Ενα κεραμικό της δυναστείας των Χαν (206 π.Χ.-220 μ.Χ.) με το logo της Coca-Cola περίτεχνα ζωγραφισμένο επάνω του. Αυτό ήταν το πρώτο ready made του κινέζου καλλιτέχνη Ai Weiwei. «Τι μας λέει αυτό το έργο;» διερωτήθηκαν οι τεχνοκριτικοί. «Μήπως ότι η κινεζική κουλτούρα έχει πληγεί από τον καπιταλισμό της Δύσης; Μήπως ότι στην Κίνα της Αυτοκρατορίας των Χαν κεραμικά όπως αυτή η υδρία συναντιόνταν τόσο συχνά όσο τα μπουκάλια της Coca-Cola σήμερα; Μήπως ότι τα «τρόπαια» του πολιτισμού μιας χώρας είναι από πολλές απόψεις σαν τα brands που κατακλύζουν τις αγορές της Δύσης; Οτι ο συγκεκριμένος βανδαλισμός εκ μέρους του καλλιτέχνη είναι ένα σχόλιο για την Πολιτιστική Επανάσταση την περίοδο της κινεζικής Iστορίας όπου αντίστοιχα αρχαία αντικείμενα και έργα τέχνης βανδαλίζονταν κατά συρροήν;». Τέλος, μήπως μας λέει ότι «από τη στιγμή που το ζωγράφισε έχει πλέον πολύ μεγαλύτερη αξία από πριν;». Οποια κι αν είναι η σωστή απάντηση, αναμφίβολα ήταν ένα ευφυές έργο, στο οποίο ο Ai Weiwei έβαλε την υπογραφή του το 1994 και με μια τόσο απλή κίνηση εγκαινίασε μια πρακτική που θα εφάρμοζε κατά κόρον τα επόμενα είκοσι χρόνια. Ηταν η απαρχή της, αν μη τι άλλο, συγκρουσιακής σχέσης του με την αρχαία τέχνη της χώρας του, με την ίδια τη χώρα, αλλά και με το ευρύ φάσμα των απόψεων και των αντιδράσεων που θα προκαλούσε το έργο του.
Δεν περιμένει, βέβαια, κανείς ότι τώρα που έρχεται στην Ελλάδα, έπειτα από πρόσκληση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, για να εκθέσει έργα του σε έναν χώρο που φιλοξενεί έναν πολιτισμό ο οποίος άνθησε πριν από 5.000 χρόνια, θα αρχίσει να επιχρωματίζει ειδώλια ή να σπάει κεραμικά της περιόδου, όπως έκανε το 1995, με ένα «ξαδελφάκι» του εμβαπτισμένου στην Coca-Cola αγγείου. Ενας από τους διασημότερους εικαστικούς στον κόσμο, αναμφίβολα ο πιο αναγνωρίσιμος κινέζος καλλιτέχνης στο εξωτερικό, που έχει γίνει γνωστός για τους αγώνες του για την ελευθερία του λόγου και για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια χώρα που τα καταπατά συστηματικά, αλλά και για ορισμένες εξτραβαγκάντζες του –όπως η εγκατάσταση «Fairytale» του 2007 για την Documenta 12, στο πλαίσιο της οποίας μετέφερε 1.001 συμπατριώτες του στη γερμανική πόλη Κάσελ -, ξέρει να σέβεται ορισμένες κόκκινες γραμμές όταν η περίσταση και ο χώρος το απαιτούν. «Η ερμηνεία της Ιστορίας μας δεν είναι εύκολη υπόθεση, απαιτεί μια βαθιά κατανόηση σχετικά με το τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε» παραδέχεται. «Σε αυτή την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είχα τη μοναδική ευκαιρία, και ήταν πολύ σημαντικό για εμένα, να δημιουργήσω έργα σε διάλογο με τη συλλογή του μουσείου. Η προσέγγισή μου ήταν να φτιάξω ένα έργο σε σχέση με τα πιο αξιόλογα δείγματα της περιόδου αυτής: τις ανθρώπινες μορφές της κυκλαδικής παράδοσης. Αυτή η κυκλαδική μορφή έχει επηρεάσει και εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες στο παρελθόν, όπως τον Μπρανκούζι και τον Μοντιλιάνι. Νομίζω ότι ζούμε σε μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή