσει τα εννέα. Ηταν πέντε χρόνια παντρεμένη και χώρισε όταν ανακάλυψε ότι ο άνδρας της την απατούσε: «Κι εγώ τον απατούσα, αλλά εκείνος δεν θα το καταλάβαινε ποτέ. Οι γυναίκες τα κουκουλώνουμε πολύ καλύτερα».

Εδώ και έναν χρόνο συζεί με τον Βασίλη και διατηρεί παράλληλη σχέση και με τον Μάρκο, έναν άνδρα 12 χρόνια νεότερό της. Το παράξενο δεν είναι ότι η Νάντια το παίζει σε διπλό ταμπλό. Αλλά ότι οι δύο εκλεκτοί της καρδιάς της το ξέρουν και το αποδέχονται. «Αυτό το σχήμα λέγεται πολυανδρία» την ενημέρωσα με ύφος γιατρού που κάνει τη διάγνωση. «Ναι, το έχω ακουστά. Παλιά το έλεγαν ερωτικό τρίγωνο. Αλλά αυτό ακούγεται πιο επιστημονικό» μου απάντησε. Μήπως τελικά στο αγχωτικό ερώτημα όλο και περισσότερων γυναικών «μα πού πήγαν όλοι οι άνδρες;» η απάντηση είναι «έχουν ενδώσει σε πιο εναλλακτικές σχέσεις»; Σε έναν κόσμο όπου οι άνδρες είναι αριθμητικά λιγότεροι από τις γυναίκες – κύριες αιτίες η υψηλότερη θνησιμότητα στα αρσενικά βρέφη και το ότι το ασθενές φύλο ζει περισσότερα χρόνια από το ισχυρό –, ποιες είναι αυτές που διεκδικούν και κερδίζουν διπλή μερίδα συντροφικότητας; Και τελικά, γιατί το κάνουν;

Στην αρχαία Ελλάδα, μεταξύ πολλών άλλων, εντοπίζονται και τα πρώτα ένδοξα δείγματα πολυανδρίας. Συγκεκριμένα, οι Σπαρτιάτες μοιράζονταν τις γυναίκες τους με σκοπό τη γέννηση υγιών και δυνατών παιδιών που δεν ανήκαν στους γονείς τους αλλά ήταν κοινό κτήμα της πόλης, θεωρώντας ότι η αγάπη για την οικογένεια δεν ξεπερνά την αγάπη για την πατρίδα. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, τρεις, τέσσερις ή και περισσότεροι άνδρες μπορούσαν να μοιράζονται την ίδια γυναίκα. Και ένας ηλικιωμένος σύζυγος θα μπορούσε να αποκτήσει παιδιά χάρη σε έναν όμορφο νέο που θα της χάριζε όσο γενετικό υλικό χρειαζόταν για να διαιωνίσει το είδος του. Για τις κοινωνίες όμως που δεν έχουν ως αυτοσκοπό τον θρίαμβο στη μάχη, τα αίτια που οδηγούν στις συμβιώσεις εκτός περιγράμματος είναι πολλά και πολύπλοκα.

Η ισότητα των δύο φύλων αποδεικνύεται και σε αυτή την περίεργη περίπτωση μύθος: ενώ η πολυανδρία αφορά μόλις το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα, το αντίπαλο δέος της πολυγυνίας είναι ανεκτό σε 45 χώρες, που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού του πλανήτη. Στους Γκιουαγιακί της Βραζιλίας μία γυναίκα δικαιούται απεριόριστο αριθμό εραστών ή συζύγων. Οσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, στην Ινδία έχουν ιδρυθεί ακόμη και φεμινιστικοί σύλλογοι από άνδρες που υποστηρίζουν ότι η πολυανδρία είναι η μόνη λύση απέναντι στην «ανηθικότητα και στη μοιχεία που επικρατούν στις δυτικές κοινωνίες».

