«Αναλφάβητοι της απώλειας οι σημερινοί Ελληνες»

«Χωρίς τον αποχωρισμό, την έλλειψη, δεν θα είχαμε γεννηθεί. Θα ήμασταν ακόμα στην κοιλιά της μάνας μας. Αποχωρισμός από τη μακαριότητα της ενδομήτριας ζωής, απώλεια της ασφάλειας και της θαλπωρής με το πρώτο κλάμα της γέννησης». Με τα λόγια αυτά η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πεζογράφος, περιγράφει με ευαισθησία τον ρόλο της απώλειας στη ζωή μας ως πρωταγωνίστριας από την πρώτη στιγμή που αντικρίζουμε τον κόσμο. Από τη σκηνή του εφετινού TEDxAthens, περπάτησε μαζί με το κοινό στον «δρόμο της απώλειας», ο οποίος μεταμορφώνει την οδύνη σε δημιουργία, αρκεί να καταφέρουμε να τον διαβούμε, όπως υποστηρίζει δίνοντας παραδείγματα μέσα από την ίδια τη ζωή.

«Η απώλεια σταθερά μάς ακολουθεί βήμα βήμα. Μια διαρκής σκιά. Μπορεί να μας διαλύσει ή να μας απογειώσει. Να γίνει κίνητρο για δημιουργία, όπως φαίνεται ξεκάθαρα μέσα από την τέχνη» αναφέρει η κυρία Τσαλίκογλου μιλώντας στο «Βήμα». «Ο καθένας από εμάς, μέσα από τις απώλειες που σημαδεύουν τη ζωή του, είναι ένας δυνάμει δημιουργός. Και άρα κουβαλά μέσα του ένα πανίσχυρο αντίδοτο στην κατάθλιψη». Δύο από τους πιο αγαπημένους της πίνακες οφείλουν ένα κομμάτι από τη δύναμη που αποπνέουν σε εξαιρετικά οδυνηρά βιώματα των δημιουργών τους.

Το έργο «Οι εραστές» του Ρενέ Μαγκρίτ απεικονίζει ένα ζευγάρι που προσπαθεί να φιληθεί με τα κεφάλια καλυμμένα σε ένα σεντόνι. Η τραγική ανάμνηση της αυτοκτονίας της μητέρας του, που έπεσε στον Σηκουάνα, όταν εκείνος ήταν 13 ετών, πνιγμένη με μια σακούλα στο κεφάλι, γίνεται η πηγή της δημιουργίας του.

Ο θάνατος της μητέρας του στα τέσσερά του χρόνια, καθώς και ο χαμός του αδελφού του δέκα χρόνια αργότερα από πνιγμό στην προσπάθεια να τον σώσει, σημάδεψαν το έργο του Γερμανού Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ. Στον αριστουργηματικό πίνακα «Θάλασσα από πάγο» παρουσιάζει το άδοξο τέλος όλων των ελπίδων, με τα συντρίμμια ενός καραβιού που τσακίζεται στους πάγους της Αρκτικής.

Απέναντι στους μεγάλους καλλιτέχνες, οι δημιουργοί της «άλλης όχθης», μωρά, παιδιά, άνθρωποι σε άσυλο, μεταμορφώνουν με τρόπο μοναδικό την οδύνη τους σε δημιουργία. Οπως η 5χρονη Μελίνα, που ζωγραφίζει την «κυρία Κρίση» σαν μια άσχημη, χοντρή κυρία με τεράστιο στόμα που «έφαγε τα ευρώ μας και άδειασε το ψυγείο μας».

«Οι απώλειες σημαδεύουν τις εποχές των κρίσεων, όπως αυτή που βιώνουμε στη χώρα μας. Ξεκίνησε με απώλειες οικονομικές και έχει οδηγήσει σε μια βαθιά κρίση ανθρωπιστική. Η όποια βεβαιότητα για την επόμενη μέρα έχει πάψει να ισχύει» επισημαίνει η καθηγήτρια. Δεν είναι όμως μόνο αυτά που χάνουμε, μια δουλειά, ένα σπίτι, είναι και οι ενοχές, αυτό το «φταις», η αναξιότητα και υπαιτιότητα που φορτώνονται οι άνθρωποι και που τους υπονομεύουν κάθε δημιουργικότητα. «Ενας θλιμμένος άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει, ένας απαξιωμένος όμως θα δυσκολευτεί πολύ».

Πώς μπορούμε όμως μέσα από την απώλεια να δημιουργήσουμε μια ανατροπή; Σύμφωνα με την κυρία Τσαλίκογλου, η λέξη-κλειδί είναι η επεξεργασία της απώλειας. «Στη χώρα μας δεν υπάρχει κουλτούρα επεξεργασίας της απώλειας, συνήθως βιώνουμε αυτό που ονομάζω «fast loss», από το fast food. Οπως ο διάβολος το λιβάνι αποφεύγουμε τον αναστοχασμό. Οι απώλειες, τα ατομικά και συλλογικά τραύματα της Ιστορίας μας παραμένουν ανέγγιχτα και ανεπεξέργαστα. Ανοιχτές πληγές που κακοφορμίζουν».

«Οι Ελληνες είμαστε οι αναλφάβητοι της απώλειας» λέει γλαφυρά, αν και αυτό δεν συνέβαινε σε αλλοτινές εποχές. Οι αρχαίοι Ελληνες έκαναν τον φόβο του θανάτου οίστρο για τη ζωή, με τον μύθο των «Αλκυονίδων ημερών» να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, που δείχνει ότι μέσα στο καταχείμωνο υπάρχει η έκπληξη της αναπάντεχα ηλιόλουστης μέρας.