στην Ιστορία. Η γνώση συνυπάρχει με διαφορετικές πηγές και τρόπους ερμηνείας. Ακόμη και ένα αρχαιολογικό μουσείο πρέπει να επαναπροσδιορίσει και να καθορίσει τη θέση του, όχι μόνο προκειμένου να αποτυπώσει τι συνέβη στην Ιστορία, αλλά και για να αναγνωρίσει τη συνέχεια σε αυτή την Ιστορία, με άλλα λόγια αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Το παρόν συχνά αποκαλείται το προϊόν του παρελθόντος. Είναι πολύ μεγάλη και μοναδική πρόκληση να τοποθετήσεις σύγχρονα έργα τέχνης δίπλα σε αρχαιολογικά ευρήματα». Αν κρίνει κανείς από την επιτυχία της πρόσφατης έκθεσής του στη Royal Academy of Arts στο Λονδίνο και τη συχνά κομψά συμπυκνωμένη, μινιμαλιστική δύναμη των έργων που παρουσίασε –όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει και μέσα από τη διαδικτυακή περιήγηση στους χώρους της έκθεσης χάρη στη στερεοσκοπική φωτορεαλιστική αναπαράστασή της -, η παρουσία του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αναμένεται τουλάχιστον ενδιαφέρουσα, αν όχι συναρπαστική.
Η ανεκτική Ελλάδα που αγάπησε ο Ai Weiwei
Ο ίδιος τουλάχιστον είναι συνεπαρμένος από την Ελλάδα και τον τελευταίο καιρό την επισκέπτεται συχνά. Στην Αθήνα είδε τα αξιοθέατα, περιηγήθηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, προκειμένου να έρθει σε επαφή με τα εκθέματα που θα τον ενέπνεαν, και γενικά διατήρησε χαμηλό προφίλ, αν εξαιρέσει βέβαια κανείς τις άτιτλες φωτογραφίες πόλης ή της Ακρόπολης που ανέβασε στο Instagram. Η παρουσία του στη Λέσβο και στην Ειδομένη, όπου έσπευσε προκειμένου να βρεθεί στο πλευρό των προσφύγων, ήταν πιο ηχηρή, δεν διέφυγε της προσοχής κανενός. Φωτογραφήθηκε μαζί τους, υποσχέθηκε ένα μνημείο, έστησε ένα workshop, έφερε ένα πιάνο στον καταυλισμό για να παίξουν πρόσφυγες που το επιθυμούσαν όσο περίμεναν να περάσουν τα σύνορα. Είναι πάντα αεικίνητος, αλλά και επί ελληνικού εδάφους δεν είχε ησυχία. Πανταχού παρών, μαζί με το συνεργείο του αποτύπωσαν την κατάσταση των προσφύγων, μίλησαν μαζί τους, «ακόμη και με ανθρώπους που αναλαμβάνουν να θάψουν όσους πρόσφυγες χάσουν τη ζωή τους στο ταξίδι για μια καλύτερη ζωή».
Ο 58χρονος εικαστικός δηλώνει εντυπωσιασμένος από τη σφαιρική εμπειρία που του προσέφεραν οι επισκέψεις του στη χώρα μας. «Η Ελλάδα είναι μια χώρα με τόσο ένδοξη Ιστορία, ένα μέρος όπου γεννήθηκε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της τέχνης, της φιλοσοφίας και της μυθολογίας. Από τότε που ήμουν νέος με εντυπωσίαζαν όλες αυτές οι πτυχές της Ιστορίας της. Σήμερα, μου αρέσουν το ελαιόλαδο και το μέλι, τα βασικά συστατικά πλέον της καθημερινής διατροφής μας. Το βάθος και το έντονο χρώμα του ελληνικού πολιτισμού, η ανθρωπιά του, αντανακλώνται στη συμπεριφορά της κοινωνίας. Οταν η Ελλάδα αφήνει με ψυχραιμία τους πρόσφυγες να περάσουν από τη γη της, μπορείς να νιώσεις πέρα από κάθε αμφιβολία το επίπεδο ανοχής σε αυτή τη χώρα. Μαζί με την Ιταλία και σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες έχουν επιδείξει μια αξιοθαύμαστη στάση απέναντι στο προσφυγικό».
