Νεμέα

«Μεθυστικές» διαδρομές στην ιστορία

«Στα γλέντια χαίρεται ο Θεός, του Δία ο γιος, ο Βάκχος… που μοιράζει το κρασί, όμοια σε πλούσιο και φτωχό, άλυπη τέρψη να ‘χουν». Ευριπίδης, «Βάκχαι»

Ο Ηρακλής και ο Αϊ-Γιώργης, σε αγαστή σύμπνοια πάνω στις ετικέτες των φιαλών του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού Νεμέας, είναι και ήρωες και παλικάρια, ο ένας με τη λεοντή (ο πρώτος του άθλος, βλέπετε, ήταν ο λέων της Νεμέας) και ο άλλος με το δόρυ, καβαλάρης ο δρακοκτόνος. (Αγιωργίτικο λέγεται το σταφύλι που τρυγάνε στον κάμπο για το κόκκινο ρουμπινί κρασί της Νεμέας.) Ο Ηρακλής λοιπόν και ο Αϊ-Γιώργης ταίριαξαν την αρχαία με τη χριστιανική παράδοση προς «τέρψαν άλυπον» του πλούσιου και του φτωχού που προσφέρει ο οίνος, δώρο του Διονύσου, γιου του Δία.

Βρέθηκα στα μέσα του περασμένου Σεπτεμβρίου στη Νεμέα. Κοντά στο Νέο Οινοποιείο του Συνεταιρισμού βρίσκω τον Χρήστο στο αμπελάκι του. Το φύτεψε τον χειμώνα του 1997 και το φθινόπωρο του 1999 είχε την πρώτη σοδειά του. Τέσσερα στρέμματα, όλα κι όλα γύρω στα 1.000 με 1.200 κιλά σταφύλι δίνει το στρέμμα, ίσως κάτι λιγότερο, πιστεύει όμως στην καλή ποιότητα. Τέσσερις αλλοδαποί εργάτες (αλβανοί φαίνονται) και ο Χρήστος τρυγούν τον ώριμο καρπό. Το χώμα του αμπελιού φαίνεται άσπρο-αργιλώδες (ασπριά το λένε), αυτό είναι το χώμα της Νεμέας όπου ευδοκιμεί το αγιωργίτικο. Στον τρύγο στη Νεμέα πανσπερμία γλωσσών, μια σύγχρονη Βαβέλ: Νεμεάτες, Αλβανοί, Ρουμάνοι, Μολδαβοί, Τσιγγάνοι…

Απόγευμα της ίδιας ημέρας. Μουντό, βαρύ, πάει για βροχή. Με ταξί φτάνω στο Κτήμα Παπαϊωάννου στη θέση Ξηρόκαμπος. Τραβάω μέσα από τον αμπελώνα προς τον λοφίσκο. Εξαίσιος ο βότρυς, ώριμος, περιμένει τη δικαίωσή του. Δεν χορταίνεις αυτό το θέαμα. Τετρακόσια πενήντα στρέμματα αμπελώνες και κρασί από τα κορυφαία στην Ελλάδα. Το «Κτήμα Παπαϊωάννου» κλασικό και το «Nouveau» χωρίς παλαίωση, που διατηρεί τα πρωτογενή χαρακτηριστικά του αγιωργίτικου. Δεν έχω συμπλήρωσε 24 ώρες στη Νεμέα και νιώθω σαν στο σπίτι μου. Η κυρία Ελένη Δημοπούλου, επειδή δεν έχει δωμάτιο στο μοναδικό ξενοδοχείο της Νεμέας, με πήρε στο σπίτι της και μου μαγειρεύει σαν να ‘μαι «οικογένεια». Ο χημικός-οινολόγος κ. Λεωνίδας Νασιάκος με ξενάγησε με άπειρη υπομονή στο Νέο Οινοποιείο του Συνεταιρισμού Νεμέας. Η μυρωδιά από το διοξείδιο του άνθρακα (απόρροια της αλκοολικής ζύμωσης του σταφυλοχυμού) σε αρπάζει από τη μύτη μόλις στρίψεις από τις αρχαίες Κλεωνές για Νεμέα.

