Ο τελευταίος όροφος αυτού του παλιού τριώροφου σπιτιού στην ανατολική πλευρά της Βοστώνης είναι γεμάτος με ορχιδέες. Χρειάζονται πότισμα μία φορά την εβδομάδα όταν είναι χειμώνας, και δύο όταν έρχεται το καλοκαίρι. Οταν φτάνει αυτή η μέρα της εβδομάδας ο Τζην Σαρπ σηκώνεται το πρωί και με αργές κινήσεις – είναι πια στα 83 του- ανεβαίνει σε αυτό το δωματιάκι της ταράτσας με τις γλάστρες ακουμπισμένες και κρεμασμένες σε ράφια που φτάνουν σχεδόν μέχρι την οροφή και τις ραντίζει με νερό. Το γραφείο του είναι στο ισόγειο αυτού του σπιτιού που αγόρασε το 1968 για 150$ και εκεί περνάει τις περισσότερες ώρες της ημέρας. Αυτός ο όροφος είναι και η έδρα του ινστιτούτου του που ονομάζεται Albert Einstein – ο Αινστάιν είχε γράψει την εισαγωγή στο πρώτο του βιβλίο το 1960, παρόλο που δεν γνωρίζονταν προσωπικά. Κάθεται μπροστά σε έναν Mac με το φως από μια αρχιτεκτονική λάμπα να πέφτει πάνω σε βιβλία, ντοσιέ με κείμενα και ακαδημαϊκά έγγραφα που γεμίζουν το δωμάτιο οργανωμένα στη βιβλιοθήκη ή ακουμπισμένα πρόχειρα στα δύο γραφεία. Στα πόδια του είναι η Σάλυ το λαμπραντόρ του, γυρνάει το κεφάλι της παρακολουθώντας τις κινήσεις στο χώρο. Μαζί με τον Σαρπ το άλλο μόνιμο πρόσωπο στο σπίτι είναι η Τζαμίλα Ρακίμπ, διευθύντρια του Ινστιτούτου και βοηθός του ηλικιωμένου καθηγητή.

Οι περισσότεροι από αυτούς που γνωρίζουν προσωπικά τον Σαρπ τον περιγράφουν ως χαμηλών τόνων άνθρωπο, συνεσταλμένο, και αυτά είναι χαρακτηριστικά που δεν θα συνέδεε κανείς με κάποιον που έχει χαρακτηριστεί “Μακιαβέλι της μη βίας” και “Κλαούζεβιτς του μη βίαιου πολέμου”. Φέτος το περιοδικό Foreign Policy τον κατέταξε στην πρώτη θέση των 100 πιο επιδραστικών στοχαστών του 2011. Το 2009 είχε προταθεί για Νόμπελ Ειρήνης. Ο ίδιος στις συνεντεύξεις του λέει ότι αισθάνεται περίεργα με αυτή την μεγάλη προσοχή πάνω του. Τα τελευταία 50 χρόνια ο Σαρπ είναι ο κορυφαίος θεωρητικός της μη βίαιης δράσης, της κοινωνικής ανυπακοής, έχει γράψει πολλά βιβλία για την χρησιμότητά της και τις μεθόδους της, και τα βιβλία του έχουν ξεκινήσει επαναστάσεις. Το πιο γνωστό, “Από την δικτατορία στην δημοκρατία”, έχει γραφτεί το 1993 για την περίπτωση της Μπούρμα, και σε αυτό περιγράφει 198 τρόπους μη βίαιης δράσης κατά απολυταρχικών καθεστώτων. Οι μέθοδοι αυτές βρήκαν την εφαρμογή τους στην Σερβία, στην Ουκρανία, πιο πρόσφατα στην Αραβική Ανοιξη, στην Αιγυπτιακή εξέγερση και τώρα στη Συρία, και στο πρόσφατο ντοκιμαντέρ “How to start a revolution” με θέμα τον ίδιο μπορείς να δεις με ποιον τρόπο η σκέψη του Σαρπ έχει επηρεάσει τα κινήματα διαμαρτυρίας της εποχής μας όχι μόνο στον Αραβικό κόσμο, αλλά και στη Δύση. Το 1953 ο Σαρπ φυλακίστηκε για 9 μήνες επειδή αρνήθηκε να επιστρατευθεί στον πόλεμο της Κορέας. Το 1968 δημοσίευσε την διδακτορική του διατριβή στην Οξφόρδη για την πολιτική της μη βίας και τα επόμενα χρόνια δούλεψε αποκλειστικά πάνω σε αυτό το πεδίο διδάσκοντας στο Dartmouth και το Harvard. Η βάση της σκέψης του ξεκινάει από μία διαπίστωση που είναι απλή στην διατύπωσή της και μάλλον δύσκολη στην πρακτική: η πολιτική εξουσία οποιουδήποτε κράτους, ακόμα και απολυταρχικού, πηγάζει πάντα από την υποστήριξη του λαού. Ούτε από πολιτικούς συσχετισμούς, ούτε από το θεό, ούτε από την προσωπικότητα του ηγέτη, ούτε από τον έλεγχο του στρατού, ούτε από τα media. Ολα αυτά είναι μέρη των πυλώνων της εξουσίας τους οποίους ο λαός που δείχνει ανυπακοή μπορεί να στοχεύσει και να καταρρίψει. Συνήθως συνδέουμε τη μη βίαιη αντίδραση με τον ειρηνισμό, την ηθική του καλού, αλλά και την αδυναμία ή την παθητικότητα. Η μη βίαιη δράση για τον Σαρπ δεν είναι μια ηθική επιλογή, δεν είναι χριστιανική η σκέψη του, αλλά πολιτικά ρεαλιστική. Στην κουβέντα που είχαμε μου μίλησε για το πως επηρεάστηκε από τον Γκάντι και γιατί θεωρεί ότι η μη βία είναι το πιο αποτελεσματικό και γρήγορο όπλο που έχει ένας λαός.

Επιλέγουμε τη μη βία επειδή έχει αποτέλεσμα ή για λόγους ηθικής;
Κάποιοι τον επιλέγουν με ηθικά η θρησκευτικά κριτήρια, αλλά αυτοί είναι η μειοψηφία. Οι περισσότεροι, όπως το Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο, τον διάλεξαν όχι επειδή ασπάζονταν τις απόψεις του Γκάντι για ηθική, αλλά επειδή θα είχε γρήγορα αποτελέσματα. Οταν επιλέγεις βίαιες μεθόδους, επιλέγεις να πολεμήσεις ενάντια στο καλύτερο όπλο του αντιπάλου σου και αυτό είναι χαζό. Οι κυβερνήσεις πάντα προσπαθούν να ωθήσουν το λαό στη βία γιατί ξέρουν ότι είναι καλά εξοπλισμένες για να μπορέσουν να διεξάγουν βίαιο αγώνα οι ίδιες. Εχουν πολύ καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας αν οι αντιφρονούντες γίνουν βίαιοι.

Η έννοια της μη βίας ταυτίζεται με την παθητική αντίδραση;

Να σας διευκρινίσω ότι δεν μου αρέσει ο όρος μη βία, γιατί είναι πολύ ασαφής και αναφέρεται σε πολλά διαφορετικά πράγματα. Προτιμώ τον όρο μη βίαιη δράση ή μη βίαιος αγώνας που δεν είναι παθητική αντίδραση, αλλά μια σειρά από πρωτοβουλίες.

Στην Αίγυπτο ο Μουμπάρακ απομακρύνθηκε μετά από μη βίαιο αγώνα ενώ στη Λιβύη ο Καντάφι με πόλεμο. Αν το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, και τα κίνητρά μας είναι ρεαλιστικά, γιατί προτιμούμε τη μη βία; Οπότε επιλέγεις να χρησιμοποιήσεις μη βία, αντί για βία, επειδή θέλεις να κρατήσεις τον έλεγχο του αγώνα στα χέρια των κατοίκων της χώρας, και όχι να τον δώσεις σε ξένους στρατούς που έρχονται από ξένες χώρες με ξένα κέρδη και στόχους. Επίσης γιατί το αποτέλεσμα του αγώνα είναι πιο πιθανό να είναι δημοκρατικό και να υποστηρίζει τα συμφέροντα του λαού, επειδή ο λαός έχει μάθει πλέον πως να ρίχνει καταπιεστικές κυβερνήσεις. Δεν είναι το θέμα να ανανεωθούν τα άτομα που βρίσκονται στις υψηλές θέσεις εξουσίας, αλλά η αναδιανομή της εξουσίας και του ελέγχου στην κοινωνία. Ο μη βίαιος αγώνας μπορεί να το κάνει αυτό καλύτερα από την βίαιη μεταρρύθμιση.

