Εξόχως ανησυχητική κρίνεται από τον Συνήγορο του Πολίτη, η αδυναμία ελέγχου των αυθαίρετων κατασκευών, η οποία συντείνει στην επέκταση των παραβατικών φαινομένων μέσω της ατιμωρησίας τους. Επιπλέον, τα ανείσπρακτα επιβληθέντα πρόστιμα, καθώς και η μη επιβολή των αναλογούντων νέων οδηγεί, όπως σημειώνει ο αναπληρωτής Συνήγορος κ. Βασίλης Καρύδης, σε σοβαρή μείωση των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού. Σοβαρό ζήτημα, με πολλές προεκτάσεις και επιπτώσεις, τόσο στο αναφαίρετο δικαίωμα της κατοικίας, όσο και στην οικοδομική δραστηριότητα, είναι η καθυστέρηση έκδοσης των οικοδομικών αδειών.

Ειδικότερα, ο Συνήγορος του Πολίτη σε επιστολή του προς τους αρμόδιους υπουργούς συνοψίζει διαπιστώσεις και απόψεις που αφορούν τις καθυστερήσεις διεκπεραίωσης πολεοδομικών υποθέσεων λόγω ανεπιτυχούς εφαρμογής του νομοθετικού πλαισίου, ελλιπούς στελέχωσης και σοβαρών οργανωτικών δυσλειτουργιών των πολεοδομικών υπηρεσιών
Οι σχετικές αναφορές που έχουν υποβληθεί ενώπιον της Αρχής από το 2013 έως σήμερα, στην πλειονότητά τους αναφέρονται σε ζητήματα που προέκυψαν από τις οργανωτικές δυσλειτουργίες που αντιμετωπίζει ο Δήμος Αθηναίων, μετά την ανάθεση σε αυτόν των πολεοδομικών αρμοδιοτήτων άλλων τεσσάρων δήμων της Αττικής, οι οποίοι δεν έχουν υλοποιήσει τις αντίστοιχες δικές τους υπηρεσιακές δομές. Ωστόσο, ο Δήμος Αθηναίων δεν είναι ο μόνος που αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα αδυνατώντας να αντεπεξέλθει στο έργο που του έχει ανατεθεί.
Στις πρόσθετες αρμοδιότητες των δήμων ανήκει από το 2011 και η έκδοση οικοδομικών αδειών, ο προέλεγχος για την έκδοσή τους, ο έλεγχος μελετών για οικοδομικές άδειες, οι συναφούς χαρακτήρα πολεοδομικές αρμοδιότητες, καθώς και ο έλεγχος και η επιβολή προστίμων για την κατασκευή αυθαιρέτων κτισμάτων.
Ωστόσο, όπως αναφέρεται και σε έγγραφο του Τμήματος Τεχνικών Υπηρεσιών της Γενικής Διεύθυνσης Αποκέντρωσης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Υπουργείου Εσωτερικών (υπ’ αριθμ. 32631/16.09.15), το οποίο εστάλη στον Συνήγορο στο πλαίσιο διερεύνησης σχετικής υπόθεσης, αναφέρονται τα εξής: «Καθώς πολλοί Δήμοι δεν κατέστη δυνατό να οργανώσουν τις δικές τους υπηρεσίες ώστε να ασκούν αυτοτελώς τις πολεοδομικές αρμοδιότητες, κρίθηκε σκόπιμη η παράταση της διοικητικής υποστήριξης. Στην αδυναμία αυτή συνέτεινε η δυσμενής οικονομική συγκυρία αλλά και η μείωση των ανθρωπίνων πόρων μέσω του περιορισμού των προσλήψεων και την μείωση του προσωπικού για διαφόρους άλλους λόγους (κινητικότητα, συνταξιοδότηση κλπ)».
Η σχεδόν πεντάχρονη καθυστέρηση ανάληψης των αρμοδιοτήτων από τους δήμους έχει δημιουργήσει προβλήματα κακοδιοίκησης. Από τη μελέτη των αναφορών, καταγράφηκαν «σοβαρές καθυστερήσεις εξέτασης και διεκπεραίωσης των πολεοδομικών ζητημάτων από τις αρμόδιες υπηρεσίες αφού σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνεται αδυναμία άμεσης χρέωσης των συγκεκριμένων υποθέσεων που εισέρχονται προς εξέταση στους δήμους που αποτελούν έδρα των νομών, λόγω του σωρευμένου όγκου παλαιότερων αδιεκπεραίωτων φακέλων».