Ο οίκος του Νεμείου Διός

Η Νεμέα όμως δεν είναι μόνο αμπελώνες και κρασί. Στη Νεμέα βρίσκουμε και έναν από τους πιο ποιητικούς αρχαιολογικούς χώρους μας. Εδώ λατρεύτηκε ο Νέμειος Δίας και εδώ τελούνταν τα Νέμεια, ένας από τους τέσσερις πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες στην αρχαιότητα.

Οι πιο πρόσφατες ανασκαφές άρχισαν το 1974 με εντατικό ρυθμό και χρηματοδοτούνται από το Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. Διευθυντής της ανασκαφής είναι ο αμερικανός καθηγητής κ. Stephen G. Miller.

Οφέλτης – Ηρακλής – Νέμειος Δίας – θησαυρός των Αηδονιών (σε ένα από τα κρασοχώρια της Νεμέας βρέθηκαν μυκηναϊκές σφραγίδες και κοσμήματα σε τάφους ­ βγήκαν μυστικά από αρχαιοκάπηλους στο εξωτερικό και επέστρεψαν μετά από σοβαρή επιστημονική ελληνική διεκδίκηση στην Ελλάδα) είναι κάποια από τα ονόματα που σηματοδοτούν την έννοια: Νεμέα.

Δεν πρέπει να ξεχάσουμε μιαν άλλη πτυχή που αφορά την αναβίωση των αγώνων της Νεμέας που θα οργανωθούν από το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ για δεύτερη φορά εφέτος τον Ιούνιο. Οπως ανακοίνωσε η υπουργός Πολιτισμού κυρία Ελισάβετ Παπαζώη, «η Νεμέα θα στείλει για μία ακόμη φορά στον κόσμο το μήνυμα της επιστροφής στις πραγματικές αξίες του ολυμπιακού κινήματος».

Και καθώς προχωρεί η αναστήλωση ενός ακόμη τεράστιου δωρικού κίονα του ναού του Διός με χορηγό τον κ. Κ. Παπαλεξόπουλο, ο καθηγητής κ. St. Miller ελπίζει ότι η τρίτη Νεμεάδα σε τέσσερα χρόνια από εφέτος, που θα συμπέσει με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, θα βρει τη ΒΑ πλευρά του ναού αναστηλωμένη με 11 κίονες.

Είναι ωραία η Νεμέα αυτή την εποχή, έστω και για μια μικρή ημερήσια εκδρομή ­ 126 χλμ. από την Αθήνα. Φτάνεις εδώ για να χαρείς ένα μουσείο με σπάνια εκθέματα, έναν ειδυλλιακό αρχαιολογικό χώρο και ένα αρχαίο στάδιο εντυπωσιακό (40.000 θέσεων). Οι αμπελώνες ολόγυρα, ακόμη και παραδομένοι στη χειμερία νάρκη τους, θα γαληνέψουν την ψυχή σας.

Επίσης το πέτρινο τοπίο, γύρω από αυτόν τον ευλογημένο κάμπο, με την αξιοπερίεργη ιδιαιτερότητά του θα σας εντυπωσιάσει. Η Νεμέα, μια συμπαθητική κωμόπολη, διαθέτει τρεις-τέσσερις ταβέρνες-ψησταριές για να γευθείτε κάποιο ντόπιο κρεατικό συνοδεύοντάς το με κρασί της περιοχής. Ομορφη, άγνωστη, με αρχαιολογικούς θησαυρούς, σελίδα λαμπερή στην ιστορία μας, πιστεύω ότι όσο περνάει ο καιρός θα την ανακαλύπτουν όλο και περισσότεροι επισκέπτες και θα την αγαπήσουν ειλικρινά.

Γεωγραφικό στίγμα

* Πληθυσμός: 5.000 κάτοικοι.

* Κύρια καλλιέργεια και ασχολία η αμπελουργία.

