Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ: Μπορεί αυτός ο αρχιτέκτονας να σώσει την Αθήνα;

Ο Aλφρέντο Mπρίλεμπουργκ είναι ένας εξαιρετικός πωλητής. Το ξέρει πολύ καλά και το παραδέχεται κι ο ίδιος. Μόνο που στην Αθήνα, αστειεύεται, φοβάται μήπως του συμβεί ο «θάνατος του εμποράκου». Ξέρει ότι, προτού χρειαστεί να επιστρατεύσει την επιστημονική του ιδιότητα ως αρχιτέκτονας, πρέπει να ανυψώσει το ηθικό μιας πόλης που δείχνει να έχει παραιτηθεί. Μιλάει σαν αστικός ψυχολόγος. «Προσπαθώ να μεταδώσω έναν ιό ενθουσιασμού, ελπίδας και δυνατότητας. Λέω συνεχώς «μη νιώθετε ένοχοι χωρίς αποδείξεις. Μην αποδέχεστε ότι η πόλη είναι νεκρή. Μη μισείτε τον εαυτό σας. Μη μοιάζετε με εκείνους που τους παράτησε η κοπέλα τους και νομίζουν ότι δεν θα την αντικαταστήσουν ποτέ»».

Δεν χρειάζεται να πείσει για το ποιος είναι, το βιογραφικό του κάνει μεγαλοπρεπώς τις συστάσεις. Ιδρυτής του Urban Think Tank (U-TT), μιας πολυβραβευμένης επιστημονικής ομάδας που αντιμετωπίζει με επαναστατικές ιδέες τα προβλήματα των σύγχρονων πόλεων (με ειδίκευση σε προβληματικές καταστάσεις), καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας του Πολυτεχνείου ETH της Ζυρίχης, κάτοχος Χρυσού Λέοντος στην περυσινή Μπιενάλε της Βενετίας, όπου παρουσίασε με τους συνεργάτες του την περίφημη δουλειά του στον Πύργο του Δαβίδ –έναν ημιτελή ουρανοξύστη 45 ορόφων στο Καράκας που βρισκόταν υπό κατάληψη και υπό την επίβλεψή του έδωσε λύση στο πρόβλημα στέγασης 700 οικογενειών και 2.500 ανθρώπων… ακόμη κι αν δεν έχει παντού τζάμια (για τους φανατικούς των τηλεοπτικών σειρών, εκεί γυρίστηκαν και κάποιες σκηνές του δημοφιλούς «Homeland»).

«Ερχομαι στην Αθήνα εδώ και 30 χρόνια, υπάρχει μια φωτογραφία μου στον Παρθενώνα απ’ όταν ήμουν ακόμη φοιτητής. Πριν από δύο-τρία χρόνια είχα έρθει ξανά για ένα συνέδριο και είδα την κρίση. Σκέφτηκα ότι δεν είναι και τόσο χάλια τα πράγματα. Ξέρετε, έχω δουλέψει στο Αμμάν της Ιορδανίας, στο Καράκας, που είναι σε κρίση από το 1998, στο Σάο Πάολο με τις ατέλειωτες φαβέλες. Οι δομές εδώ είναι πολύ καλύτερες». Το Ιδρυμα Ωνάση, που χορήγησε και ολοκλήρωσε το πρόγραμμα ReΤhink Athens (λανθασμένα απλοποιημένο ως «η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου»), αποφάσισε να χρηματοδοτήσει και μια ερευνητική δράση που θα το υποστηρίξει. Ο Μπρίλεμπουργκ, λοιπόν, σχημάτισε μια ομάδα 30 ατόμων που δουλεύουν σε Ελλάδα και Ζυρίχη για να φτιάξουν έναν οδηγό 101 ιδεών επανενεργοποίησης του κέντρου της Αθήνας, μια προϋπόθεση απαραίτητη για να προκύψουν οι όποιες πολεοδομικές αλλαγές.

Στο σημείο αυτό είναι αναγκαία μια διευκρίνιση. Ο Μπρίλεμπουργκ δεν έρχεται να χτίσει στην Αθήνα. Γι’ αυτό και τονίζει συνεχώς μια νέα διάσταση του αρχιτέκτονα, εκείνη που τον θέλει να παίζει τον ρόλο «της κόλλας που εγγυάται την κοινωνική συνοχή των σύγχρονων πόλεων». Μια ειδοποιός διαφορά σε σχέση με την τρέχουσα αντίληψη μιας πόλης, της Αθήνας, που είναι ίσως ακόμη ζαλισμένη από το hangover των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων ως τροπαίων μεγαλείου κι ανάπτυξης. Από το 2004 και τις γέφυρες του Καλατράβα δεν έχουν περάσει καν δέκα χρόνια.

