Συγκοινωνιακές υποδομές: Επιστροφή στην εποχή του Τρικούπη

Στη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020, δηλαδή το «νέο ΕΣΠΑ» ή αλλιώς Σύμφωνο Εταιρικής Ευθύνης (ΣΕΣ), τα επιχειρησιακά προγράμματα «Ενίσχυση της Προσπελασιμότητας» του υπουργείου Υποδομών και «Περιβάλλον καιΑειφόρος Ανάπτυξη» του υπουργείου Περιβάλλοντος συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο πρόγραμμα, με κοινό προϋπολογισμό, ο οποίος όμως προβλέπεται να είναι σημαντικά μειωμένος σε σχέση με την περίοδο 2007-2013.

Η Ελλάδα διαπραγματεύεται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την εξειδίκευση του ΣΕΣ, οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές του οποίου εγκρίθηκαν προ μηνών. Στους τομείς Υποδομών και Περιβάλλοντος, υπολογίζεται ότι η κοινοτική συμμετοχή θα είναι της τάξης των 4,3 δισ. ευρώ.

Στον προγραμματισμό του ΣΕΣ σχεδιάζεται 2,3 δισ. ευρώ να χρηματοδοτήσουν συγκοινωνιακά έργα και περί τα 2 δισ. ευρώ έργα περιβάλλοντος. Ωστόσο, είναι ενδεικτικό ότι στο ΕΣΠΑ η κοινοτική συμμετοχή ανερχόταν στα 3,7 δισ. ευρώ για τις Υποδομές και στο 1,8 δισ. ευρώ για το Περιβάλλον, έφταναν δηλαδή τα 5,5 δισ. ευρώ και ήταν κατά 1,2 δισ. ευρώ υψηλότερα σε σχέση με την περίοδο 2014-2020.

Το μεγάλο, όμως, πρόβλημα συνδέεται τόσο με την εθνική συμμετοχή, η οποία στο ΕΣΠΑ ήταν σχεδόν 1,3 δισ. ευρώ για τις Υποδομές και 317 εκατ. ευρώ για το Περιβάλλον, όσο και με τους αμιγώς δημόσιους πόρους, που προσέγγιζαν τα 2,5 δισ. ευρώ στις Υποδομές. «Κερασάκι» στον σχεδιασμό του ΕΣΠΑ ήταν τα ιδιωτικά κεφάλαια ύψους 3,6 δισ. ευρώ των αυτοκινητόδρομων.

Σήμερα, ωστόσο, δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο τι μέλλει γενέσθαι με την εθνική συμμετοχή στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, αλλά και με τους αμιγώς εθνικούς πόρους. Πρόκειται για σκέλη του προγράμματος που εμπίπτουν στις δυσχερείς δημοσιονομικές συνθήκες και δεν υπόσχονται σε καμία περίπτωση επάρκεια πόρων.

Στο σχέδιο του προγράμματος που έστειλε η Ελλάδα στην Κομισιόν αναφέρεται ότι η εθνική συμμετοχή θα είναι 850 εκατ. ευρώ, η οποία σε συνδυασμό με την κοινοτική συμμετοχή ύψους 4,3 δισ. ευρώ, θα φέρουν το πρόγραμμα στο ύψος των σχεδόν 5,2 δισ. ευρώ.

Ωστόσο, σε αυτά τα 850 εκατ. ευρώ περιλαμβάνεται τόσο το ποσόν της εθνικής συγχρηματοδότησης όσο και οι αμιγώς εθνικοί πόροι, οι οποίοι στο ΕΣΠΑ έφτασαν σχεδόν τα 2,5 δισ. ευρώ.

Έτσι, μιλάμε για νέο πρόγραμμα 5,2 δισ. ευρώ, όταν στο ΕΣΠΑ οι Υποδομές και το Περιβάλλον είχαν συνολική δημόσια δαπάνη 7,4 δισ. ευρώ και 2,1 δισ. ευρώ, αντίστοιχα. Δηλαδή, προσέγγιζαν τα 9,5 δισ. ευρώ, ποσόν σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με σήμερα.

Παράλληλα, επειδή τα χρήματα είναι περιορισμένα, το υπουργείο Υποδομών εξετάζει την αξιοποίηση του Ευρωπαϊκού Προγράμματος CEF (Connecting Europe Facility), από το οποίο θα αντληθούν 580 εκατ. ευρώ για να χρηματοδοτήσουν σιδηροδρομικά έργα, καθώς τα μόνα επιλέξιμα έργα είναι αυτά που ανήκουν στον κεντρικό άξονα των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών. Έτσι, με το CEF το ύψος του προγράμματος θα αυξηθεί σχεδόν στα 5,8 δισ. ευρώ.