Αναπόφευκτα, τα ευμενή σχόλιά του προορίζονται μόνο για τις χώρες της Μεσογείου. Ο Ai Weiwei μιλάει με δηκτικό τρόπο για τη στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο προσφυγικό, στην Ειδομένη είχε εξάλλου την ευκαιρία να δει τον φράχτη που έχει τοποθετηθεί στην ουδέτερη ζώνη Ελλάδας – πΓΔΜ. «Θα έλεγα ότι σε γενικές γραμμές ο δυτικός πολιτισμός αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες δίχως συμπόνια και οίκτο, χωρίς διάθεση να τους προσφέρει ουσιαστική βοήθεια. Αντί να εστιάζουν στην ελάφρυνση του πόνου αυτών των ανθρώπων, τα ευρωπαϊκά έθνη αναλώνονται σε πράξεις όπως το κλείσιμο των συνόρων και νίπτουν τας χείρας τους για την αντιμετώπιση της κατάστασης, λες και πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν τους αφορά και διαδραματίζεται κάπου μακριά από τη γειτονιά τους. Ομως η προσφυγική κρίση μάς καλεί να επαναπροσδιορίσουμε βασικές αξίες και την ποιότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι είναι ο καθρέφτης των ανθρωπιστικών αξιών μας, και, μια και μιλάμε για την Ευρώπη, των βασικών αρχών του χριστιανισμού».
Το μήνυμα είναι το μέσο
Η απόφασή του να ταξιδέψει στη Λέσβο και στην Ειδομένη απέσπασε αρκετά ειρωνικά σχόλια και μπόλικη δυσπιστία. Πολύς κόσμος, στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα που τον μάθαμε καλύτερα πρόσφατα, ξεχνάει το σημαντικό ιστορικό του, τον ακτιβισμό του που είναι συνυφασμένος με το αμιγώς δημιουργικό έργο του, και αντ’ αυτού βλέπει τα φλας που αστράφτουν, τις selfies με τους πρόσφυγες, εν ολίγοις το «σταριλίκι» του ακτιβιστή καλλιτέχνη, ο οποίος είναι πέρα από κάθε αμφιβολία γνωστός σε κάθε σημείο του πλανήτη. Μα, ο Ai Weiwei είναι σταρ, δεν χρειάζεται συζήτηση επ’ αυτού, χαρακτηρισμός που μάλλον τον αφήνει αδιάφορο, αν και κρίνοντας από τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η παρούσα συνέντευξη, ενίοτε κάνει χρήση της δύναμης και της εξουσίας που του εξασφαλίζει η προνομιούχα θέση του. «Είμαι ένας καλλιτέχνης που τυχαίνει να είναι σημαντικός. Ομως, είτε ως καλλιτέχνης είτε ως ακτιβιστής, για εμένα το μήνυμα είναι το πιο σημαντικό πράγμα. Με το μήνυμα έρχονται η γλώσσα και η έκφραση, η επικοινωνία. Ορισμένες φορές, όταν φύγει από εμένα, φτάνει στους ανθρώπους και πιστεύω ότι πρόκειται για ένα θαύμα» θα πει. Τα φαινόμενα, λοιπόν, κάποιες φορές απατούν. Η παρουσία του σε Λέσβο και Ειδομένη δεν ήταν μια κίνηση εντυπωσιασμού σε αρμονία με τη μόδα της εποχής, να περνούν δηλαδή διάσημες προσωπικότητες από τους χώρους υποδοχής προσφύγων, αλλά μια δράση απόλυτα συνεπής από την πλευρά του καλλιτέχνη που έφερε, για