* Τοπική ποικιλία σταφυλιού «αγιωργίτικο».

* Το 1971 έγινε ζώνη ονομασίας προελεύσεως ανωτέρας ποιότητος (ΟΠΑΠ) και περιλαμβάνει τη Νεμέα και 15 χωριά που απλώνονται σε υψόμετρο 250 ως 800 μ.

* Υπάρχει ιστορία 2.500 ετών στην αμπελουργία, όπως δείχνουν τα ευρήματα στο Μουσείο της Νεμέας.

Το ξηροθερμικό μικροκλίμα της Νεμέας και το αργιλώδες-αμμώδες έδαφος που δεν κρατάει υγρασία είναι ο άριστος συνδυασμός που κάνει να ευδοκιμεί το αγιωργίτικο, μία από τις ευγενέστερες ποικιλίες σταφυλιού. Αυτό το σταφύλι δίνει ένα κρασί πορφυρό, βαθύ κόκκινο, στο χρώμα του ρουμπινιού, το οποίο οι παλαιοί Νεμεάτες αποκαλούσαν τρυφερά «αίμα του Ηρακλή».

Τα κατ’ εξοχήν χωριά του κρασιού στη Νεμέα ­ 19.000 στρέμματα αμπελώνες ­ είναι τα ακόλουθα: Αηδόνια, αρχαίες Κλεωνές, αρχαία Νεμέα, Ασπρόκαμπος, Γαλατάς, Γυμνό, Δάφνη, Κούτσι, Λεόντιο, Μαλαντρένι, Μποζικό, Νεμέα, Πετρί, Τιτάνη.

Κάπου ξετρύπωσα και την ακόλουθη πληροφορία: Παλαιότερα, όταν στη Γαλλία ­ ναι, στη Γαλλία ­ η σοδειά ήταν φτωχή, έρχονταν οι Γάλλοι και αγόραζαν αγιωργίτικο κρασί για να εμπλουτίσουν τα δικά τους. Δεν μπαίνω στον πειρασμό να φανταστώ, αλλά σχεδόν το πιστεύω, ότι πολλές φιάλες εκλεκτό γαλλικό κρασί μπορεί να ήταν και καθαρή «Νεμέα».

Ιστορική αναδρομή

Τα Νέμεια, πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες, τελούνταν προς τιμήν του βρέφους Οφέλτη. Ο ταλαίπωρος Οφέλτης έχασε τη ζωή του από ένα δάγκωμα φιδιού. Η τροφός του, Υψιπύλη, τον είχε αφήσει πάνω σε έναν θάμνο από αγριοσέλινο για να πάει να δείξει στους επτά στρατηγούς από το Αργος («Επτά επί Θήβας») μια δυσπρόσιτη πηγή νερού στην πεδιάδα της Νεμέας. Σε όλη την άλλη Αργολίδα οι πηγές είχαν στερέψει με θεϊκή μεσολάβηση του Διονύσου.

Το Στάδιο, όπου τελούνταν οι αγώνες, βρίσκεται 500 μ. μακριά από τον αρχαιολογικό χώρο και έχει αποκαλυφθεί πλήρως. Η ανασκαφή άρχισε το 1974 από τον αμερικανό καθηγητή κ. Stephen G. Miller, με χορηγό το Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. Το στεφάνι του νικητή, για να μην ξεχνάμε τον Οφέλτη, ήταν από αγριοσέλινο. Τα αγωνίσματα που τελούνταν ήταν το κλασικό πένταθλο ­ δηλαδή δρόμος, πάλη, ακοντισμός, δισκοβολία, άλμα εις μήκος ­, πυγμαχία και παγκράτιον. Τα πρώτα Νέμεια εορτάστηκαν το 573 π.Χ. Το Στάδιο που σήμερα επισκεπτόμαστε κτίστηκε ξανά στα ελληνιστικά χρόνια, το 330-320 π.Χ., και χρησιμοποιήθηκε ως το 230 π.Χ. Μετά οι αγώνες μεταφέρθηκαν στο Αργος.

