Ζούμε όλοι μας την πολλαπλή τραγωδία της Ιαπωνίας. Πρώτα ο σεισμός: μετακίνησε μέρος της Ιαπωνίας 4 μέτρα προς τα ανατολικά, έστρεψε ελαφρά τον άξονα περιστροφής της γης μειώνοντας τη διάρκεια κάθε μέρας από δω και στο εξής στον πλανήτη μας κατά 1.8 milliseconds. Μετά το τσουνάμι: Καθώς ο σεισμός μείωσε το ύψος της γης στις βορειοανατολικές ακτές κατά δύο πόδια, τα κύματα εισχώρησαν ακόμα και μέχρι 6 μίλια μέσα στην ενδοχώρα, παρασύροντας τα πάντα στο διάβα τους.

Πεντακόσιες χιλιάδες άστεγοι απ αυτά τα δύο χτυπήματα της μητέρας φύσης αλλά ακολούθησε ένα ακόμα: το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα. Τα προβλήματα εκεί ξεκινούν από την απώλεια παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στα συστήματα ψύξης (που λειτουργούν με νερό) καθώς ο σεισμός έκοψε τα καλώδια και το τσουνάμι κατέστρεψε τις εφεδρικές ντιζελογεννήτριες. Η αδυναμία ψύξης μαζί με τεχνικές αστοχίες (ρωγμές κλπ) οδήγησε κατά κύριο λόγο σε υπερθέρμανση και διαρροή ραδιενέργειας που κύρια προέρχεται από τις επιτόπια αποθηκευμένες ράβδους χρησιμοποιημένου πυρηνικού καύσιμου και όχι από την καρδιά των αντιδραστήρων και κατά τούτο διαφοροποιείται σημαντικά το ατύχημα της Φουκουσίμα από αυτό που Τσερνόμπιλ.

Ηρωικοί τεχνικοί προσπαθούν όλες αυτές τις ημέρες να αποκαταστήσουν τις βλάβες και ν αποτρέψουν την έκλυση περισσότερης ραδιενέργειας στο περιβάλλον. Το φαινόμενο είναι σε εξέλιξη. Προβλέπεται ότι η μάχη αυτή θα κρατήσει αρκετά ακόμα, φαίνεται όμως ότι αν επαναλειτουργήσουν τα συστήματα ψύξης, τότε ένα μεγάλο μέρος της θα έχει κερδηθεί.

Επιπτώσεις της ραδιενέργειας

Το ατύχημα αυτό ξανάφερε στην επιφάνεια τις ανησυχίες για τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας στους ανθρώπους. Ας τονίσουμε από την αρχή ότι οι επιπτώσεις αυτές είναι ο καλύτερα μελετημένος βλαπτικός παράγοντας του περιβάλλοντος. Κι αυτό γιατί, ως άφρον ανθρώπινο είδος, είχαμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε ακούσια ή εκούσια, εκατομμύρια ανθρώπους και για μεγάλο χρονικό διάστημα σαν πειραματόζωα, ξεκινώντας από τις υπέργειες πυρηνικές δοκιμές στα νησιά Μάρσαλ, με τις βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, τα διάφορα πυρηνικά ατυχήματα («Three miles island», Τσερνόμπιλ κλπ).

Ξέρουμε επομένως πολύ καλά τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας στον ανθρώπινο οργανισμό που τη δέχθηκε αλλά και στους απογόνους του. Ας ξεκαθαρίσουμε επίσης ότι ζούμε, ούτως ή άλλως, σ ένα ραδιενεργό περιβάλλον: η Γη όπου ζούμε, αλλά και εμείς οι ίδιοι είμαστε φτιαγμένοι από φυσικά ραδιενεργά υλικά, δεχόμαστε κοσμική ακτινοβολία από το διάστημα κλπ.

Σε αυτό το υπόβαθρο φυσικής ραδιενέργειας, προσθέτουμε ως ανθρώπινο είδος, περισσή επιβάρυνση με τις τεχνητές πηγές, από τις οποίες η σημαντικότερη (~50%) δεν οφείλεται στα πυρηνικά ατυχήματα αλλά προέρχεται από τις ιατρικές εφαρμογές (ακτινογραφίες, αξονικές τομογραφίες κλπ). Η δικαιολογία βεβαίως είναι το προσδοκώμενο όφελος από την εκτέλεση μιας τέτοιας ιατρικής πράξης. Αντίθετα, προφανώς μόνο βλάβες προκαλούν ατυχήματα όπως αυτό της Φουκουσίμα.

Φαίνεται ότι, μέχρις στιγμής τουλάχιστον, στην Φουκουσίμα έχουν απελευθερωθεί ποσότητες ραδιενεργού Ιωδίου και Καισίου που δεν είναι δυνατόν να προκαλέσουν άμεσα αποτελέσματα στον πληθυσμό. Εξαίρεση μπορεί να αποτελέσουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι τεχνικοί, πυροσβέστες κλπ, στους οποίους μαντεύω (μιας και δεν έχουν ανακοινωθεί μετρήσεις σ αυτούς), ότι μπορεί να εμφανίσουν οξέα συμπτώματα κυρίως με τη μορφή της μείωσης του αριθμού των λευκών τους αιμοσφαιρίων.