παράδειγμα, στο φως την τραγωδία της επαρχίας του Σετσουάν, όπου το 2008 ο φονικός σεισμός των 8 ρίχτερ σκότωσε σχεδόν 70.000 ανθρώπους, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά. Επειτα από ενδελεχή έρευνα και με τη βοήθεια ακτιβιστών, ο Ai Weiwei ανάρτησε online τη λίστα με τα 5.212 ονόματα των παιδιών που κανείς κυβερνητικός παράγοντας δεν αναλάμβανε την ευθύνη να αναγνωρίσει ως θύματα. Ο εικαστικός Ai Weiwei ανέκαθεν πίστευε ότι η τέχνη, ή τουλάχιστον η καλή τέχνη, δημιουργείται βάσει των αρχών ενός μανιφέστου. «Το δικό μου μανιφέστο, αν μπορώ να πω ότι έχω ένα, είναι να αναγνωρίζω την ανθρώπινη κατάσταση και να καταλήγω σε μια προσωπική ερμηνεία της. Δεν αλλάζει με τον χρόνο, είναι πάντα σταθερό. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, ο χρόνος που έχουμε επάνω στη Γη είναι πολύ περιορισμένος».
Ο Ai Weiwei και ο μικρός Αϊλάν
Ωστόσο, ενδέχεται πάνω στη βιασύνη να τον αξιοποιήσει κανείς αυτόν τον χρόνο να πέφτει σε ατοπήματα, να το παρατραβάει, ενδεχομένως και να κάνει λάθη. «Δεν φαντάζομαι πράγματα. Ενεργώ αυτοστιγμεί. Δεν έχω φαντασία, δεν έχω καλή μνήμη» έχει δηλώσει. Χωρίς να μπορεί κανείς να αμφισβητήσει το ειλικρινές ενδιαφέρον του για το δράμα των προσφύγων –στο κάτω κάτω, μεταξύ άλλων, ακύρωσε μια έκθεσή του στη Δανία ως διαμαρτυρία για την επίμαχη απόφαση της κυβέρνησης να κατάσχει τα χρήματα και τα τιμαλφή τους -, η αναπαράσταση της φωτογραφίας του τρίχρονου Αϊλάν Κούρντι έτσι όπως τον ξέβρασε πνιγμένο η θάλασσα στο Μπόντρουμ της Τουρκίας τον περασμένο Σεπτέμβριο, με τον κινέζο εικαστικό στη θέση του, με το πρόσωπο θαμμένο στην άμμο, ήταν για πολλούς μια αμήχανη, μια ατυχής στιγμή στην καριέρα του. Η ζωή αποδεικνύεται πιο φοβερή από την τέχνη και οποιοδήποτε βιαστικό σχόλιο επάνω στην τραγική μοίρα ενός παιδιού, έστω αρθρωμένο με τις καλύτερες προθέσεις, μοιάζει με κακόγουστη φάρσα, στην καλύτερη περίπτωση. «Eγωκεντρικό τέχνασμα», «έχει το σύνδρομο του Μεσσία», «είναι εξαρτημένος από τη διασημότητα» συνόψισε την κριτική απέναντί του ο Τζόναθαν Τζόουνς στην εφημερίδα «The Guardian» και ήταν πολλοί εκείνοι που κούνησαν καταφατικά το κεφάλι. Και έπειτα έδωσε τη χαριστική βολή: «Αυτή η φωτογραφία είναι κακή τέχνη». Από καλλιτεχνικής απόψεως αλλά και όσον αφορά το αποτέλεσμα της ακτιβιστικής δράσης του, η δουλειά του Ai Weiwei είναι πολύ πιο δυνατή όταν δεν βρίσκεται και ο ίδιος μέσα στο κάδρο της ή τουλάχιστον όταν δεν το μονοπωλεί με τόσο απόλυτο τρόπο (βλέπε περίπτωση Σετσουάν). Επειτα, αν δεν σε έχει ευαισθητοποιήσει η αδιανόητη αληθινή εικόνα, η φωτογραφία, την οποία μάλιστα είδαν διαδικτυακά είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε μόλις 12 ώρες, τότε μάλλον ούτε και η τέχνη θα το καταφέρει, όσο αγαστές και αν είναι οι προθέσεις του δημιουργού της. Σωστά;