Ο Μπρίλεμπουργκ παρομοιάζει συνεχώς το πρότζεκτ των 101 ιδεών με το ινδικό πιάτο «τάλι», όπου επιλέγεις μόνος σου τον συνδυασμό των διαθέσιμων συστατικών. «Εγώ είμαι ο σερβιτόρος, εσείς θα φτιάξετε την πόλη σας, εσείς θα επιλέξετε πως θα ζείτε σύμφωνα με τις ανάγκες σας». Αυτή τη στιγμή το πρόγραμμα καλεί τους Αθηναίους να αλληλεπιδράσουν συμπληρώνοντας ειδικό ερωτηματολόγιο (διαθέσιμο στο https://www.reactivate-athens.com/), καταθέτοντας τις δικές τους ιδέες. «Μετράμε τη «θερμοκρασία» της πόλης και προσπαθούμε να καταλάβουμε τις αξίες της, ακόμη και αν η γραμμή μεταξύ του παραπόνου και της ιδέας είναι λεπτή», λέει ο Μάικλ Κοντέντο, το ένα δεξί του χέρι, η «ήρεμη δύναμη». Η Λίντσεϊ Σέρμαν, η άλλη έμπιστή του, συμπληρώνει: «Οι αρχιτέκτονες συγκροτούν πλέον μια στρατιά διανοητών που πρέπει να αλληλεπιδρούν με τις πόλεις και όχι απλώς να εκθέτουν».

Στον κόσμο των επιχειρήσεων υπάρχει ο όρος «ανάλυση SWOT». Είναι το πρώτο πράγμα που κάνουν οι μάνατζερ προκειμένου να «διαβάσουν» μια αγορά προτού εισέλθουν σε αυτή ή για να καταλάβουν ένα πρόβλημα προτού το λύσουν. Του ζητάμε, αφού το ίδιο συμβουλευτικός είναι ο ρόλος του, να κάνει το ίδιο με την Αθήνα, εντοπίζοντας «δυνάμεις και αδυναμίες, ευκαιρίες, απειλές».

«Εδώ το πρόβλημα είναι πολιτικό. Οπως στο Καράκας ή στην Πόλη του Μεξικού, η Αθήνα διοικείται από μια ελίτ που δεν δέχεται να μειώσει τα κέρδη της παραχωρώντας ένα ποσοστό τους για κοινωνική (επαν)επένδυση. Ετσι, όμως, χάνεται το όραμα και κινδυνεύετε να τα χάσετε όλα, παραδομένοι στον εξτρεμισμό. Αρα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τελικά το πρόβλημα είναι και οι άνθρωποι, ως στοιχείο υποδομής. Πάρτε ως παράδειγμα τον Πύργο του Δαβίδ. Δεν έχει σημασία πώς φαίνεται, αλλά τι γίνεται μέσα. Πρέπει, λοιπόν, να βοηθήσουμε τους πολίτες να κωδικοποιήσουν τις λειτουργίες των κτιρίων, ακόμη και το χρώμα τους μπορεί να παίξει ρόλο σε αυτό. Πρέπει να μάθουμε να διαβάζουμε την πόλη».

Ο Μπρίλεμπουργκ είναι ιδεαλιστής, αλλά δεν πιστεύει στις ιδεολογίες. Ή, μάλλον, προτάσσει την επιστήμη. Και δεν ξεφεύγει ποτέ από τη βάση ενός, αμερικανικού τύπου, πρακτικού ρεαλισμού σχετικά με τον στόχο του. «Ο στόχος δεν είναι ακριβώς αισθητικός. Δεν είμαστε εδώ για να κάνουμε κατ’ ανάγκην πιο όμορφη την πόλη, αλλά πιο λειτουργική. Και κυρίως, ικανή να παράσχει δωρεάν (ή τουλάχιστον πολύ οικονομικές) υπηρεσίες. Λέμε όλοι για το νεοϋορκέζικο Σέντραλ Παρκ «Τι ωραίο που είναι», «Πόσο δίνει άλλη αστική διάσταση» και λοιπά, θεωρώντας δεδομένο ότι στην έκτασή του μπορείς να περπατήσεις, να παίξεις μπάσκετ, να κάνεις παγοδρομίες, να παρακολουθήσεις συναυλίες δωρεάν. Μην το ξεχνάμε αυτό. Σε μια πόλη που παρέχει τέτοιες δυνατότητες, τα παιδιά δεν κάθονται μπροστά στην τηλεόραση παχαίνοντας». Για την ακρίβεια, συμφωνούμε γελώντας, τα Αμερικανάκια το κάνουν αυτό. Το μήνυμά του είναι ξεκάθαρο όμως.

