Οι Παναγίες των βράχων 

Απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας η Κοίμησή Της γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου με πανηγυρικό τρόπο. Δεκάδες πιστοί εναποθέτουν στη Θεοτόκο, στη Γλυκοφιλούσα, στην Αμόλυντο, στη Δέσποινα Παναγιά τις ελπίδες τους και τα όνειρά τους. Μοναστήρια, εκκλησίες και μικρά ξωκκλήσια είναι αφιερωμένα στη χάρη Της.

Ορισμένα από αυτά βρίσκονται «χωμένα» στην αγκαλιά απότομων βράχων και απόμερων σπηλιών. Μέρη τα οποία, σύμφωνα με τους θρύλους και τις τοπικές παραδόσεις, η ίδια επέλεξε ως τόπο προσευχής και λατρείας. Στις περισσότερες περιπτώσεις ένα άστρο έδειχνε τον δρόμο όπου βρισκόταν η εικόνα Της ή κάποιος βοσκός την ανακάλυπτε ακολουθώντας το ζώο που παραστράτησε. Λίγο πριν ξεκινήσουν οι εορτασμοί της Κοιμήσεώς Της, «Το Βήμα της Κυριακής» παρουσιάζει ορισμένες από τις Παναγίες των βράχων και των σπηλαίων που βρίσκονται ανά την επικράτεια.

Στο χωριό Φάλλικα, κοντά στη Χώρα της Ανδρου, βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας Παναχράντου, γαντζωμένο στην πλαγιά του όρους Γερακώνες. Σύμφωνα με τον κώδικα της μονής, το μοναστήρι –με ιστορία 10 και πλέον αιώνων –φέρεται να χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά κατά την επιστροφή του από την εκστρατεία κατά των Αράβων στην Κρήτη. Στο εσωτερικό του φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Ο θρύλος αναφέρει ότι την ιερή εικόνα βρήκαν δύο μοναχοί οι οποίοι κάθε βράδυ έβλεπαν ένα δυνατό φως προερχόμενο από το μέρος στο οποίο σήμερα βρίσκεται το μοναστήρι. Εντόπισαν την εικόνα της Μεγαλόχαρης μέσα σε ένα σπήλαιο και αφού την προσκύνησαν την πήραν στο κελί τους. Ομως το ίδιο κιόλας βράδυ εκείνη επέστρεψε στο σπήλαιο. Κάτι το οποίο έγινε πολλές φορές. Τότε οι μοναχοί εγκαταστάθηκαν κοντά στο σπήλαιο όπου βρέθηκε η εικόνα χτίζοντας τον πρώτο ναό.

«Φωλιασμένη» σε μια απόκρημνη πλαγιά των Αγράφων κοντά στο χωριό Καρίτσα, στην Καρδίτσα, σε υψόμετρο 1.400 μέτρων, η Παναγιά Πελεκητή είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα μοναστήρια της Μεγαλόχαρης εξαιτίας της ιστορίας του και της θέας που προσφέρει στη λίμνη Πλαστήρα. Το μοναστήρι χρονολογείται τον 15ο αιώνα και οφείλει το όνομά του στον τρόπο κατασκευής του, καθώς για να χτιστεί χρειάστηκε να πελεκηθεί, κατόπιν υπόδειξης της Παναγίας, ο σχεδόν κατακόρυφος βράχος. Η ιστορία αναφέρει ότι η μονή λειτούργησε και σαν κρυφό σχολειό την περίοδο της Επανάστασης. Χάρη στην περίτεχνη κατασκευή του και στην ιστορία που το συνοδεύει το μοναστήρι έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό και διατηρητέο μνημείο.

Η Παναγιά της Ελωνής ή Ελωνα στο φαράγγι του Δαφνώνα στο Λεωνίδιο Αρκαδίας μοιάζει να «συμπληρώνει» το κενό στον κατακόκκινο βράχο στον οποίο είναι χτισμένη. Σύμφωνα με τον θρύλο, περί το 1.300 βοσκοί της περιοχής έβλεπαν στο σημείο της πλαγιάς του Πάρνωνα φως. Στην αρχή δεν έδιναν σημασία, η συνέχιση του φαινομένου όμως φαίνεται ότι όξυνε την περιέργειά τους. Με τη βοήθεια του τότε επισκόπου και των κατοίκων του χωριού αντιλήφθηκαν ότι το φως προερχόταν από ένα αναμμένο καντήλι μπροστά από την εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας. Στην αρχή οι κάτοικοι του χωριού έχτισαν ένα μικρό εκκλησάκι, ενώ στη συνέχεια οι δύο μοναχοί που ασκήτευσαν εκεί έχτισαν την πρώτη μονή. Το 2006, τρεις μόλις ημέρες μετά τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου, η εικόνα της Παναγίας εκλάπη, με τις καμπάνες της περιοχής να χτυπούν πένθιμα. Η εικόνα βρέθηκε ύστερα από 38 ημέρες και επιστράφηκε με πανηγυρική τελετή.

Η Παναγία Χοζοβιώτισσα είναι το σήμα κατατεθέν της Αμοργού. Μπορεί να μη γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο, καθώς είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου, δεν παύει όμως να είναι μια εντυπωσιακή μονή, λαξευμένη στα βράχια σε υψόμετρο 300 μέτρων, που φαίνεται μόνο από το πέλαγος. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η εικόνα της Παναγίας έφτασε στον όρμο της Αγίας Αννας, κοντά στη μονή, διά θαλάσσης την περίοδο της Εικονομαχίας από τα Χόζοβα της Παλαιστίνης, από όπου πήρε και το όνομά της.

Σκαρφαλωμένη στον βράχο πάνω από τη Χώρα και χτισμένη πιθανότατα πάνω σε θέση αρχαίου ναού, οικοδομικό υλικό του οποίου χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερσή της, η Παναγία της Φολέγανδρου είναι το σήμα κατατεθέν του νησιού. Ο λιθόστρωτος δρόμος που οδηγεί στην εκκλησία μοιάζει με φίδι και ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο πλημμυρίζει από ντόπιους και τουρίστες, που όλοι μαζί κάθονται γύρω από ένα τεράστιο τραπέζι τιμώντας τη μητέρα του Θεανθρώπου. Η εικόνα της Παναγίας που φυλάσσεται στην εκκλησία συνδέεται με πειρατικές ιστορίες και θρύλους.

Πάνω από τον όρμο Αντρι στο νότιο μέρος της Ιθάκης, σε μια δύσβατη περιοχή, έχει «φωλιάσει» η Παναγία Σπηλιώτισσα. Το ξωκκλήσι δεν μοιάζει σαν όλα τα άλλα καθώς οι κάτοικοι έχουν χτίσει την είσοδο της σπηλιάς μετατρέποντάς τη σε ένα ιδιαίτερο εκκλησάκι. Ο θρύλος αναφέρει ότι ένα μικρό φως έβγαινε από τη σπηλιά το οποίο τράβηξε την προσοχή των κατοίκων. Εισερχόμενοι στη σπηλιά ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας, την οποία και μετέφεραν στην εκκλησία του Περαχωρίου. Την επομένη η εικόνα εξαφανίστηκε και βρέθηκε πάλι στο εσωτερικό της σπηλιάς. Την τρίτη φορά που η εικόνα επέστρεψε στη σπηλιά οι Ιθακήσιοι πείστηκαν ότι έπρεπε να μετατρέψουν τη μικρή σπηλιά σε ξωκκλήσι αφιερωμένο στη χάρη Της.

