Τα ουσιαστικά «βάζουν φρένο» στον λόγο

Εχετε ποτέ σκεφτεί πότε «κολλάμε» πιο πολύ όταν μιλάμε; Μια νέα μελέτη ειδικών του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης και συναδέλφων τους από άλλα ακαδημαϊκά κέντρα δείχνει ότι στον προφορικό λόγο κομπιάζουμε περισσότερο ή κάνουμε μικρές παύσεις, ή λέμε τα γνωστά «εεεε» κυρίως όταν ακολουθεί ουσιαστικό και πολύ πιο σπάνια όταν ακολουθεί ρήμα. Το συμπέρασμα προέκυψε μετά από ανάλυση παραδειγμάτων από διαφορετικές γλώσσες.

Οταν μιλάμε, ασυνείδητα προφέρουμε μερικές λέξεις πιο αργά από άλλες ενώ κάποιες φορές κάνουμε μικρές παύσεις ή βγάζουμε ήχους χωρίς ουσιαστικό νόημα όπως το «εεεε». Ολοι αυτοί οι τύποι επιβράδυνσης της ομιλίας μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το πώς ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τη γλώσσα.

Αναζητώντας τέτοιες πληροφορίες οι ερευνητές του Πανεπιστήμιου της Ζυρίχης με επικεφαλής τον καθηγητή Μπαλτάζαρ Μπίκελ σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ με επικεφαλής τον δρα Φρανκ Σέιφαρτ αλλά και από άλλα διεθνή κέντρα ανέλυσαν χιλιάδες καταγραφές αυθόρμητου λόγου από πληθυσμούς διαφορετικούς τόσο από πολιτισμικής όσο και από γλωσσικής άποψης, συμπεριλαμβανομένων πληθυσμών του Αμαζονίου, της Σιβηρίας, των Ιμαλαΐων, της ερήμου Καλαχάρι αλλά επίσης Βρετανών και Ολλανδών.

Σε αυτές τις καταγραφές οι επιστήμονες αναζήτησαν κομπιάσματα, παύσεις ή εκφορά ήχων πριν από την εκφορά ουσιαστικών όπως το «φίλος» ή ρημάτων όπως το «έρχομαι». Μέτρησαν επίσης την ταχύτητα του λόγου σε ήχους ανά δευτερόλεπτο. «Ανακαλύψαμε ότι σε αυτό το ποικιλόμορφο δείγμα γλωσσών υπάρχει ισχυρή τάση να επιβραδύνεται η ταχύτητα του λόγου πριν από τα ουσιαστικά σε σύγκριση με τα ρήματα» εξήγησε ο καθηγητής Μπίκελ και πρόσθεσε: «Ο λόγος είναι ότι είναι πιο δύσκολο να σχεδιάσουμε ποιο ουσιαστικό θα χρησιμοποιήσουμε κάθε φορά καθώς τα ουσιαστικά χρησιμοποιούνται μόνο όταν θέλουμε να εισάγουμε στον λόγο μια νέα πληροφορία. Διαφορετικά αντικαθίστανται από αντωνυμίες ή παραλείπονται».

Ιδού τα επεξηγηματικά παραδείγματα που έδωσε ο δρ Μπίκελ: «Η φίλη μου γύρισε. Αυτή έκατσε σε μια θέση» (εδώ το ουσιαστικό αντικαθίσταται από αντωνυμία στη δεύτερη πρόταση) ή «Η φίλη μου γύρισε. Εκατσε σε μια θέση» (εδώ το ουσιαστικό στη δεύτερη πρόταση παραλείπεται). Οπως συμπλήρωσε ο καθηγητής, «δεν ισχύουν οι ίδιες αρχές αντικατάστασης σε ό,τι αφορά τα ρήματα τα οποία χρησιμοποιούνται ασχέτως τού αν παρέχουν νέες ή παλαιότερες πληροφορίες».

Η ανακάλυψη αυτή έχει σημαντική επίδραση στην κατανόηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται τη γλώσσα. Οι μελέτες νευροεπιστήμης του μέλλοντος χρειάζεται να διερευνήσουν πιο συστηματικά την αξία της πληροφορίας που «μεταφέρουν» οι λέξεις τις οποίες χρησιμοποιούμε καθημερινά στις συζητήσεις μας καθώς και το πώς ο εγκέφαλος αντιδρά στις διαφορές ανάμεσα στην αξία διαφορετικών λέξεων. Είναι επίσης σημαντικό στο μέλλον να ανοίξει η γκάμα των γλωσσών που θα μελετηθούν και να συμπεριληφθούν σπάνιες γλώσσες από ολόκληρο τον κόσμο προκειμένου να υπάρξει μια πιο πλήρης εικόνα σχετικά με το «ψηφιδωτό» της επεξεργασίας της ανθρώπινης γλώσσας από τον εγκέφαλο.

Τα ευρήματα ρίχνουν επίσης φως σε ένα από τα πιο σημαντικά παζλ της γλωσσολογίας. Για παράδειγμα, δείχνουν οικουμενική και μακροπρόθεσμη επίδραση στον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η γλώσσα σε βάθος χρόνου. Η επιβράδυνση στον λόγο πριν από τα ουσιαστικά καθιστά πιο δύσκολη την ανάπτυξη πιο πολύπλοκων μορφών ουσιαστικών. Στα γερμανικά π.χ. τα προθέματα είναι πολύ πιο συχνά στα ρήματα σε σύγκριση με τα ουσιαστικά.

Σε πιο γενικό επίπεδο η νέα μελέτη συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση σχετικά με το πώς λειτουργούν οι γλώσσες στο φυσικό περιβάλλον τους. Και η κατανόηση αυτή είναι άκρως σημαντική με δεδομένες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και θα συνεχίζει να αντιμετωπίζει σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό η γλωσσική επικοινωνία στην ψηφιακή εποχή στην οποία επικοινωνούμε ολοένα και περισσότερο με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Μην ξεχνάμε ότι τα συστήματα αυτά πιθανότατα δεν θα κομπιάζουν πριν από τα ουσιαστικά όπως οι άνθρωποι…