«Το πρώτο βήμα είναι να αποδεχθούμε ότι η πόλη έχει χρεοκοπήσει σε κάποια σημεία. Γι’ αυτό κι εμείς τοποθετήσαμε την έδρα του Reactivate Athens, το εργαστήριο ανταλλαγής ιδεών έρευνας και σχεδιασμού, στην καρδιά του προβλήματος. Στη συμβολή των οδών Αθηνάς και Λυκούργου (σ.σ.: ανοικτά για το κοινό καθημερινά, 12.00-16.00)». Επιμένει στην αποδοχή τού σήμερα, παίζοντας συνεχώς τον ρόλο του αστικού ψυχαναλυτή. «Δεν μπορεί να παριστάνουμε ότι δεν βλέπουμε πως οι μετανάστες ζουν σαν τα σκυλιά στα υπόγεια της Κυψέλης, όπως ο Τσάβες, που έκανε ότι δεν έβλεπε τους άστεγους στην πατρίδα μου. Και δεν μπορούμε, επίσης, να ισχυριστούμε ότι θα βελτιώσουμε όλα τα κομμάτια της πόλης. Αν τοποθετήσουμε, όμως, κάποιους «φάρους» (κέντρα υγείας και φροντίδας, βιβλιοθήκες κτλ.), μπορεί να ανοίξει ένα μονοπάτι που θα δώσει ελπίδα. Για παράδειγμα, δεν είμαστε κοινωνικοί λειτουργοί, αλλά τα συσσίτια δεν μπορούν να οργανώνονται σε έναν χώρο που δεν έχει οροφή ή, έστω, ένα κάθισμα. Από το σημείο αυτό ξεκινά ο ρόλος του σχεδίου, που είναι να δώσει λύσεις χωρίς κόστος, οι οποίες θα ταιριάζουν με τους ρυθμούς της πόλης».

Η κουβέντα πάει από μόνη της στην ελληνική πραγματικότητα. Πολιτικά, ο Μπρίλεμπουργκ είναι πραγματιστής. Στην πρώτη δημόσια ομιλία του στην Αθήνα είχε πει ότι «η Δεξιά πρέπει να καταλάβει πως κάποια πράγματα απλώς δεν γίνονται χωρίς το κράτος και η Αριστερά ότι κάποια άλλα ρυθμίζονται καλύτερα από την αγορά». Πώς μπορεί, όμως, ακόμη κι αν έχει ένα ισχυρό ίδρυμα από πίσω του, να προχωρήσει η πρωτοβουλία του σε μια πόλη που μπορεί να έχει διαφορετικό δήμαρχο (από εκείνον που τον στηρίζει) σε λίγους μήνες; Σε μια πολιτική κουλτούρα που συνήθως ο επόμενος διαλύει ό,τι έχτισε ο προηγούμενος; Κι άντε να του εξηγήσεις ότι η πόλωση της κεντρικής πολιτικής σκηνής φιλτράρει ακόμη και τις αστικές παρεμβάσεις μέσα από τη «θεωρία των δύο άκρων».

«Eχετε δίκιο, υπάρχουν όλα αυτά, τα βλέπω. Στόχος μου είναι να δημιουργηθεί μια αστική γραμμή παραγωγής, ένα Πανεπιστήμιο για την Πόλη, όπως έλεγε ο γάλλος κοινωνιολόγος Λεφέβρ, στο οποίο θα συμμετέχουν οι εκλεκτοί –τα ιδρύματα, τα πανεπιστήμια, οι διανοητές, οι επιστήμονες. Και οι 101 ιδέες που θα παραδώσουμε ας αποτελέσουν τον οδηγό για να ξεκινήσει η συζήτηση μεταξύ τους. Κι αυτή συζήτηση θα οδηγήσει σε πιο εξελιγμένες ιδέες, τόσο κοινωνικά νομιμοποιημένες, που οι πολιτικοί δεν θα μπορούν να τις αγνοήσουν. Απλώς θα τους βάλουμε τελευταίους στο κόλπο. Οχι όλους, μόνο όσους έχουν στ’ αλήθεια επαφή με την πόλη». Φέρνει, μάλιστα, ένα πολύ ιντριγκαδόρικο παράδειγμα. Το Βερολίνο, που το έκανε υποδειγματικά μετά την πτώση του Τείχους. «Ας θεωρήσουμε και την Αθήνα διαιρεμένη, λοιπόν, κι ας την ενώσουμε ξανά», είναι το σύνθημά του. «Μόνο μη συνεχίζετε να νομίζετε ότι είστε σαν τους Γερμανούς, όπως κάνατε πριν από την οικονομική κρίση».

Αν δείτε ποτέ τον Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ να τρώει στο αγαπημένο του αθηναϊκό εστιατόριο, το «Δίπορτο» της οδού Σωκράτους, ή να κάνει τη βόλτα του σε εκείνη την περιοχή γύρω από το Γεράνι που «παρ’ ότι θεωρείται επικίνδυνη, μου αρέσει πάρα πολύ», μιλήστε του για πέντε λεπτά. Θα ανταποκριθεί σίγουρα και θα ακούσει την ιδέα σας. Μόλις τον αποχαιρετήσετε, θα αισθανθείτε όπως στο τέλος μιας εποικοδομητικής συνεδρίας για την οποία δεν χρειάστηκε να πληρώσετε. Οπως δεν χρειάζεται να πληρώνουμε και για να απολαμβάνουμε την πόλη.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 4 Ιανουαρίου 2014