Το ιερό

Στην περιοχή προϋπήρχε ναός προς τιμήν του Διός από τον 6ο αιώνα π.Χ., καταστράφηκε όμως από φωτιά στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. και κτίστηκε ξανά το 340-330 π.Χ., την ίδια εποχή που ανακαινίζεται το στάδιο. Είναι περίπτερος δωρικού ρυθμού, με 32 κίονες ολόγυρα και διαστάσεις 42Χ20 μ.

Εκτός από τους τρεις δωρικούς κίονες του ναού που στέκονται όρθιοι, βρίσκουμε στον χώρο τα εξής ερείπια:

1. Τον βωμό του Διός εμπρός στον ναό μήκους 40 μ.

2. Τον ιερό περίβολο με τα κυπαρίσσια (τα νέα κυπαρίσσια φυτεύθηκαν εκεί όπου βρέθηκαν οι λάκκοι από τις ρίζες των παλαιών).

3. Νότια του ναού ερείπια εννέα ιερών οίκων. Ηταν κάτι σαν λέσχες συνάντησης και συνεστίασης πολιτών από διάφορες ελληνικές πόλεις, που έρχονταν να τιμήσουν τον θεό. Εδώ βρέθηκαν επίσης τα ερείπια ενός μικρού κοινού εστιατορίου και ενός εργαστηρίου χαλκοπλαστικής.

4. Πίσω από τους ιερούς οίκους (νότια και πάλι) θεμέλια ενός μεγάλου ξενώνα.

5. Εγκαταστάσεις λουτρών που εντυπωσιάζουν ιδιαίτερα τον επισκέπτη.

Αναβίωση των αγώνων

Την 1η Ιουνίου του 1996 στο Στάδιο της Νεμέας αναβίωσαν οι αθλητικοί αγώνες προς τιμήν του Νέμειου Δία. Με πολλή σεμνότητα 500 «αθλητές», ανάμεσά τους και ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ κ. Νάιλς, από 29 διαφορετικές χώρες, ηλικίας 12-88 ετών (!), φόρεσαν στο αρχαίο αποδυτήριο την αρχαία χλαμύδα και έτρεξαν γυμνόποδες κατά μήκος του αρχαίου σταδίου, κάτω από το στοργικό βλέμμα 6.000 θεατών.

Η δεύτερη Νεμεάδα 2000 θα εορτασθεί εφέτος στις 3 και 4 Ιουνίου. Υπάρχει ήδη, πριν από το 1996, Σύλλογος για την Αναβίωση των Νεμέων Αγώνων που αριθμεί πάνω από 1.500 μέλη σε όλο τον κόσμο (τηλ. 0746-24125).

Χρήσιμα τηλέφωνα

(κωδικός 0746)

Ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο είναι ανοικτά καθημερινές και Κυριακές από 8 π.μ. ως 3 μ.μ. Κλειστά Δευτέρα (τηλ. 0746 22739). Εδώ θα εκτεθούν σύντομα τα 200 περίπου μικροαντικείμενα του περίφημου θησαυρού των Αηδονιών που επέστρεψε στην πατρίδα. Πρόκειται για υπέροχα δείγματα μυκηναϊκής σφραγιδογλυφίας και κοσμηματοποιίας.

Κοινότητα Νεμέας, τηλ. 22235.

Ξενοδοχείο «Νεμέα», Δ´ κατηγορίας, υπεύθυνη κυρία Ελένη Δημοπούλου, τηλ. 22763 και 22518.

ΚΤΕΛ Αχαΐας, τηλ. 5124.914.

Ταξί Νεμέας, τηλ. 22290 και 23800.

Μην ξεχάσετε

Αν έχετε χρόνο, συμπεριλάβετε στην εκδρομή σας την επίσκεψη της Ιεράς Μονής της Παναγίας του Βράχου Νεμέας (Πολυφέγγους). Το τοπίο σε κάνει να θυμάσαι τα Μετέωρα.