Ενα «ζωντανό αρχείο» για τη φρίκη του Ολοκαυτώματος σε ιστοσελίδα

Η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την κυρία Εριέττα-Βαλερή Μπενβενίστε, καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και με την χρηματοδότηση του κοινωφελούς ιδρύματος Ιωάννη Λάτση συγκέντρωσε για πρώτη φορά περισσότερες από χίλιες οπτικές ή ακουστικές μαρτυρίες 850 Εβραίων της Ελλάδας, επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Οι ιστορικοί κατηγοριοποίησαν τις μαρτυρίες με βάση διαφορετικά κριτήρια (πχ. μαρτυρίες από στρατόπεδο συγκέντρωσης, πορεία θανάτου, διάσωση, αντιστασιακή δράση, απόδραση κλπ), τις ομαδοποίησαν με τοπικά χαρακτηριστικά (πχ. με βάση τον τόπο γέννησης ή τον τόπο του στρατοπέδου συγκέντρωσης) και τις «έντυσαν» με διαδραστικούς χάρτες και σύνθετες μηχανές αναζήτησης. Κατόρθωσαν έτσι να δημιουργήσουν ένα «ζωντανό αρχείο» που απευθύνεται όχι μόνο σε ειδικούς ιστορικούς αλλά κυρίως σε όλους τους πολίτες που αντιλαμβάνονται ότι η ιστορία του Ολοκαυτώματος δεν είναι «εβραϊκή» αλλά πανανθρώπινη.

«Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε σε ολόκληρο τον κόσμο μια τεράστια προσπάθεια να διασωθούν οι αφηγήσεις των Εβραίων της Ευρώπης που επέζησαν του Ολοκαυτώματος. Αυτή η «έκρηξη της μνήμης» βοήθησε τους ιστορικούς να αντιληφθούν ότι μια ιστορία που αγνοεί αυτές τις αφηγήσεις, είναι μια ιστορία λειψή. Γιατί να πιστέψει κάποιος ότι τα έγγραφα που συντάχθηκαν λ.χ. από την Γκεστάπο, τους Ες Ες, τη Βέρμαχτ, τη Γερμανική Διοίκηση ή τους Κατοχικούς συνεργάτες είναι πιο αντικειμενικά, περισσότερο ακριβή ή λιγότερο μεροληπτικά από τις αφηγήσεις εκείνων τους οποίους στόχευαν να σκοτώσουν;» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» η επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, κυρία Μπενβενίστε.

Οπως τονίζει, οι μαρτυρίες των ίδιων των επιζώντων αποτελούν ένα μοναδικό όχημα που μας βοηθά να προσεγγίσουμε όψεις τις πραγματικότητας του Ολοκαυτώματος, οι οποίες είναι απροσπέλαστες μέσω άλλων πηγών. «Οι συνθήκες της σύλληψης, η δομή και η λειτουργία του στρατοπέδου, οι σχέσεις ανάμεσα στους κρατούμενους, οι μηχανισμοί επιβίωσης, οι συνθήκες εργασίας, οι καθημερινές μορφές αντίστασης, οι πορείες του θανάτου, οι συνθήκες για όσους επέζησαν κρυμμένοι ή πολεμώντας με τους αντάρτες, οι συνθήκες της απελευθέρωσης, η επιστροφή και οι δυσκολίες προσαρμογής στην κανονική ζωή, όλες αυτές οι όψεις παραμένουν απροσπέλαστες χωρίς τις μαρτυρίες των επιζώντων. Το ίδιο και τα βάσανα που όσοι επιβίωσαν κατονομάζουν ως «ανείπωτα». Οι μαρτυρίες λοιπόν, επειδή συχνά κλονίζουν τις βεβαιότητές ή τις διαδεδομένες αντιλήψεις μας, συγκροτούν ένα πολύτιμο αρχειακό υλικό», καταλήγει η κυρία Μπενβενίστε.

