Για πρώτη φορά μια επίσημη αρχή, η Αμερικανική Επιτροπή Ελσίνκι, κατέγραψε τις καταστροφές και τις λεηλασίες που υπέστησαν τα θρησκευτικά μνημεία στην κατεχόμενη Κύπρο και τα στοιχεία που δίδονται στη δημοσιότητα είναι σοκαριστικά. Εκατοντάδες ορθόδοξα μνημεία έχουν λεηλατηθεί. Στην έκθεσή της η Αμερικανική Επιτροπή Ελσίνκι σημειώνει ότι «τα θρησκευτικά και πολιτιστικά μνημεία στα Κατεχόμενα διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο» και ότι χιλιάδες εικόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χειρόγραφα, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά έχουν κλαπεί από τον τουρκικό στρατό από τις εκκλησίες, τα μοναστήρια και τα εξωκλήσια. Τα περισσότερα κατέληξαν σε διεθνείς δημοπρασίες.
Η έκθεση καταγράφει την κατάσταση που επικρατεί στα θρησκευτικά μνημεία των Κατεχομένων και σύμφωνα με αυτήν:
* 500 εκκλησίες έχουν λεηλατηθεί από τούρκους στρατιώτες.
* 133 εκκλησίες και μοναστήρια έχουν βεβηλωθεί.
* 15.000 εικόνες, από τις οποίες 3.500 βυζαντινές, έχουν κλαπεί.
* 77 εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε τεμένη.
* 28 εκκλησίες χρησιμοποιούνται από τον τουρκικό στρατό ως αποθήκες και ως… πολυβολεία.
* 2 εκκλησίες χρησιμοποιούνται από τις κατοχικές δυνάμεις ως νοσοκομεία.
* 13 εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε στάβλους.
* 17 εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε μπαράκια, καφετέριες, νυχτερινά κέντρα και καζίνα!
* 1 εκκλησία, αυτή του Σωτήρος στο χωριό Χρυσηλίου, έχει μετατραπεί σε… νεκροτομείο.
Από το 1984 η UΝΕSCΟ καταγράφει την καταστροφή πληθώρας αρχαιολογικών και θρησκευτικών μνημείων στα Κατεχόμενα και σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Αλήθεια» που αποκαλύπτει την Αμερικανική Εκθεση Ελσίνκι, ένα από τα πιο ιστορικά μοναστήρια, αυτό της Αγίας Αναστασίας, στην κατεχόμενη Λάπηθο, έχει μετατραπεί σε ξενοδοχείο με την ονομασία…«Αnastasia Resort Ηotel», με πισίνα και… καζίνο. Για τις καταστροφές εκκλησιαστικών μνημείων στο βόρειο, κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου έδειξε ενδιαφέρον και ο Πάπας ΒενέδικτοςΙΣτ΄, κατά την πρόσφατη συνάντηση που είχε με τον πρόεδρο Δ. Χριστόφια στο Βατικανό. Ο Ποντίφικας απηύθυνε έκκληση να σταματήσουν οι βανδαλισμοί εναντίον θρησκευτικών ναών. Η Αμερικανική Εκθεση (αποσπάσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν την περασμένη Τρίτη και στην εφημερίδα «Washington Τimes») έχει τίτλο «Καταστροφή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Βόρειο Τμήμα της Κύπρου και Παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου» και είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιας έρευνας επιστημόνων της Επιτροπής. Στην πρώτη παράγραφο αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Τριάντα πέντε χρόνια κατοχής της Βόρειας Κύπρου από τουρκικά στρατεύματα έχουν καταστρέψει πληθώρα αρχαιολογικών και θρησκευτικών μνημείων».
Η Αμερικανική Εκθεση έχει ήδη κατατεθεί στο Καπιτώλιο σε ειδική επιτροπή, στην οποία προεδρεύει ο γερουσιαστής κ. Μπεν Κάρντιν, και ακολούθησε επ΄ αυτής συζήτηση. Πήραν μέρος οι κκ. Κλάους Γκάλας, εμπειρογνώμων σε θέματα Βυζαντινολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, Χ. Χοτζακόγλου, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, η κυρία Μάικλ Τζένσεν , δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Πόλεμος και Πολιτιστική Κληρονομιά: Η Κύπρος μετά το 1974».
Σ ύμφωνα με την κυρία Τζένσεν, 16.000 εικόνες, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά, καθώς και 60.000 αρχαιολογικά αντικείμενα, έχουν κλαπεί και φυγαδευθεί από τα Κατεχόμενα. Οι τουρκικές αρχές έκαναν ελάχιστα πράγματα για να αναχαιτίσουν αυτό το «πολιτιστικό ξεκαθάρισμα», όπως ευστόχως ονομάστηκε. Ο κ. Γκάλας , ο οποίος είχε επισκεφθεί τα Κατεχόμενα, ανέφερε ότι η κλοπή αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς στα Κατεχόμενα συνήθως ήταν δυνατή μόνο υπό την επίβλέψη ή και την ανοχή του τουρκικού στρατού. Στην έκθεση, τέλος, υπογραμμίζεται η νομική ευθύνη της Τουρκίας να απέχει από εχθρικές και καταστρεπτικές ενέργειες εναντίον της πολιτιστικής κληρονομιάς στο βόρειο, κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, να απαγορεύει και να παρεμποδίζει την κλοπή.