Εν τω μεταξύ, στις δυτικές κοινωνίες ο θεσμός του γάμου δείχνει να καταρρέει, όπως αποδεικνύουν τα χιλιάδες συναινετικά διαζύγια που εκδίδονται προτού καν το ζευγάρι κλείσει δύο χρόνια κοινής ζωής, ενώ την ίδια στιγμή οι ομοφυλόφιλοι διεκδικούν όλο και πιο έντονα το δικαίωμά τους στη νόμιμη σύζευξη. «Κάθε κοινωνία έχει ανάγκη τα ταμπού της. Πρώτα για να τα δαιμονοποιήσει και να κρυφθεί πίσω από αυτά και στη συνέχεια για να μπορέσει να τα ξεπεράσει. Τώρα που οι γκέι κερδίζουν τη θέση που ήθελαν μέσα στα πράγματα και η εικόνα δύο ανδρών ή δύο γυναικών να φιλιούνται δημόσια δεν σοκάρει όσο θα σόκαρε παλαιότερα, ο ρόλος της πρόκλησης περνά στα στρέιτ ζευγάρια που όχι μόνο δεν παντρεύονται, αλλά μπορεί και να ενδίδουν στη ρήση “μέχρι τρεις είναι δεσμός”. Η πολυανδρία είναι το νέο ταμπού της εποχής» τονίζει ο κοινωνιολόγος Θάνος Πέρρος. Οπως οι περισσότερες τάσεις, έτσι και η συγκεκριμένη ξεκίνησε από την Αμερική, αλλά όψεις της προϋπήρχαν στην ευρωπαϊκή κουλτούρα. Στην ταινία «Ζυλ και Τζιμ» του Τρυφό η Κατρίν δεν μπορεί να αποφασίσει ανάμεσα στους δύο, ενώ στη μεταγενέστερη ισπανική «Για όλα φταίει το γκαζόν» η ηρωίδα παίρνει διαφορετικά πράγματα από τον σύζυγο και την ερωμένη της.

Οι άμεσα εμπλεκόμενοι μιλούν για εναλλακτικό τρόπο ζωής, όχι για ψυχική διαταραχή, αλλά οι ψυχίατροι επιμένουν ότι κρύβονται βαθύτερα αίτια. «Ο πολυανδρικός τύπος γυναίκας δεν είναι αυτός που φοβάται τη δέσμευση. Αντιθέτως, την έχει ανάγκη όσο τίποτα. Πολλαπλασιάζοντας τους συντρόφους ελαττώσει τις πιθανότητες να μείνει μόνη» υπογραμμίζει ο ψυχοθεραπευτής Μάνος Κλουβής. Από την εμπειρία του, ο τύπος του άνδρα που θα ενδώσει σε πολυανδρική σχέση προέρχεται από μακροχρόνιους και με άδοξο τέλος δεσμούς. Δεν πρόκειται για ανθρώπους που αναζητούν κάτι εφήμερο, αλλά για εκείνους που έχουν το ένζυμο της συντροφικότητας, απλώς το γεγονός ότι απατήθηκαν από κάποια στο παρελθόν τούς κάνει να προτιμούν να βιώνουν εξαρχής μια μη δυαδική σχέση παρά να ανακαλύψουν αργότερα ότι τελικά στους δύο τρίτος χωρεί. Και η γυναίκα που βρίσκεται στην κορυφή του ερωτικού τριγώνου δεν έχει συμπτώματα νυμφομανίας. Θέτει πολύ συγκεκριμένους κανόνες δέσμευσης. Εικόνες και ιστορίες που έχουν περάσει στο DNA του «άνδρα-επιβήτορα» όπως η αρπαγή της ωραίας Ελένης, η απαγωγή της Μήδειας και τόσα άλλα ξαφνικά αναιρούνται με την πολυανδρία: η γυναίκα εξακολουθεί να είναι ένα σπάνιο αγαθό, απλώς αντί να πολεμάς για αυτό μαθαίνεις να το μοιράζεσαι.

Η ζήλια, ένα από τα πιο αβάσταχτα συμπτώματα του έρωτα, μοιάζει σε αρκετές περιπτώσεις να θεραπεύεται ομοιοπαθητικά, με το να μοιράζεσαι τη γυναίκα που αγαπάς, αλλά και με το να ξέρεις ότι και οι άνδρες που αγαπάς ανά πάσα στιγμή μπορούν να αναζητήσουν τη ζεστασιά ενός άλλου κρεβατιού, ακόμη και αν προτού ξημερώσει θα γυρίσουν και πάλι στο δικό σου. «Ημουν πάντοτε ζηλιάρα, αυτό είναι στοιχείο του πάθους, δεν αλλάζει. Εχω βγάλει και μαχαίρι για να σκοτώσω πάνω σε καβγά. Ποτέ όμως δεν τα πήγαινα και πολύ καλά με τη δέσμευση. Και έπειτα από όλα αυτά, ζούμε σε χωριστά σπίτια με τον άνδρα μου. Ευτυχώς έχουμε την οικονομική άνεση να το κάνουμε. Ξέρουμε ότι έχουν περάσει από τη ζωή του καθενός κι άλλοι άνθρωποι, αλλά αυτό που έχουμε είναι πολύ βαθύ και δεν θα χωρίσουμε ποτέ» μου είχε εκμυστηρευτεί μια παλιά τραγουδίστρια στο τέλος μιας συνέντευξης, όταν το κασετοφωνάκι είχε σταματήσει να ηχογραφεί.

Είναι λοιπόν η γενναιοδωρία του μοιράσματος απάντηση στη λυσσασμένη αποκλειστικότητα που απαιτεί ο έρωτας; «Πάντα αυτό μου συνέβαινε. Αλλος ανδρας μου ταρακουνούσε το μυαλό, άλλος με ικανοποιούσε συναισθηματικά και άλλος σεξουαλικά. Ποτέ δεν κατάφερα να τα βρω όλα σε έναν. Ζήλευα τις φίλες μου που είχαν μακροχρόνιες σχέσεις, νόμιζα ότι κάτι δεν πάει καλά με εμένα. Ωσπου τις άκουγα να παραπονιούνται για το μέτριο σεξ που έκαναν ή για την τσιγκουνιά του φίλου τους και έλεγα από μέσα μου “χίλιες φορές να είμαι μόνη μου”. Κάποια στιγμή, βλέποντας ότι δεν μπορούσα να μείνω σε μονογαμική σχέση για περισσότερο από έξι μήνες, είχα ρωτήσει ευθέως τον ψυχολόγο μου: “Μήπως είμαι λεσβία; Θέλω να μου πεις την αλήθεια. Μήπως γι’ αυτό δεν μπορώ να κάνω χωριό με κανέναν άνδρα;”. Εκείνος χαμογέλασε και μου είπε: “Αν ήσουν λεσβία, θα το ήξερες. Εχει να κάνει με το ποιον ερωτεύεσαι. Πού πέφτει το μάτι σου”. Το μάτι μου πέφτει στους άνδρες. Απλά, σε περισσότερους από έναν»: αυτή είναι η εξομολόγηση μιας άλλης οπαδού της πολυανδρίας, της Αναστασίας. Απέκτησε παιδί με τον έναν σύντροφό της, το οποίο το μεγαλώνει με τη βοήθεια και ενός δεύτερου άνδρα.

Κάποια στιγμή, με φόντο την ελληνική κρίση, έπεσε και η ιδέα να συγκατοικήσουν όλοι μαζί. Η ίδια απέρριψε το κόνσεπτ κοινοβίου. Οχι επειδή το θεώρησε πολύ προκλητικό, αλλά επειδή φοβήθηκε ότι κάτι τέτοιο θα έφερνε πολύ πιο γρήγορα τη ρουτίνα στη σχέση. Μοιραία η λίμπιντο έχει καθοδική πορεία και σε καθεστώς πολυανδρίας – το φάρμακο της παντοτινής έλξης δεν έχει ακόμη εφευρεθεί, ακόμη κι αν ο άνθρωπος έχει πατήσει εδώ και χρόνια στο φεγγάρι. Δηλωμένα πολυανδρικά ζεύγη στην Αμερική λένε ότι ύστερα από κάποια χρόνια καταλήγουν σαν παντρεμένα. Και η κρεβατομουρμούρα εις διπλούν δεν μπορεί να είναι καλό πράγμα. «Αναζητώντας νέα ερεθίσματα οι άνδρες θα ψάξουν και νέα συντροφιά, την οποία αργά ή γρήγορα θα θελήσουν να φέρουν στην ομάδα μετατρέποντας το τρίο σε κουαρτέτο. Η αγέλη μεγαλώνει και αποδεικνύεται ότι ίσως τελικά τα ζώα που δεν έχουν άγχη μονογαμίας μπορεί να ξέρουν κάτι παραπάνω από εμάς» λέει ο ανθρωπολόγος Μάριος Αναστασιάδης, γκρεμίζοντας και το τελευταίο οχυρό μας: «Ακόμη και οι θρυλικά μονογαμικοί πιγκουίνοι λένε ναι σε πολλαπλούς συντρόφους. Για την ακρίβεια, τα θηλυκά ασπάζονται την πολυανδρία».

Συνήθως οι άνδρες της πολυανδρίας είναι στρέιτ, δεν έχουν βλέψεις για τον «αντίζηλο». Ούτε αποσκοπούν στο ménage à trois, αντιθέτως εκδηλώνουν μια περίεργη διάθεση μονογαμίας μέσα στο σύμπαν της όχι και τόσο αγίας τριάδας. Για παράδειγμα, ενώ κάποιος έχει αποδεχθεί ότι η καλή του διατηρεί παράλληλο δεσμό, θα πειραχτεί αν την ακούσει να τον αποκαλεί με το υποκοριστικό που χρησιμοποιεί για τον ίδιο. Σε σχετική αμερικανική έρευνα, 8 στους 10 ερωτηθέντες δήλωσαν ότι η πολυανδρία τούς χαλαρώνει από τους ψυχαναγκαστικούς ρόλους που καλούνται να παίξουν μέσα στην κοινωνία: η γυναίκα – στο 80% πρόκειται για κάποια επιτυχημένη στη δουλειά της και ανεξάρτητη ως προς τη φύση της – δεν τα περιμένει όλα από σένα. Εχει και από κάποιον άλλον προσδοκίες και έτσι το ανδρικό άγχος για αναγνώριση διαιρείται διά δύο.

Κάθε κοινωνία ήταν ανέκαθεν πιο ανεκτική στις αταξίες του αρσενικού και η γενίκευση «αν ο άνδρας πάει με πολλές είναι μάγκας, αν η γυναίκα πάει με πολλούς είναι πουτάνα» είναι βγαλμένη από τη ζωή. Σε Καναδά και ΗΠΑ οι φωνές ανησυχίας ότι η πλήρης αποδοχή των γάμων μεταξύ ομοφυλοφίλων θα ανοίξει την πύλη για τους ομαδικούς γάμους όλο και φουντώνουν. Είναι η πολυανδρία ένας τρόπος των ετεροφυλόφιλων να προκαλέσουν όσο δεν προκάλεσαν ποτέ οι ομοφυλόφιλοι; Ή μήπως είναι απλώς ένα σημείο των καιρών σε έναν κόσμο που σου μαθαίνει με τον πιο σκληρό τρόπο ότι τίποτε δεν κρατά για πάντα; Τελειώνοντας την πορτοκαλάδα της και την κουβέντα της μαζί μου, η Νάντια θυμήθηκε γελώντας ένα ακόμη περιστατικό: «Ενας ψυχολόγος μού είχε πει κάποτε “ό,τι κι αν σου συμβεί, ακόμη κι αν χωρίσεις με τον άνδρα σου, φρόντισε το παιδί σου να έχει ένα πατρικό πρότυπο”. Τώρα έχει δύο. Καλύτερα δεν είναι;».