Αυτή βεβαίως δεν είναι η άποψη του Ai Weiwei. «Το έργο ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να εκτιμηθεί βάσει των κοινών ή καθημερινών ηθικών περιορισμών. Το αντίθετο, συχνά είναι ενάντια σε τέτοιου είδους επιφανειακές ηθικές κρίσεις. Ενα έργο τέχνης μπορεί να θεωρείται άξιο λόγου όταν θέτει σε δοκιμασία τέτοια θέματα. Αλλιώς, μιλάμε για ένα μέτριο έργο τέχνης. Για μένα, αυτή η κίνηση ήταν μια πολύ απλή πράξη και μεταφέρει το μήνυμα που θα έπρεπε να μεταφέρει και τίποτε περισσότερο. Οποιοι αισθάνθηκαν προσβεβλημένοι από την πράξη μου θα πρέπει να ρωτήσουν τον εαυτό τους τι δεν πηγαίνει καλά με το δικό τους σύστημα αξιών, πώς μπορούν να το χρησιμοποιούν ή να το απονεκρώνουν προκειμένου να δικαιολογούν ή να προστατεύουν τη δική τους συμπεριφορά, να αγνοούν δηλαδή το γεγονός ότι δύο παιδιά πεθαίνουν στην ίδια θάλασσα κάθε ημέρα. Ο Τύπος έκανε τον Αϊλάν σύμβολο της τραγωδίας, όμως συχνά το σύμβολο είναι λιγότερο τραγικό από την πραγματικότητα. Η πραγματική τραγωδία είναι η απάνθρωπη ανοχή για χάρη της διατήρησης και προστασίας του status quo». Ο Ai Weiwei είναι σταθερά αμετανόητος. Δεν είναι τυχαίο ότι το ντοκιμαντέρ της Αλισον Κλέιμαν, αφιερωμένο στη ζωή και στο έργο του, είχε τίτλο «Never Sorry» (2012).
Ο Ai Weiwei και η κατάρα των Ολυμπιακών Αγώνων
Κάποια στιγμή τον ρωτώ: «Ποιον καλλιτέχνη θαυμάζετε από τους σύγχρονούς σας;». Απαντά: «Τον εαυτό μου». Ενδέχεται και να εμπεριέχει ειρωνεία η συγκεκριμένη απάντηση, όμως δεν θα ήταν αυθαιρεσία να θεωρήσει κανείς ότι ο Ai Weiwei το πιστεύει πραγματικά. Κάποτε, όταν σπούδαζε στη Νέα Υόρκη, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στο Parsons School of Design, και είχε δάσκαλο τον εκφραστή της αφηρημένης τέχνης, Σον Σκάλι, έλεγε: «Οταν γυρίσω πίσω στην Κίνα θα αντικρίσετε έναν νέο Πικάσο». Στην πορεία αναγνώρισε την αφέλεια του statement, όμως παραδέχτηκε επίσης ότι δεν είχε ποτέ έλλειμμα αυτοπεποίθησης. Εάν δει κανείς συνολικά το έργο και τη σαρωτική δραστηριότητά του, ο αναγεννησιακού τύπου καλλιτέχνης (είναι εικαστικός, ποιητής, αρχιτέκτονας, επιμελητής, συλλέκτης, εκδότης, blogger, δημοφιλέστατος και επιδραστικότατος χρήστης των social media) που θαύμαζε –τουλάχιστον ως φοιτητής –τον Αντι Γουόρχολ, τον Μαρσέλ Ντισάν, αλλά και το έργο του Τζεφ Κουνς με τις αιωρούμενες μπάλες στο ενυδρείο, δεν έχει αφήσει δημιουργικό τομέα που όχι μόνο να μην έχει βάλει το χέρι του, αλλά και να μην