Η κυβέρνηση, γνωρίζοντας ότι ο χρόνος για πολλά από αυτά τα έργα τελειώνει, βάζει στόχο την ολοκλήρωση του σιδηροδρομικού ΠΑΘΕΠ, καθώς και τις όποιες συνδέσεις των συγκοινωνιακών δικτύων με τα λιμάνια. Στο ΣΕΣ τα οδικά έργα έχουν περιορισμούς επιλεξιμότητας και λίγα χρήματα προς διάθεση, με προτεραιότητα να λαμβάνουν τα συνδεόμενα με τις συμβάσεις παραχώρησης οδικά τμήματα Πάτρα – Πύργος της Ολυμπίας Οδού και Λαμία – Ξυνιάδα του Ε65, από τον οποίο εκκρεμεί ακόμη η χάραξη του βόρειου τμήματός του, καθώς οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου κατέπεσαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ).

Επίσης, προτεραιότητα παίρνει η ολοκλήρωση των μελετών του Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης (ΒΟΑΚ), στον οποίο κάποια έργα έχουν δημοπρατηθεί, άλλα δημοπρατούνται και άλλα είναι ανώριμα. Το έργο, μήκους 300 χλμ. και προϋπολογισμού 1 δισ. ευρώ, έχει πολύ δρόμο μπροστά του, καθώς δεν υπάρχουν χρήματα.

Η στρατηγική μελέτη του υπουργείου Υποδομών θα προτείνει διάφορες εναλλακτικές για την ολοκλήρωση του άξονα, όπως για παράδειγμα δάνεια ή τη μέθοδο της παραχώρησης, προκειμένου να εξεταστεί τι από αυτά είναι βιώσιμο. Επίσης, θα γίνουν παρεμβάσεις οδικής ασφάλειας.

Το πρόγραμμα υπόσχεται «σοβαρά λεφτά» στα έργα του μετρό στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Η επέκταση Αγία Μαρίνα – Πειραιάς θα είναι έργο-γέφυρα από το ΕΣΠΑ, όπως και τα δύο έργα της Θεσσαλονίκης (κύρια γραμμή και επέκταση προς Καλαμαριά). Παράλληλα, θα υπάρχουν κάποια χρήματα για τη γραμμή 4 του μετρό, Άλσος Βεΐκου – Ευαγγελισμός. Πληροφορίες θέλουν η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη να έχουν από περίπου 700 εκατ. ευρώ για τα έργα μετρό έκαστη, δηλαδή 1,4 δισ. ευρώ, που αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του προγράμματος.

Ακόμη, τα δύο εμβληματικά έργα αστικών παρεμβάσεων της πρωτεύουσας, δηλαδή η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου με επέκταση του τραμ προς την πλατεία Αιγύπτου και η ανάπλαση του Φαλήρου, θα χρηματοδοτηθούν από το σκέλος του Περιβάλλοντος.

Στο μεταξύ, θα υπάρχουν και κάποια μικρότερα έργα όπως η Γ’ Φάση του λιμένος Ηγουμενίτσας, παρεμβάσεις σε νησιωτικά αεροδρόμια, αλλά και έργα περιβάλλοντος, με κατεπείγουσα σημασία, όπως ΧΥΤΑ, βιολογικοί καθαρισμοί κτλ.

Το ζήτημα είναι όμως ότι τα υποψήφια προς ένταξη συγκοινωνιακά έργα στο ΣΕΣ υπερβαίνουν κατά πολύ τον διαθέσιμο προϋπολογισμό και ήδη, σύμφωνα με πληροφορίες, οι κοινοτικές υπηρεσίες έχουν διαμηνύσει στην ελληνική πλευρά ότι πρέπει να τεθούν αυστηρές προτεραιότητες σε σχέση με τη χρηματοδότηση των έργων. Και αυτό διότι υπάρχει υπερδέσμευση πόρων (overbooking).

Μέχρι στιγμής, στο νέο πρόγραμμα δεν έχουν ακόμη προβλεφθεί ιδιωτικά κεφάλαια, σε αντίθεση με τις Υποδομές του ΕΣΠΑ που προέβλεπε 3,6 δισ. ευρώ από ιδιώτες για τις ανάγκες χρηματοδότησης των αυτοκινητόδρομων.

Ετσι, απομένει το όποιο ποσοστό προκύψει από τα 850 εκατ. ευρώ της εθνικής συμμετοχής για τον ορισμό των αμιγώς εθνικών πόρων, οι οποίοι στο ΕΣΠΑ προσέγγιζαν τα 2,5 δισ. ευρώ. Πρόκειται για απαραίτητα χρήματα, καθώς έρχονται να χρηματοδοτήσουν μη επιλέξιμες δαπάνες όπως οι απαλλοτριώσεις, οι παρεμβάσεις στα δίκτυα κοινής ωφέλειας, ο μη επιλέξιμος ΦΠΑ και άλλες εργασίες. Σημειωτέον ότι έργα όπως η επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου προς το Λαύριο απαιτούν μεγάλα ποσά για απαλλοτριώσεις γης.