Η αυτοθυσία είναι μέρος των μεθόδων μη βίαιου αγώνα;
Μερικοί θα το υποστηρίξουν, αλλά δεν είναι. Δεν πρέπει να χειραγωγηθείς από τις ακραίες βιαιότητες μιας κυβέρνησης στο να ανταποδώσεις την βία. Ο μη βίαιος αγώνας ενάντια στην βίαιη καταπίεση δημιουργεί αντιδράσεις που λειτουργούν ως μπούμερανγκ ενάντια στους τυράννους. Είναι ένα μέσο για να αντιστραφεί η προσπάθεια καταστολής που επιχειρούν οι κυβερνήσεις στοχεύοντας στο να υπάρξουν πολλά θύματα. Αυτό το ονομάζω πολιτικό ζίου ζίτσου γιατί χρησιμοποιείς την δύναμη του αντιπάλου για να τον απομονώσεις από την υποστήριξη της κοινής γνώμης ακόμα και από τμήματα μέσα στην ίδια την κυβέρνηση.

Στις δημοκρατικές κοινωνίες που ψηφίζουμε κάθε 4 χρόνια γιατί χρειαζόμαστε τη μη βίαιη διαμαρτυρία;
Ο μη βίαιος αγώνας δεν είναι πάντα απαραίτητος, δεν είναι για όλα τα προβλήματα και πολλά από αυτά μπορούν να λυθούν με την χρησιμοποίηση των συνταγματικών μέσων και θεσμών. Αυτό είναι σωστό και αρμόζον όταν το επιτρέπει η περίσταση. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα υπάρξουν και κάποιοι που έχουν ισχυρότερες επιδιώξεις χωρίς όμως μαζική αποδοχή. Θα είναι δυσαρεστημένοι με κάτι που οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν και αποδέχονται. Θα θέλουν τότε να εκφραστούν βίαια, αλλά δεν πρέπει αυτή η μειοψηφία να καταφύγει σε βίαιες λύσεις όπως για παράδειγμα στην βομβιστική επίθεση στην Οκλαχόμα Σίτι. Είναι προτιμότερο για την δημοκρατία οι ακραίες απόψεις να εκφράζονται με δυνατές μη βίαιες δράσεις, ακόμα κι αν η πλειοψηφία του λαού δεν τις επιλέγει.

Στη δεκαετία του 60 αυτοπροσδιοριζόσασταν ως ειρηνιστής. Τώρα πια όχι. Γιατί;
Είχα αρνηθεί να επιστρατευθώ στον πόλεμο της Κορέας και είχα κάνει 9 μήνες φυλακή για αυτό. Τότε είχα ξεκινήσει να καταλαβαίνω ότι ο κόσμος χρησιμοποιούσε τις μη βίαιες μεθόδους όχι για ηθικούς λόγους πράγμα που εκείνη την εποχή το θεωρούσα αιρετικό, λάθος τρόπο σκέψης. Μετά κατάλαβα ότι αν τα κίνητρά σου είναι ρεαλιστικά τότε αυτό είναι πλεονέκτημα γιατί δεν χρειάζεται να περιμένεις μέχρι όλος ο κόσμος να ασπαστεί κάποιον ηθικό ή θρησκευτικό ειρηνισμό. Τελικά ο κόσμος απορρίπτει τη βία και επιλέγει μη βίαιη δράση για πρακτικούς, ρεαλιστικούς λόγους τις τελευταίες δεκαετίες.

Ιδεολογικά που κατατάσσετε τον εαυτό σας; Είστε ας πούμε αριστερός ή δεξιός;
Πιστεύω ότι οι όλες οι κατηγορίες στη δυτική πολιτική σκέψη είναι ανεπαρκείς. Και όλες σε μικρότερο ή μεγάλο βαθμό αποδέχονται τη βία ως το ισχυρότερο μέσο σύγκρουσης. Πιστεύω ότι πρέπει να ξανασκεφτούμε την πολιτική. Σε αυτό υπάρχει ένας ρόλος για το μη βίαιο αγώνα ώστε να βοηθήσει στο να απομακρυνθούμε από τις παραδοσιακές αντιλήψεις εξουσίας και πολιτικής προς πιο σύνθετους τρόπους αξιοποίησης της μη βίας, εκτός από αντίσταση και διαμαρτυρία.