έχει αφήσει το σημάδι του με εντυπωσιακό, είναι η αλήθεια, τρόπο. Ενδεικτικό παράδειγμα: χωρίς να έχει σπουδάσει αρχιτεκτονική, έχτισε το στούντιό του στο Πεκίνο το 1999 με έμπνευση το σπίτι που είχε κατασκευάσει ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βιτγκενστάιν το 1928 στη Βιέννη για την αδελφή του. Εκανε τόση εντύπωση ακόμη και σε αρχιτέκτονες, όπως ο Ιάπωνας Σιγκέρου Μπαν, ώστε του ανέθεσαν βαθμηδόν άλλα πενήντα πρότζεκτ, ανάμεσά τους και την επιμέλεια ενός αρχιτεκτονικού πάρκου αφιερωμένου στη μνήμη του πατέρα του, ποιητή Ai Qing, ενός από τους σπουδαιότερους λογοτέχνες της σύγχρονης Κίνας, ο οποίος υπέστη φρικτές διώξεις από το καθεστώς την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης, αλλά και ένα ολυμπιακό έργο, το στάδιο «Φωλιά του Πουλιού», που σχεδίασε μαζί με τους ελβετούς αρχιτέκτονες Χέρτσογκ και Ντε Μερόν. Εκτός από την ανάμειξή του στο πρότζεκτ, έκανε πρωτοσέλιδα και επειδή στην πορεία μετάνιωσε για την εμπλοκή του. «Είναι καλό να έχουμε τα σπορ, όμως οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν προορίζονται για τον λαό. Οι Ολυμπιακοί είναι η performance μιας συγκεκριμένης ελίτ, η οποία υποστηρίζεται και κινητοποιείται από εμπορικά συμφέροντα. Δυστυχώς, στην περίπτωση της Κίνας, δεν είχε κανένα θετικό αποτέλεσμα για τη χώρα» θα πει.
Ο Γιόζεφ Μπόις της εποχής του
«Η ολιστική του προσέγγιση μπορεί να συγκριθεί με εκείνη του Γιόζεφ Μπόις και να εκληφθεί ως ένα διεπιστημονικό κοινωνικό γλυπτό» γράφει για αυτόν ο επιμελητής και ιστορικός τέχνης Χανς Ούλριχ Ομπριστ, στο βιβλίο του «Ai Weiwei Speaks» (εκδ. Penguin). Εκείνος επαυξάνει με τον τρόπο του: «Τίποτε δεν βρίσκεται έξω από την τέχνη. Και αν κατά τύχη βρίσκεται και μου έχει ξεφύγει, τότε σημαίνει ότι δεν το έχω ανακαλύψει και ακόμη το ψάχνω». Ούτε το blog του βρισκόταν έξω από την τέχνη. Ο Ai Weiwei, ο οποίος όταν άρχισε να το χρησιμοποιεί το χαρακτήριζε «ζωγραφιά» του, πιστεύει ότι «ένα blog είναι ένα έργο τέχνης όταν αυτός που το χειρίζεται πιστεύει ότι είναι τέχνη. Σε αυτή την περίπτωση είναι, λοιπόν, τέχνη». Εξάλλου, για τον ίδιο, το μεγαλύτερο προσόν του από την πολυσχιδή δραστηριότητά του είναι «η περιέργεια και η επικοινωνία της γνώσης», ενώ, όπως έχει δηλώσει, «το να είσαι καλλιτέχνης έχει να κάνει περισσότερο με το «lifestyle», τη στάση που υιοθετείς και τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τα πράγματα, παρά με την παραγωγή ενός αντικειμένου». Ως blogger, πάντως, έχει αφήσει ιστορία στην Κίνα, καθώς από το 2006, όταν άρχισε να αναρτά τα κείμενα και τις φωτογραφίες του, είχε τουλάχιστον 100.000 επισκέπτες