Φίλος ή εχθρός; Πώς ο εγκέφαλός μας επιλέγει στο πλήθος

Φανταστείτε ότι περπατάτε σε έναν πολυσύχναστο δρόμο. Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι γύρω σας. Καθώς προχωράτε μέσα στο πλήθος ο εγκέφαλός σας παρατηρεί κάποια πρόσωπα αλλά αγνοεί τα υπόλοιπα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ποιες είναι οι διεργασίες που προσδιορίζουν ποια πρόσωπα «επιλέγει» να… δει ο εγκέφαλός μας και ποια αφήνει να χαθούν στο φόντο;

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature Human Behavior» από ερευνητές του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ (HUJI) και του Πανεπιστημίου Πρίνστον στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ δείχνει πώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα ανθρώπινα πρόσωπα. Η μελέτη αυτή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μέσα στο πλήθος ο ασυνείδητος νους επιλέγει δύο τύπους προσώπων για να δει συνειδητά: εκείνα που εκπέμπουν κυριαρχία και απειλή και, σε μικρότερο βαθμό, εκείνα που εκπέμπουν αξιοπιστία. Η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή Ραν Χασίν του HUJI διεξήγαγε έξι πειράματα σε 174 συμμετέχοντες. Στα πειράματα αυτά οι ερευνητές εξέθεσαν τους εθελοντές σε 300 σετ εικόνων που εναλλάσσονταν πολύ γρήγορα. Το ένα μάτι των συμμετεχόντων εξετίθετο σε εικόνες ανθρώπινων προσώπων ενώ το άλλο μάτι σε γεωμετρικά σχήματα. Στη συνέχεια ζητήθηκε από τους εθελοντές να πατούν ένα πλήκτρο σε υπολογιστή αμέσως μόλις έβλεπαν ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Εξαιτίας αυτού του «κυκεώνα» ερεθισμάτων ο ασυνείδητος νους χρειαζόταν μερικά δευτερόλεπτα ώστε να αντιληφθεί ότι βλέπει πρόσωπο και στη συνέχεια να «μεταφέρει» αυτή την εικόνα στον συνειδητό εγκέφαλο για επεξεργασία. Οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι πιο γρήγορα καταγράφονταν από τον εγκέφαλο των εθελοντών τα πρόσωπα που μαρτυρούσαν δύναμη και κυριαρχία.

«Στην περιπλάνησή του στον κόσμο ο ασυνείδητος νους μας έχει να αντιμετωπίσει ένα πολύ δύσκολο καθήκον: να αποφασίσει ποια ερεθίσματα αξίζουν συνειδητή προσοχή και ποια όχι» εξηγεί ο καθηγητής Χασίν και προσθέτει: «Ο νοητικός αλγόριθμος που ανακαλύψαμε δίνει καθαρά προτεραιότητα στην κυριαρχία και στην πιθανή απειλή. Κυριολεκτικώς είδαμε την ταχύτητα με την οποία οι συγκεκριμένες εικόνες «έσπαζαν» τα σύνορα του ασυνείδητου και καταγράφονταν στο συνειδητό με κάθε πάτημα του κουμπιού».

Την τελευταία δεκαετία ο δρ Χασίν έχει επικεντρώσει την έρευνά του στο ανθρώπινο ασυνείδητο κυρίως σε ό,τι αφορά τη λήψη αποφάσεων, τη μνήμη, την κινητοποίηση και τον σχηματισμό άποψης. «Η νέα αυτή μελέτη ρίχνει φως στις ασυνείδητες διεργασίες που οδηγούν στον σχηματισμό της συνείδησης. Οι διεργασίες αυτές είναι δυναμικές και συχνά βασίζονται σε προσωπικά κίνητρα. Υποθετικά, αν κάποιος ψάχνει για σύντροφο, ο εγκέφαλός του «βλέπει» τα πρόσωπα διαφορετικά από κάποιον άλλον που βρίσκεται ήδη σε σχέση. Ασυνείδητα, ο εγκέφαλός του δίνει προτεραιότητα στα πρόσωπα των εν δυνάμει συντρόφων σε σύγκριση με τα υπόλοιπα πρόσωπα των ανθρώπων γύρω του. Το ίδιο πιθανώς συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις, όπως όταν κάποιος θέλει να αποφύγει τον κίνδυνο. Τα μάτια του επιλέγουν ορισμένα «απειλητικά» πρόσωπα από το πλήθος και προσπαθούν να τα αποφύγουν» σημειώνει ο επικεφαλής της μελέτης.

Ο καθηγητής ελπίζει ότι τα ευρήματα αυτά θα ανοίξουν τον δρόμο της καλύτερης κατανόησης διαταραχών όπως ο αυτισμός και η διαταραχή μετατραυματικού στρες. «Ισως είναι πιθανό να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους να μην αντιλαμβάνονται κάποια στοιχεία του προσώπου των άλλων ως απειλητικά –κάτι τέτοιο θα ήταν πολύτιμο για άτομα που πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες ή από κατάθλιψη. Θα μπορούσαμε επίσης να εκπαιδεύσουμε άτομα με αυτισμό ώστε να δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία στα κοινωνικά ερεθίσματα» καταλήγει ο δρ Χασίν.