Το στέλεχος του ιού της γρίπης που προκάλεσε την πανδημία του 1918 πιθανότατα ξεκίνησε από οικόσιτα και άγρια πτηνά στη Βόρεια Αμερική και όχι από ένα «πάντρεμα» στελεχών που πλήττουν ανθρώπους και χοίρους. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature» ακολουθεί την εξελικτική πορεία του ιού της γρίπης τύπου Α σε βάθος δύο αιώνων και τα αποτελέσματά της… εκπλήσσουν.

Υπάρχουσες μέθοδοι με σημαντικά κενά

«Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαμε επί ατελείωτα έτη και οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας ώστε να εντοπιστούν οι ρίζες των γενετικών αλληλουχιών των στελεχών που έχουν προσβάλει την ανθρωπότητα, είχαν στο σύνολό τους σημαντικά λάθη» ανέφερε ο κύριος συγγραφέας της μελέτης Μάικλ Γουόρομπι, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνας στο Τουσόν.

Προκειμένου να εξαγάγουν τα αποτελέσματά τους ο δρ Γουόρομπι και οι συνεργάτες του ανέλυσαν περισσότερες από 80.000 γενετικές αλληλουχίες από στελέχη ιού της γρίπης τα οποία είχαν απομονωθεί από ανθρώπους, πτηνά, άλογα, χοίρους και νυχτερίδες. Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε με χρήση ενός μοντέλου που ανέπτυξαν οι ερευνητές και το οποίο χαρτογραφεί την εξελικτική σχέση μεταξύ στελεχών που προέρχονται από διαφορετικούς ξενιστές. Το εξελικτικό δέντρο που προέκυψε έδειξε ότι τα γονίδια της θανατηφόρας πανδημίας γρίπης του 1918 προέρχονται από πτηνά.

Δεν είναι η πρώτη φορά που τα πτηνά μπαίνουν στο «εδώλιο του κατηγορουμένου» για την εμφάνιση του στελέχους Η1Ν1 της γρίπης του 1918. Γενετική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2005 και βασίστηκε σε ανάλυση του καλά διατηρημένου ιστού ενός θύματος είχε επίσης δείξει προέλευση του στελέχους από τα πτηνά. Ωστόσο μια άλλη μελέτη του 2009 είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα ιϊκά γονίδια κυκλοφορούσαν σε ανθρώπους και χοίρους για τουλάχιστον 2 ως 15 χρόνια πριν την πανδημία και συνδυάστηκαν ώστε να «γεννήσουν» το φονικό στέλεχος.

Τα «μοριακά ρολόγια»

Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν εξελικτικά μοντέλα με βάση «μοριακά ρολόγια» ώστε να ακολουθήσουν τα ίχνη των γενετικών μεταλλάξεων σε βάθος χρόνου και να ενώσουν τα κομμάτια του παζλ σχετικά με το πώς διαφορετικοί οργανισμοί συνδέονται μεταξύ τους. Αυτά τα μοντέλα βασίζονται στην έννοια του ότι οι γενετικές μεταλλάξεις συσσωρεύονται με σταθερό ρυθμό, όπως τα δευτερόλεπτα που περνούν. Ορισμένα μοντέλα έχουν ως βάση τους ότι οι ρυθμοί της μοριακής εξέλιξης είναι σχεδόν ίδιοι, ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις σχετικά με το ότι ο ιός της γρίπης εξελίσσεται με διαφορετικούς ρυθμούς σε διαφορετικούς ξενιστές – για παράδειγμα ταχύτερα στα πτηνά από ό,τι στα άλογα. Το μοντέλο που χρησιμοποίησε ο δρ Γουόρομπι λαμβάνει υπόψη του αυτές τις διαφορές επιτρέποντας στο ρολόι του κάθε ξενιστή να χτυπά ανεξάρτητα.

Πηγή τα άλογα;

Η νέα ανάλυση αποκαλύπτει επίσης έναν κοινό πρόγονο για σχεδόν όλα τα στελέχη του ιού της γρίπης των πτηνών και του στελέχους Η7Ν7 το οποίο εξόντωσε πολλά άλογα και μουλάρια στη Βόρεια Αμερική το 1872. Το ξέσπασμα εκείνο ξεκίνησε στο Τορόντο του Καναδά και γρήγορα εξαπλώθηκε νότια και δυτικά. «Η μετάδοση ιών μεταξύ αλόγων και ανθρώπων πιθανότατα αποτέλεσε το ‘κλειδί’ επιδημιών όταν τα άλογα αποτελούσαν στενό ‘σύντροφο’ του ανθρώπου» ανέφερε ο Ρίτσαρντ Λένσκι, εξελικτικός βιολόγος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.

«Εκτιμούμε πλέον ότι πολλά από τα στελέχη του ιού της γρίπης που κυκλοφορούν σήμερα παγκοσμίως έχουν τη ‘ρίζα’ τους στα άλογα, παρότι επί μακρόν το δόγμα ήταν ότι η προέλευσή τους ήταν τα πτηνά» σημείωσε ο Ολιβερ Πίμπους, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.