Το υπουργείο Υποδομών θα επιδιώξει δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και ιδιώτες επενδυτές για την κατασκευή μίας σειράς έργων. Ένα από αυτά είναι το εμβληματικό πρότζεκτ του νέου διεθνούς αεροδρομίου στο Καστέλι του Ηρακλείου, που θα κατασκευασθεί με τη μέθοδο της σύμβασης παραχώρησης.

Προάγγελος του διαγωνισμού για το Καστέλι, σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές της αγοράς, θα είναι ο διαγωνισμός του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) για την παραχώρηση επιλεγμένων περιφερειακών αερολιμένων.

Πηγές κοντά στην υπόθεση μιλούν για τουλάχιστον τέσσερα σχήματα που αναμένεται να καταθέσουν δεσμευτικές προσφορές στον διαγωνισμό και εκτιμάται ότι είναι οι κοινοπραξίες Fraport – Όμιλος Κοπελούζου, METKA – Corporacion America, Vinci – Ακτωρ και η Advent. Ωστόσο, κανείς δεν αποκλείει και άλλες συμμετοχές στην επόμενη φάση του διαγωνισμού.

Η πορεία αυτού του διαγωνισμού θα δείξει και το προς τα πού θα πάει ο μεγάλος διαγωνισμός για το Καστέλι, σύμφωνα με πηγές της αγοράς, οι οποίες εκτιμούν ότι πολλά θα κριθούν από τη χρηματοοικονομική ισορροπία που θα προτείνουν οι υποψήφιοι παραχωρησιούχοι.

Ένας λόγος είναι η έλλειψη ρευστότητας και το μέτριο ακόμη επενδυτικό κλίμα, που αποθαρρύνουν τις διεθνείς τράπεζες από τον μακροχρόνιο δανεισμό για εγχειρήματα στη χώρα μας. Έτσι, όποιος θα καταθέσει πρόταση θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει τη μελλοντική χρηματόδοτηση που θα χρειαστεί σε ένα δύσκολο επιτοκιακό περιβάλλον, με τις τράπεζες να θέτουν κατά πάσα πιθανότητα διόλου εύκολους όρους.

Άλλα έργα που μπορούν να προσεγγίσουν το ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα είναι, σύμφωνα με έμπειρα στελέχη του τεχνικού κόσμου, η «μικρή» επέκταση της Αττικής Οδού, που περιλαμβάνει μικρά τεχνικά έργα, καθώς και τη σήραγγα του Υμηττού, εκτιμώμενου προϋπολογισμού περίπου 300 εκατ. ευρώ, η οποία θα μπορούσε να προχωρήσει με επέκταση της σύμβασης παραχώρησης του ομώνυμου δρόμου.

Επίσης, ωριμότητα και σχετικό ενδιαφέρον εντοπίζονται στα οδικά έργα παραχώρησης της υποθαλάσσιας ζεύξης Περάματος – Σαλαμίνας, στην οποία τεύχη έλαβαν η ΜΕΤΚΑ, η Ακτωρ και η Vinci και συνεχίζουν στον διαγωνισμό.

Παράλληλα, η δεδομένη κίνηση βαρέων οχημάτων από το λιμάνι στην εθνικό οδό προμηνύει ότι, μόλις βελτιωθεί το χρηματοπιστωτικό περιβάλλον, οι κατασκευαστές θα δείξουν ενδιαφέρον για τη δημιουργία του αυτοκινητόδρομου Ελευσίνα – Θήβα – Υλίκη.

Αυτό που μετά βεβαιότητας ο ιδιωτικός τομέας βλέπει με ενδιαφέρον είναι η Γραμμή 4 του μετρό της Αθήνας, η οποία ξεκινά ως δημόσιο έργο, αλλά δεν υπάρχουν άλλα χρήματα για τη συνέχισή της. Η Αττικό Μετρό το γνωρίζει, όπως σημειώνουν στελέχη της εταιρείας, και εισηγείται στο υπουργείο Υποδομών την επέκταση της γραμμής μέσα από τη χρήση ιδωτικών κεφαλαίων με τη μέθοδο της παραχώρησης, καθώς απαιτούνται τουλάχιστον 2 δισ. ευρώ ακόμη για να φτάσει η γραμμή ως το Μαρούσι.

Η αγορά θα έβλεπε, επίσης, με ενδιαφέρον τη χρηματοδότηση ενός συγκοινωνιακού μέσου που θα συνέδεε τα κρουαζιερόπλοια του Πειραιά με το κυρίως δίκτυο των σιδηρόδρομων της Αθήνας. Αυτό θα μπορούσε είτε να είναι το τραμ είτε ένα monorail, το κόστος του οποίου βέβαια δεν είναι καθόλου χαμηλό, καθώς προσεγγίζει το 50% των χρημάτων που χρειάζονται για την κατασκευή μετρό.