Στο Λασίθι, η Παναγία των Γουρνιών, όπως είναι γνωστή η Μονή της Φανερωμένης, είναι χτισμένη σε μια απότομη πλαγιά στα βουνά της Κρήτης, σε υψόμετρο 540 μέτρων, με το καθολικό της εγκιβωτισμένο σε μια σπηλιά. Εκεί ένας βοσκός, ψάχνοντας το κριάρι του που εξαφανιζόταν κάθε μεσημέρι, το είδε να πίνει νερό από τη συγκεκριμένη σπηλιά, όπου εντόπισε και την εικόνα της Παναγίας. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι η ίδια εικόνα ανήμερα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εμφανίζεται στους πιστούς και ύστερα από λίγο εξαφανίζεται. Το ιερό της εκκλησίας επικοινωνεί με δεύτερο σπήλαιο μέσα στο οποίο ρέει νερό που χρησιμοποιείται ως αγίασμα.

Σε μια δυσπρόσιτη σπηλιά στην κορυφή του βουνού, ανάμεσα στα επιβλητικά βράχια, βρίσκεται το εξωκκλήσι της Παναγιάς της Κακαβιώτισσας στη Λήμνο, σκέπαστρο του οποίου είναι η οροφή της σπηλιάς. Το όνομά της το πήρε από το όρος Κάκαβος, στην κορυφή του οποίου είναι χτισμένη. Σύμφωνα με την παράδοση, το 1300 μοναχοί έχτισαν την εκκλησία για να προσεύχονται στην Παναγία. Πέντε χρόνια μετά, το εκκλησάκι περιήλθε στην ιδιοκτησία της Μονής Μεγίστης Λαύρας, όταν μοναχοί από τον Αγιο Ευστράτιο που ανήκαν στη μονή εγκαταστάθηκαν στο ξωκκλήσι για να προστατευθούν από τις επιδρομές Τούρκων.

Στον βράχο πάνω από το Βαθύ της Καλύμνου «κρύβεται» το εγκαταλελειμμένο πλέον καστρομονάστηρο της Παναγίας, το οποίο φέρεται να έκτισε ένας Καλύμνιος που είχε αλλαξοπιστήσει και επιστρέφοντας στην πατρίδα του πίστεψε ξανά στον Θεό. Αυτή είναι μια εκδοχή για το πώς χτίστηκε η Παναγιά Κυρά Ψηλή. Η άλλη αναφέρει ότι καθώς ένας βοσκός έψαχνε τον τράγο του, βρήκε στη σπηλιά την εικόνα της Παναγίας. Κάθε χρόνο, ανήμερα της Κοιμήσεώς Της οι πιστοί ανεβάζουν την εικόνα Της στο εκκλησάκι και στήνουν ολονύκτιο γλέντι.

Η Μονή της Παναγίας Προυσιώτισσας στην Ευρυτανία είναι μία από τις πιο γνωστές εκκλησίες που έχουν χτιστεί σε επιβλητικά βράχια. Το μοναστήρι είναι γαντζωμένο από τον 9ο αιώνα σε ένα τοπίο που κόβει την ανάσα και αποτελεί ιδανικό προορισμό για τους προσκυνητές του Δεκαπενταύγουστου. Είναι χτισμένο σε μια απόκρημνη και βραχώδη περιοχή μεταξύ των βουνών Χελιδόνα, Καλιακούδα και της οροσειράς του Παναιτωλικού. Η θαυματουργή εικόνα που φυλάσσεται στο μοναστήρι ήρθε από την Προύσα της Μικράς Ασίας και αποτελεί δώρο του Γεωργίου Καραϊσκάκη που γιατρεύτηκε από θέρμη μένοντας έξι μήνες στη μονή. Στο μουσείο φυλάσσονται τα άρματά του. Στο προαύλιο της μονής συναντά κανείς τα «πατήματα της Παναγίας», σχήματα που μοιάζουν με ίχνη ποδιών επάνω σε κάθετο βράχο, για τα οποία ο θρύλος αναφέρει ότι ανήκουν στην Παναγία.