καθημερινά. «Ζούμε σε φανταστικούς καιρούς χάρη στην τεχνολογία και στη δύναμη του Internet, ενός σαρωτικού μέσου για να απελευθερωθούν οι άνθρωποι από τα παλιά συστήματα και τις αξίες». Σίγουρα, οι εμπειρίες που είχε ως παιδί, όταν είχε δει τον πατέρα του να καίει όλα τα βιβλία του ύστερα από εντολή του καθεστώτος στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης, καθόρισε έως έναν βαθμό τη σχέση του με το μέσο και τις άπειρες δυνατότητές του, αρχής γενομένης από την αποθήκευση και τη διάδοση πληροφοριών και γνώσης. Το Διαδίκτυο έδωσε την ευκαιρία στον Ai Weiwei να επικοινωνήσει με όλον τον κόσμο και να γίνει ένα «brand», όπως θα έλεγαν οι Δυτικοί, μόνο που, προσαρμοσμένο στα δικά του πρότυπα, φιλτραρισμένο μέσα από την οικογενειακή ιστορία του, είναι ένα brand «για τον φιλελευθερισμό και την ελεύθερη σκέψη». Πανίσχυρο όπως και να ‘χει, γι’ αυτό και η κυβέρνηση τον ανέχεται ως την ενοχλητική αλογόμυγα που συχνά πυκνά χτυπά με την ουρά της, ενώ συμπατριώτες του, όπως ο συγγραφέας και νομπελίστας Λιου Σιαομπό, η δημοσιογράφος Γκάο Γιου, ή η ακτιβίστρια για τα γυναικεία δικαιώματα Σου Τσανγκλάν παραμένουν φυλακισμένοι χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα, έστω, του περιστασιακού «πετάγματος».
Ο Ai Weiwei είχε, και εξακολουθεί να έχει, το δικό του μερτικό από αναίτιες και επώδυνες διώξεις. Δεδομένης της επιρροής του και της δημοτικότητάς του, η κινεζική κυβέρνηση «αναγκάστηκε» να κλείσει το blog του, ένας κρίκος στη μακριά αλυσίδα ενός ατέλειωτου κυνηγητού, σοβαρών τραυματισμών, όπως η εγκεφαλική αιμορραγία, κατ’ οίκον περιορισμών και αφαίρεσης του διαβατηρίου του. Ομως να που θα τον έχουμε κοντά μας σε λίγες ημέρες για μια έκθεση που θα συζητηθεί και αναμένεται να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης, καθώς θα υπάρξει και συνέχεια, με το μνημείο και το workshop στη Λέσβο. Από εκεί και ύστερα θα συνεχίσουμε να τον παρακολουθούμε διαδικτυακά όπως τον πρωτογνωρίσαμε και εκείνος θα συνεχίζει το έργο του και τη δράση του στέλνοντάς μας μηνύματα μέσα από τις οθόνες των υπολογιστών μας. Δέκα χρόνια από τότε που πρωτοξεκίνησε το blog του, ο Ai Weiwei εξακολουθεί να είναι παραδομένος άνευ όρων στη μαγεία του Internet. Αλλωστε, ακόμη και αν σου κλείνουν το blog υπάρχουν πάντα το Twitter, το Instagram, το Facebook. «Η τεχνολογία και η πληροφορία είναι σαν ένα ποτάμι. Πλημμυρίζει και θα δημιουργήσει το δικό του οικοσύστημα. Ακόμη μορφοποιείται, αλλά μακροπρόθεσμα θα αλλάξει την ανθρώπινη κατάσταση. Το μόνο μειονέκτημά της είναι ο άνθρωπος. Δεν θα έχει ποτέ αρκετό χρόνο για να την απολαύσει».