Η Αρχή θεωρεί ως προδήλως αλυσιτελή και καταχρηστική τη νομοθετική διάταξη που θέτει ως χρόνο έναρξης άσκησης των αρμοδιοτήτων των υπηρεσιών δόμησης των δήμων το έτος 2016. Όπως αναφέρεται στο έγγραφο που απέστειλε στους αρμόδιους υπουργούς, «η κατάσταση διοικητικής αδυναμίας που περιγράφεται στα έγγραφα των υπηρεσιών δεν διαφαίνεται ότι θα καταστεί εύκολα αναστρέψιμη ούτε μετά το 2016 αν δεν πραγματοποιηθούν ουσιαστικές αλλαγές και δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, όπως η επαρκής στελέχωση των δήμων».
Επίσης, χρήζει προσοχής και το γεγονός ότι δεν προβλέπονται συγκεκριμένες νομικές συνέπειες στους δήμους που δεν θα έχουν προβεί μέχρι το 2016 στην οργάνωση και στελέχωση των υπηρεσιών δόμησης. «Η δυσχερής κατάσταση των προσλήψεων και της μείωσης του προσωπικού στον δημόσιο τομέα, καθώς και η αναφορά στην κρίσιμη οικονομική κατάσταση της χώρας, σίγουρα δυσχεραίνουν την επίλυση των ζητημάτων αλλά δεν μπορούν να δικαιολογήσουν τη δημιουργία τέτοιων σοβαρότατων φαινομένων, προς την οριστική επίλυση των οποίων –και όχι στη διαρκή παράτασή τους –οφείλουν να ενσκήψουν τα Υπουργεία σας», επισημαίνεται στο έγγραφο του Συνηγόρου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι από έγγραφο (αριθμ. πρωτ. 412899/2014) του Δήμου Αθηναίων η Αρχή ενημερώθηκε ότι υπάλληλοι που είχαν τοποθετηθεί στα αρμόδια Τμήματα της Πολεοδομίας, μέσω της διαδημοτικής κινητικότητας μετακινήθηκαν σε άλλους Δήμους και έτσι η εν λόγω υπηρεσία που συνέχισε να υποστηρίζει και μετά το 2012 άλλους τέσσερις δήμους, κατέληξε να μην έχει το απαιτούμενο προσωπικό για να λειτουργήσει.
Η σημερινή κατάσταση της σοβαρής διοικητικής ανεπάρκειας, σύμφωνα με τον Συνήγορο, οδηγεί σε ορισμένες περιοχές στο σημείο της ουσιαστικής κατάργησης των πολεοδομικών υπηρεσιών και δεν συνάδει με τις αρχές ευνομούμενου κράτους.
Ο Συνήγορος του Πολίτη, θέτει στους αρμόδιους υπουργούς τις ακόλουθες προτάσεις:
1. Άμεση αρωγή στους δήμους που είναι έδρες των νομών με κατάλληλο και επαρκές προσωπικό, καθώς και υλικοτεχνική υποδομή.
2. Ενίσχυση των υποστηριζόμενων δήμων με προσωπικό και υλικοτεχνική υποδομή και έλεγχος για τον ορθολογικό καταμερισμό των υπαλλήλων ανάλογα με τις ανάγκες και τις ειδικότητες.
3. Μη περαιτέρω παράταση του χρονικού σημείου έναρξης άσκησης από τους δήμους των αρμοδιοτήτων που τους μεταβιβάστηκαν και θέσπιση καταληκτικής προθεσμίας για την περαίωση υλοποίησης των νέων δημοτικών υπηρεσιών που ορίστηκαν με τον «Καλλικράτη», πέραν της οποίας θα προβλέπονται αυστηρές κυρώσεις στους μη συμμορφούμενους ΟΤΑ, όπως η επιβολή προστίμων.
4. Προκειμένου να γίνει δυνατή η εκτίμηση της κατάστασης ανά δήμο για το συγκεκριμένο θέμα, προτείνεται η δημιουργία βάσης πληροφοριών στο Υπουργείο Εσωτερικών για τη συγκέντρωση στοιχείων με στόχο την εκτίμηση της ορθής λειτουργίας και των αναγκών καθενός από αυτούς σε σχέση με τις υπό σύσταση πολεοδομικές υπηρεσίες, ώστε να υπάρξει η δυνατότητα να δοθούν άμεσες λύσεις και βοήθεια όπου απαιτείται.
Ο Συνήγορος δηλώνει επίσης, τη διαθεσιμότητα των στελεχών του, προκειμένου να διαλεχθούν επί των προτάσεων με τους υπηρεσιακούς παράγοντες, ώστε να καταστούν λειτουργικές και εφαρμόσιμες.