Οι άνθρωποι γεννιούνται βίαιοι;
Οι άνθρωποι γεννιούνται με την δυνατότητα να είναι βίαιοι. Είναι ικανοί να κάνουν τρομακτικά πράγματα και τα αντίθετά τους. Υπάρχουν μεγάλοι μη βίαιοι ήρωες που μπορούν να έχουν αυτοσυγκράτηση ακόμα και μπροστά στις πιο ακραίες προκλήσεις, όπως βλέπουμε τώρα στη Συρία. Ο λαός εκεί δεν έχει ξαφνικά ασπαστεί τον πασιφισμό, αλλά έχουν χάσει το φόβο τους και το διατυπώνουν συνέχεια. Οταν ο κόσμος χάνει το φόβο του απέναντι στις κυβερνήσεις τότε οι τελευταίες έχουν μεγάλο πρόβλημα.

Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει τέτοια μεγάλη παγκόσμια αναταραχή σήμερα;
Κοιτώντας την καταπίεση που υπάρχει σε διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά συστήματα διεθνώς οι άνθρωποι νιώθουν απογοητευμένοι και κυριαρχημένοι. Είναι αναμενόμενο να είναι δυσαρεστημένοι όταν οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ελέγξουν τον πληθυσμό για λόγους με τους οποίους ο ίδιος ο λαός ταυτίζεται και δεν αναγνωρίζει. Αλλά η εκδήλωση της παγκόσμιας αναστάτωσης τώρα δεν είναι επειδή οι άνθρωποι θεωρούν ότι πρέπει να αντιδράσουν στην καταπίεση, αλλά γιατί υπάρχει η πιθανότητα της αλλαγής. Οι άνθρωποι μπορεί να καταπιέζονται και να μην κάνουν τίποτα, να είναι παθητικοί και υποτακτικοί.

Γιατί τώρα όμως;

Τώρα μαθαίνουν από τα παραδείγματα άλλων χωρών και αποκτούν νέα κατανόηση της κατάστασης των τελευταίων χρόνων στις κοινωνίες τους. Μαθαίνουν από την τηλεόραση και τις εφημερίδες ότι οι άνθρωποι που αποφασίζουν να κινητοποιηθούν μπορούν να είναι αποτελεσματικοί και μη βίαιοι -πράγμα που είναι προαπαιτούμενο για την αποτελεσματικότητα. Αυτό που άρχισε στον αραβικό κόσμο έβγαλε το τζίνι από το μπουκάλι και τώρα δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν πως δεν μπορούν να αποφασίζουν να δράσουν και να σκεφτούν αργότερα. Θα πρέπει να σκεφτούν τους στόχους τους και να σχεδιάσουν στρατηγικά.

Πιστεύετε ότι αυτές οι κινητοποιήσεις δείχνουν εμείς στην Δύση γινόμαστε λιγότερο ατομιστές;
Δεν είμαι καλός σε γενικές αναλύσεις, ξέρω ότι θα έπρεπε, αλλά δεν είμαι. Δεν πιστεύω ότι στη δύση η συμπεριφορά είναι ατομιστική. Υπήρξαν πολλοί αγώνες, το κίνημα των εργατών, το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις μειονότητες, και όλα αυτά έχουν ήδη αλλάξει την φύση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στη Δύση, οπότε πιστεύω ότι υπάρχει μια συνέχιση αυτού πιο εκλεπτυσμένη και καλλιεργημένη.

Δεν υπάρχει κίνδυνος μη δημοκράτες να χρησιμοποιήσουν τις μεθόδους που περιγράφετε στα βιβλία σας;
Μη δημοκράτες χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους σε αρκετές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα οι ρατσιστές στην Αμερική και ο κόσμος αποδοκιμάζει αυτές τις δράσεις.

Δεν σας ενοχλεί;

Αν έχουν αυτές τις απόψεις θα προτιμούσατε να χρησιμοποιούν βία, να σκοτώνουν κόσμο και να καταστρέφουν κτήρια; Δεν είναι καλύτερα να μην είναι βίαιοι ακόμα κι αν οι στόχοι τους δεν είναι καλοί; Ακόμα και αυτούς με τους οποίους δεν συμφωνώ είναι καλύτερο να μην χρησιμοποιούν βία γιατί αυτή καταστρέφει την δημοκρατική φύση της κοινωνίας μας.