«Πρόθεσή μας ήταν να σχεδιαστεί η βάση με τέτοιο τρόπο ώστε να βοηθήσει τους ερευνητές να έρθουν σε επαφή με το εύρος του διάσπαρτου υλικού και να εστιάσουν σε συγκεκριμένες πλευρές της ναζιστικής γενοκτονίας. Πέρα από το δύσκολο έργο της αποδελτίωσης και καταλογογράφησης ενός πολύ μεγάλου αριθμού μαρτυριών, ήταν πολύ σημαντικό αυτό το ενιαίο σώμα μαρτυριών που δημιουργήσαμε να αναδεικνύει την πολλαπλότητα της εμπειρίας των ανθρώπων που επέζησαν», αναφέρει η κυρία Ποθητή Χαντζαρούλα, λέκτορας στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Γιατί, ωστόσο, παραμένει σε μεγάλο βαθμό αγνοημένη η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων του Ολοκαυτώματος; Αποτελεί άραγε ένδειξη συλλογικής ενοχής ή μήπως αδιαφορίας; «Στο δημόσιο χώρο η συζήτηση για το Ολοκαύτωμα περιορίζεται είτε σε επετειακές αναφορές είτε σε ανιστορικούς σχολιασμούς για την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Συχνά μάλιστα «συνθλίβεται» ανάμεσα σε δύο ανταγωνιστικά πολιτικά αφηγήματα που επιδιώκουν είτε να εγκωμιάσουν την αλληλεγγύη των χριστιανών Ελλήνων είτε να καταγγείλουν έναν διαχρονικό ελληνικό αντισημιτισμό», τονίζει μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Παπαμίχος-Χρονάκης Πάρις, έτερο μέλος της ερευνητικής ομάδας και διδάσκων στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων δεν αποτελεί μια στενά εβραϊκή ιστορία, αλλά αφορά πρωτίστως τους μη Εβραίους και την δική τους ιστορία. Σε αυτή τη συνειδητοποίηση μπορεί να βοηθήσει ο διαδραστικός χαρακτήρας των νέων τεχνολογιών και κυρίως η χρήση τους στην εκπαίδευση. «Εν προκειμένω σημαντικό ρόλο παίζει η αμεσότητα της οπτικοακουστικής μαρτυρίας σε συνδυασμό με τη διαδραστική σχέση που δημιουργείται χάρη στο Διαδίκτυο και στις ψηφιακές τεχνολογίες. Έτσι οι νέοι μπορούν να γίνουν ενεργοί φορείς μνήμης», προσθέτει ο κ. Παπαμίχος-Χρονάκης. «Καθώς ανιχνεύουν μέσα από τη βάση μας τις διαδρομές ανδρών και γυναικών, επιζώντων των στρατοπέδων και μελών της αντίστασης, Εβραίων που μπορεί να κατοικούσαν στην πόλη τους ή να κρύφτηκαν στο χωριό τους, οι μαθητές προβληματικοποιούν την καθησυχαστική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου και ταυτόχρονα έρχονται σε επαφή με τους προβληματισμούς της σύγχρονης ιστορικής έρευνας», καταλήγει ο ίδιος.

Η εν λόγω προσέγγιση οδηγεί, σύμφωνα με τους ερευνητές, σε μία διαφορετική «ιστορία». «Εχει σημασία να αναμετρηθούν οι Έλληνες φοιτητές με μια ιστορία που δεν αποφεύγει τις εντάσεις, που δεν εξομαλύνει, αλλά μια ιστορία που αποκαλύπτει τις συγκρούσεις, που επαναδιαπραγματεύεται τα τραύματα. Μια ιστορία που αναμετριέται με το μέγεθος της βαρβαρότητας χωρίς να την καλύπτει κάτω από την κουβέρτα της εξομάλυνσης. Η ιστορία που εξομαλύνει δεν μπορεί να ερμηνεύσει και να εκθέσει τις πολιτικές του μίσους και τα ολέθρια αποτελέσματά τους. Αυτό που έγινε μπορεί να επαναληφθεί και πρέπει να το γνωρίσουμε και να το κατανοήσουμε, όχι να το ξορκίσουμε», τονίζει η κυρία Ποθητή Χαντζαρούλα.