Ποιος είναι ο Ai Weiwei
O Ai Weiwei γεννήθηκε στο Πεκίνο το 1957. Εναν χρόνο μετά, στο αποκορύφωμα της αντιδεξιάς εκστρατείας του 1957-59, η οικογένειά του στάλθηκε σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας και εν συνεχεία, εξαιτίας της Πολιτιστικής Επανάστασης του Μάο Τσε Τουνγκ, έζησαν εξόριστοι για 16 χρόνια στην επαρχία της Ξινγιάνγκ, όπου ο πατέρας του, ο διαπρεπής ποιητής Ai Qing, υπέστη πολλούς εξευτελισμούς.
Για παράδειγμα, στην έβδομη δεκαετία της ζωής του και επί πέντε συνεχή χρόνια εξαναγκαζόταν να καθαρίζει καθημερινά τις δημόσιες τουαλέτες σε ένα χωριό 200 κατοίκων.
Το 1976, μετά τον θάνατο του Μάο, η οικογένεια επέστρεψε στο Πεκίνο και η φήμη του πατέρα του αποκαταστάθηκε, καθώς τα ποιήματά του επανεκδόθηκαν και έγινε αντιπρόεδρος της Ενωσης Κινέζων Λογοτεχνών. Δύο χρόνια μετά, o Ai Weiwei γράφτηκε στην Ακαδημία Κινηματογράφου του Πεκίνου και ήταν μέρος της αβανγκάρντ ομάδας «Stars». Tο 1981 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου, μεταξύ άλλων, συναναστράφηκε και τον μπίτνικ ποιητή Αλεν Γκίνσμπεργκ.
Το 1993 επέστρεψε στην Κίνα εξαιτίας της επιδεινούμενης υγείας του πατέρα του. Σταδιακά έγινε το σύμβολο της πολιτικής και αισθητικής αντίστασης στην Κίνα, καθώς υπέστη με τη σειρά του πολλές διώξεις από το καθεστώς, με αποκορύφωμα τον κατ’ οίκον περιορισμό του για 81 ημέρες το 2011, χωρίς να του έχει καν απαγγελθεί κάποια κατηγορία. Τη χρονιά που μας πέρασε του απονεμήθηκε από τη Διεθνή Αμνηστία το βραβείο «Πρεσβευτής Συνείδησης» εξ ημισείας με την Τζόαν Μπαέζ, με το σκεπτικό ότι αποτελούν «έμπνευση για χιλιάδες ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αμερική, στην Ασία και αλλού». Η τελετή απονομής έγινε στο Βερολίνο και το βραβείο παρέλαβε ο εξάχρονος γιος του, Ai Lao, ο οποίος ζει στην πόλη μαζί με τη μητέρα του. Ο ίδιος δεν μπορούσε να ταξιδέψει γιατί οι κινεζικές Αρχές είχαν κατασχέσει το διαβατήριό του.
Ο Ai Weiwei αρχικά ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και του άρεσε να σκιτσάρει τους ταξιδιώτες στους σταθμούς των τρένων, φανερά επηρεασμένος στην τεχνοτροπία του από τον Μουνκ ή τον Σεζάν, τα μόνα βιβλία τέχνης που είχε ως παιδί στην Κίνα. Το πρώτο του γλυπτό στη Νέα Υόρκη ήταν επηρεασμένο από τον Ντισάν και σταδιακά η εννοιολογική τέχνη αποτέλεσε το κύριο ενδιαφέρον του. Οι εκθέσεις του ανά τον κόσμο είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς και σημειώνουν ρεκόρ εισιτηρίων. Την έκθεσή του στη Royal Academy of the Arts στη βρετανική πρωτεύουσα την επισκέπτονταν καθημερινά κατά μέσο όρο 4.335 άτομα.
«Ai Weiwei at Cycladic»: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4, Βασιλίσσης Σοφίας και Ηροδότου 1), 20/05-30/10, www.cycladic.gr.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 15 Μαΐου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
