Η χρήση της φωτιάς ήταν μια εξέλιξη κεφαλαιώδους σημασίας στην ιστορία του ανθρώπου. Το πότε συνέβη αυτό, όμως, αποτελεί αντικείμενο καυτής διαμάχης. Μελέτη σε σπηλιά του Ισραήλ δείχνει τώρα ότι ο Προμηθέας πρέπει να μας χάρισε τη φωτιά πριν από περίπου 350.000 χρόνια, την εποχή του προγόνου μας Homo erectus.
Ισραηλινοί και αμερικανοί ερευνητές μελέτησαν την σπηλιά του Ταμπούν, περίπου 24 χιλιόμετρα νότια της Χάιφας, η οποία κατοικήθηκε από ανθρώπους για διάστημα 500.000 ετών. Προκειμένου να προσδιορίσουν πότε οι κάτοικοι της σπηλιάς άρχισαν να χρησιμοποιούν συστηματικά τη φωτιά, εξέτασαν τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν στις βαθύτερες αποθέσεις του σπηλαίου, πάχους 16 μέτρων.
Σχεδόν κανένα από τα εργαλεία που χρονολογούνται πριν από τα 350.000 χρόνια δεν φέρει ενδείξεις έκθεσης σε φωτιά, αναφέρουν οι ερευνητές στο «Journal of Human Evolution».
Μετά τη χρονολογία αυτή, τα ίχνη πυράς στα λίθινα εργαλεία ήταν όλο και συχνότερα. Δεδομένου ότι είναι δύσκολο να ξεσπάσουν φυσικές πυρκαγιές σε ένα σπήλαιο, η ερμηνεία είναι ότι οι ένοικοι της σπηλιάς είχαν μάθει πλέον να δαμάζουν το θείο δώρο.
Παραμένει ασαφές αν οι άνθρωποι αυτοί γνώριζαν πώς να ανάβουν φωτιά, ή αν απλώς την έπαιρναν από φυσικές πυρκαγιές και την κρατούσαν αναμμένη στη σπηλιά τους.
Το σημαντικό όμως είναι ότι τα ευρήματα βρίσκονται σε συμφωνία με προηγούμενες μελέτες στον ευρωπαϊκό χώρο, σύμφωνα με τις οποίες η συστηματική χρήση φωτιάς χρονολογείται στα 300 με 400 χιλιάδες χρόνια πριν.
«Φωτιά» στον ανθρώπινο εγκέφαλο
Είναι όμως απίθανο να λυθεί η διαφωνία των παλαιονθρωπολόγων με τη νέα μελέτη. Δύσπιστος δηλώνει για παράδειγμα ο Ρίτσαρντ Ράνγκαμ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, ο οποίος πιστεύει ότι ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τη φωτιά στο μαγείρεμα πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια. Είναι μάλιστα υποστηρικτής της ιδέας ότι τα μαγειρεμένα, εύπεπτα τρόφιμα επέτρεψαν στο είδος μας να αναπτύξει τόσο μεγάλο εγκέφαλο.
Ο Ράνγκαμ δηλώνει στο δικτυακό τόπο του «Nature» ότι δεν πείθεται από τα συμπεράσματα της τελευταίας μελέτης. Ίσως οι πρώτοι κάτοικοι της σπηλιάς γνώριζαν να χρησιμοποιούν τη φωτιά, δεν είχαν όμως εστία μέσα στη σπηλιά για να αφήσουν ίχνη.
Σε κάθε περίπτωση, η ανατολική Μεσόγειος ίσως ήταν η τοποθεσία όπου εφευρέθηκε η χρήση της φωτιάς καθώς οι πρόγονοί μας μετανάστευαν από τη ζεστή Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία.
Μελέτη του 2008 έδειχνε ότι αρκετές προϊστορικές κοινότητες του βόρειου Ισραήλ γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τσακμακόπετρες πριν από 790.000 χρόνια.
Η διαμάχη για το πότε άρχισε η χρήση της πυράς δεν έχει λυθεί ακόμα, φαίνεται όμως σίγουρο ότι πρόκειται για εφεύρεση όχι του Homo sapiens αλλά του προγόνου του Homo erectus.