Ποιές τροφές κινδυνεύουν


Περισσότερη ανησυχία προκαλεί η εσωτερική ακτινοβόληση που μπορεί να προκύψει στον γενικό πληθυσμό με την εισαγωγή τους στον ανθρώπινο οργανισμό, είτε με την εισπνοή είτε μέσω της τροφικής αλυσίδας. Η πιο ευαίσθητη ομάδα είναι οι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί (βρέφη, παιδιά). Καθημερινά ανακοινώνονται μετρήσεις των επιπέδων των ραδιονουκλιδίων στον αέρα, στο θαλασσινό νερό και στις τροφές (σπανάκι, γάλα, νερό κλπ) της περιοχής. Τα επίπεδα αυτά ποικίλλουν και πολλές φορές ξεπερνούν κατά πολύ τα επιτρεπτά όρια. Επειδή, όπως προείπαμε, το φαινόμενο είναι σε εξέλιξη, ελπίζουμε ότι τα επίπεδα αυτά δεν θα αυξηθούν περισσότερο.

Ας κάνουμε εδώ ένα βασικό γεωγραφικό διαχωρισμό ανάμεσα στον τοπικό πληθυσμό και εμάς εδώ στην Ελλάδα: η Φουκουσίμα δεν δημιούργησε ραδιενεργό νέφος, ικανό να ταξιδέψει μέχρις εδώ όπως π. χ. τo Τσερνόμπιλ. Επίσης, βασικές γνώσεις χημείας λένε ότι οι τεράστιες ποσότητες αλμυρού νερού του Ειρηνικού Ωκεανού θα αλληλεπιδράσουν γρήγορα και αποτελεσματικά με την όποια ραδιενέργεια ταξιδέψει προς Ανατολάς, σχηματίζοντας ιζήματα. Θα έτρωγα ευχαρίστως κατεψυγμένα καλαμαράκια από τον Ειρηνικό. Επομένως θα πρέπει να μας απασχολούν μόνον τα εισαγόμενα γεωργικά και ζωικά προϊόντα και εδώ καλά κάνει το Υπουργείο ενεργοποιώντας προληπτικούς ελέγχους, όπως άλλωστε κάνουν και πολλές άλλες χώρες.

Τα προληπτικά φάρμακα

Στις πληγείσες περιοχές γύρο από τους αντιδραστήρες, οι τοπικές αρχές προχώρησαν σε διανομή ιωδιούχου καλίου, ένα σκεύασμα που αν ληφθεί υπό προϋποθέσεις, προστατεύει τον θυρεοειδή από το ραδιενεργό ιώδιο. Ωστόσο, δεν συνιστάται αδιάκριτα η προληπτική λήψη του όπως π. χ. σ εμάς εδώ στην Ελλάδα ή σε ναυτικούς που ταξιδεύουν στον Ειρηνικό, χωρίς ενδείξεις δηλαδή, μιας και δεν είναι άμοιρο παρενεργειών. Είναι επίσης προφανές ότι το σκεύασμα αυτό δεν προστατεύει από τα υπόλοιπα ραδιονουκλίδια.

Ας σημειωθεί εδώ, ότι πρόσφατα έχουν κυκλοφορήσει/προταθεί τουλάχιστον άλλα τρία σκευάσματα για προστασία από τη ραδιενέργεια: το ένα είναι ένα μείγμα αντιοξειδωτικών για γενική χρήση, το δεύτερο είναι ένας αναστολέας των κινασών που δοκιμάζεται από τον στρατό των ΗΠΑ για χρήση του προσωπικού πριν και μετά από επιχειρήσεις σε περιβάλλοντα υψηλής ραδιενέργειας και το τρίτο είναι ένα εμβιομηχανικό παράγωγο μιας μικροβιακής πρωτεΐνης που αναμένει την έγκρισή του από την αμερικανική υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA). Κοινός τρόπος δράσης και των τριών σκευασμάτων είναι να αναστραφούν οι καταλυτικές επιδράσεις της ραδιενέργειας σε κυτταρικό επίπεδο.

Επομένως η αντιμετώπιση των επιπτώσεων του ατυχήματος στη Φουκουσίμα μπορεί να συμπυκνωθεί στη διακοπή της τροφικής αλυσίδας, κάτι που φαίνεται ότι οι Ιαπωνικές αρχές ήδη εφαρμόζουν.

Το δικό μας μάθημα

Ο περήφανος Γιαπωνέζικος λαός, αντιμετωπίζει όλα αυτά με καρτερία, στωικότητα, αυταπάρνηση, ομοψυχία και με μια ανείπωτη εσωτερική δύναμη. Απουσιάζει η υστερία. Ακριβώς αυτήν την έλλειψη υστερίας ας μην αναλάβαμε να την καλύψουμε εμείς με «επαΐοντες» και δηλώσεις του τύπου: «Ιδού το νέο Τσερνόμπιλ» κλπ.

Αντίθετα, μιας και δεν έχουμε τίποτα καλύτερο να κάνουμε, προτείνω να διδαχθούμε από αυτήν τη νέα τραγωδία. Πάντα διδάσκει η ιστορία των καταστροφών: Από τους σεισμούς μάθαμε την αποτελεσματική αντισεισμική προστασία των κτιρίων (οι ουρανοξύστες στο Τόκιο άντεξαν τα 9 ρίχτερ), από τις πλημμύρες στην Ολλανδία το 1953, μάθαμε την κατασκευή αποτελεσματικών φραγμάτων, από τα πειράματα στο Λος Άλαμος για την κατασκευή της πυρηνικής βόμβας, μάθαμε τα τεχνητά ραδιονουκλίδια που χρησιμοποιούμε σήμερα στην Ιατρική.

Βαγγέλης Γεωργίου

Πυρηνικός ιατρός, καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών