Ενα holter για τις ορμόνες μας!

Η (ορμονική) ζωή μας (24ωρους) κύκλους κάνει. Με δεδομένο μάλιστα ότι οι ορμόνες μας αποτελούν σε μεγάλο βαθμό βαρόμετρο της υγείας –αλλά και της ασθένειας –του οργανισμού μας, μια δυνατή ευρωπαϊκή επιστημονική ομάδα με ελληνική συμμετοχή σχεδιάζει να τις… κυκλώσει για τα καλά μέσω μιας hi-tech καταγραφής, προσφέροντας έτσι καλύτερη διάγνωση και θεραπεία σε πολλά άτομα με ορμονικές παθήσεις. Οι ερευνητές από διαφορετικά ευρωπαϊκά κέντρα, μεταξύ των οποίων το Ενδοκρινολογικό Τμήμα του νοσοκομείου Ευαγγελισμός, βρίσκονται σε διαδικασία δοκιμής σε ανθρώπους ενός… holter ορμονών, μιας συσκευής 24ωρης καταγραφής των επιπέδων βασικών ορμονών του σώματος. Η έρευνά τους, που έχει ορίζοντα τριετίας, ελπίζεται ότι θα χαρίσει στο μέλλον έναν νέο «κύκλο» ζωής σε άτομα που σήμερα ταλαιπωρούνται από τα… τερτίπια του ορμονικού συστήματός τους με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα (αλλά και την ποσότητα) της ζωής τους.

O συντονιστής διευθυντής του Ενδοκρινολογικού Τμήματος του νοσοκομείου Ευαγγελισμός, κ. Στυλιανός Τσαγκαράκης

Η πρωτοποριακή έρευνα υλοποιείται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ΗΟRIZON 2020 για την Ερευνα και την Καινοτομία –μάλιστα η επιστημονική ομάδα χρηματοδοτήθηκε προσφάτως με 6 εκατομμύρια ευρώ για την προώθηση του σημαντικού αυτού ερευνητικού σχεδίου, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Στυλιανός Τσαγκαράκης, συντονιστής διευθυντής του Ενδοκρινολογικού Τμήματος και του Διαβητολογικού Κέντρου του Ευαγγελισμού.

Στο πρόγραμμα συμμετέχουν κέντρα από τέσσερις χώρες: πρόκειται για το Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν στη Νορβηγία (συντονίζει και ολόκληρο το πρόγραμμα με επικεφαλής τον καθηγητή του Τμήματος Κλινικής Επιστήμης Αϊστάιν Χιούσεμπι), το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στη Βρετανία, το Ινστιτούτο Καρολίνσκα στη Σουηδία καθώς και το Ενδοκρινολογικό Τμήμα του Ευαγγελισμού. Συμμετέχουν επίσης δύο εταιρείες, η σουηδική OLINK η οποία εξειδικεύεται στον εντοπισμό πρωτεϊνικών βιοδεικτών, καθώς και η βρετανική DESIGNWORKS, η οποία είναι και η κατασκευάστρια της συσκευής που ονομάζεται ULTRADIAN. Η επιστημονική (ευρωπαϊκή) ισχύς λοιπόν εν τη ενώσει και η πιο πρόσφατη… ένωση της ομάδας του προγράμματος ULTRADIAN έγινε στα τέλη του περασμένου μήνα και μάλιστα επί ελληνικού εδάφους, στο Σούνιο, όπου και συζητήθηκε η πορεία του μεγαλεπήβολου σχεδίου.

Ποια ήταν η κύρια ανάγκη που οδήγησε στην ανάπτυξη του νέου συστήματος; Εκείνη που αφορά την ακριβέστερη δυνατή (και συγχρόνως πιο εύκολη και πρακτική) καταγραφή των ορμονών μας οι οποίες, όπως γνωρίζουν επί μακρόν οι ειδικοί, εμφανίζουν διακυμάνσεις μέσα στην ημέρα, απαντά ο κ. Τσαγκαράκης. «Τα επίπεδα ορμονών του κάθε ανθρώπου μεταβάλλονται μέσα στο 24ωρο. Επομένως για να έχουμε σωστές πληροφορίες σε ό,τι αφορά τη φυσιολογία αλλά και την παθολογία του ενδοκρινικού συστήματος μια τέτοια συσκευή είναι απαραίτητη».

Και όταν μιλούμε για διευκόλυνση κυρίως του ασθενούς αλλά και των θεραπόντων γιατρών του, το εννοούμε. Ο έλληνας ειδικός εξηγεί πως μέχρι σήμερα προκειμένου να γίνει 24ωρη καταγραφή των ορμονών ενός ασθενούς εκείνος χρειάζεται να παραμείνει για ολόκληρη την ημέρα στο νοσοκομείο ώστε οι γιατροί να μπορούν να λαμβάνουν δείγματα αίματος σε πολύ τακτά χρονικά διαστήματα (ακόμη και κάθε 10 με 20 λεπτά). «Εδώ και έτη που χρησιμοποιούμε την τακτική της αιμοληψίας έχουμε δει ότι τα επίπεδα των ορμονών μεταβάλλονται μέσα στο 24ωρο. Ξέρουμε για παράδειγμα πλέον ότι η κορτιζόλη –η αποκαλούμενη ορμόνη του στρες –εκκρίνεται το πρωί πριν το ξύπνημα ενώ είναι ανεσταλμένη, σχεδόν μηδενική, τη νύχτα. Αντιθέτως η αυξητική ορμόνη εκκρίνεται μόνο τη νύχτα εμφανίζοντας μάλιστα ώσεις κατά τη διάρκειά της». Η ακολουθούμενη σήμερα διαδικασία μέτρησης δυσκολεύει, όπως είναι προφανές, τη ζωή κυρίως των ασθενών αλλά και των γιατρών. Ετσι η νέα συσκευή προσφέρει μια hi-tech και πολύ πρακτικότερη λύση.

Στην πρώτη φάση του προγράμματος που έχει ήδη ξεκινήσει οι μετρήσεις ορμονών θα αφορούν κυρίως παθήσεις της υπόφυσης (ένας αδένας ζωτικής σημασίας που αποτελεί τμήμα του υποθαλάμου του εγκεφάλου) και των επινεφριδίων (δύο μικροί ενδοκρινείς αδένες που εντοπίζονται ακριβώς επάνω από τους νεφρούς), ωστόσο αργότερα, ανάλογα με την πρόοδο της μελέτης, θα μπορούν να ενταχθούν και άλλα νοσήματα με απώτερο στόχο κάποια ημέρα να ελέγχονται οι ορμόνες για παθήσεις που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της ενδοκρινολογίας, σημειώνει ο κ. Τσαγκαράκης. Σε κάθε περίπτωση, το αρχικό βασικό βήμα είναι η τελειοποίηση της συσκευής καταγραφής. Οπως εξηγεί ο έλληνας επιστήμονας, το πρόγραμμα ξεκίνησε πριν από περίπου ένα έτος με μια «πρωτόλεια» συσκευή η οποία συνεχώς βελτιώνεται.

Πώς λειτουργεί όμως η συσκευή ULTRADIAN; Στην κοιλιά του ασθενούς τοποθετείται υποδόρια ένας μικρός καθετήρας που ενώνεται με τον καταγραφέα ο οποίος υπολογίζεται ότι στην τελική μορφή του θα έχει μέγεθος ενός ασύρματου τηλεφώνου –ο ασθενής φορά τον καταγραφέα στη ζώνη του και είναι σε θέση να κάνει όλες τις δραστηριότητές του μέσα στην ημέρα. «Μέσω του καθετήρα λαμβάνονται συνεχώς δείγματα διάμεσου υγρού (ή μεσοκυττάριου υγρού), του υδάτινου περιβάλλοντος δηλαδή μέσα στο οποίο «κολυμπούν» τα κύτταρα όλων των ιστών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση λαμβάνονται πολύ μικρότερες ποσότητες διάμεσου υγρού των κυττάρων του υποδόριου λίπους της κοιλιάς». Είναι εύλογο το ερώτημα αν το διάμεσο υγρό μπορεί να περιέχει επαρκείς ποσότητες των ορμονών που χρειάζεται να συλλέξουν οι ειδικοί. Ο κ. Τσαγκαράκης απαντά ότι «με αυτή τη μέθοδο γίνεται συλλογή των ορμονών σε μετρήσιμα επίπεδα. Η μια σημαντική καινοτομία του νέου προγράμματος αφορά τη συσκευή που έχει την ικανότητα να συλλέγει και να κρατά δείγματα επί 24 ώρες ενώ η δεύτερη εξίσου πολύτιμη καινοτομία είναι η ανάπτυξη ευαίσθητων τεχνικών που μας επιτρέπουν τη μέτρηση ορμονών σε πολύ μικρούς όγκους υλικού».

Το πρόγραμμα είναι φιλόδοξο –σε μάκρος χρόνου αναμένεται να συλλέγεται μεγάλος αριθμός ορμονών. Ωστόσο σε αυτή την πρώτη φάση στόχος είναι η μέτρηση της κορτιζόλης, της αλδοστερόνης και της αυξητικής ορμόνης. Και οι τρεις αυτές ορμόνες αποτελούν «κλειδιά», η καθεμιά για τους δικούς της λόγους –και ιδού ποιοι είναι αυτοί: Η κορτιζόλη συντίθεται στον φλοιό των επινεφριδίων. Η υπερέκκρισή της συνδέεται με το σύνδρομο Cushing, τα συμπτώματα του οποίου περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων ταχεία αύξηση του σωματικού βάρους με συσσώρευση λίπους κυρίως στον αυχένα, στον κορμό, στην κοιλιακή χώρα αλλά και στο πρόσωπο (πανσεληνοειδές πρόσωπο), υπεριδρωσία, δερματικές αλλοιώσεις με ερυθρές ραβδώσεις. Τα αυξημένα επίπεδα της κορτιζόλης μπορεί να επηρεάσουν και άλλα ενδοκρινικά συστήματα και να προκαλέσουν αϋπνία, μείωση της λίμπιντο και κόπωση αλλά και ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και το έντονο άγχος. Η μη θεραπεία του συνδρόμου μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υπέρταση και τελικώς σε καρδιακές παθήσεις με αύξηση της θνησιμότητας.

Στον αντίποδα, τα μειωμένα επίπεδα κορτιζόλης μπορούν να οδηγήσουν στη νόσο του Αddison –μια «ύπουλη» νόσος αφού ο ασθενής μπορεί να μην εμφανίζει επί μακρόν συμπτώματα έως ότου καταστραφεί όλος ο ιστός των επινεφριδίων του. Τα αρχικά συμπτώματα είναι συνήθως μη ειδικά: αίσθημα αδυναμίας ή καταβολής. Αργότερα, οι πάσχοντες μπορεί να παρατηρήσουν μείωση της όρεξής τους, απώλεια βάρους, ναυτία, εμέτους, κοιλιακά άλγη, ζάλη, χαμηλή αρτηριακή πίεση, ηλεκτρολυτικές διαταραχές ή και σοκ.

Η αλδοστερόνη είναι μια στεροειδής ορμόνη η οποία μπορεί να αποτελεί «σιωπηλή» αιτία για την εμφάνιση υπέρτασης, κυρίως σε νεαρά άτομα. Σε ό,τι αφορά την αυξητική ορμόνη, τα υψηλά επίπεδά της στους ενηλίκους σχετίζονται με μια σπάνια πάθηση, τη μεγαλακρία, στην οποία παρουσιάζεται μεγέθυνση των άκρων αλλά και πάχυνση των χειλιών, προεξέχον μέτωπο και σαγόνι. Το άτομο μπορεί να εμφανίσει σοβαρή καρδιακή ανεπάρκεια, αρθρίτιδα και άλλα συμπτώματα. Είναι επόμενο με τον όρο αυξητική ορμόνη να μας έρχονται αμέσως στον νου τα παιδιά, αφού η ορμόνη αυτή συνδέεται με την ανάπτυξή τους. Ρωτήσαμε λοιπόν τον κ. Τσαγκαράκη αν στις μελέτες θα συμπεριληφθούν και παιδιά. «Σε πρώτη φάση θα ασχοληθούμε μόνο με ενηλίκους καθώς όταν ξεκινά μια μελέτη είναι δύσκολο να ενταχθεί σε αυτή η άκρως ευαίσθητη από πολλές απόψεις ομάδα των παιδιών. Αν όλα πάνε καλά, είναι σίγουρο ότι στο μέλλον θα υπάρξει και παιδιατρικό ενδιαφέρον».

Μέχρι στιγμής έχουν διενεργηθεί από τα διαφορετικά κέντρα πιλοτικές μετρήσεις. Ο Ευαγγελισμός έχει συμμετάσχει ως τώρα με πολύ μικρό αριθμό ασθενών καθώς «ήταν ελάχιστες οι διαθέσιμες συσκευές. Φανταστείτε ότι πριν από μερικούς μήνες υπήρχε μόνο μια τέτοια συσκευή παγκοσμίως, τώρα υπάρχουν 12, οι δύο εξ αυτών στο δικό μας κέντρο. Αναμένουμε στο επόμενο διάστημα και την εξέλιξη και τελειοποίηση των συσκευών». Συνολικά στο πλαίσιο της μελέτης που θα ολοκληρωθεί σε ορίζοντα τριετίας, από ελληνικής πλευράς αναμένεται να συμμετάσχουν περί τα 100 άτομα (σύνολο ασθενών και υγιών εθελοντών), ενώ συνολικά στα τέσσερα κέντρα θα συμμετάσχουν περί τα 200-300 άτομα με διαφορετικές ενδοκρινικές παθήσεις και ισάριθμοι υγιείς εθελοντές.

Θεωρητικώς θα μπορούσαν να γίνουν μετρήσεις και άλλων σημαντικών για τον οργανισμό ορμονών, όπως είναι οι ορμόνες του θυρεοειδούς –τα θυρεοειδικά προβλήματα έχουν ως γνωστόν λάβει «επιδημικές» διαστάσεις, ιδίως σε μεσογειακές χώρες όπως η δική μας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Τσαγκαράκη, «δεν υπάρχει τόση ανάγκη για μετρήσεις των θυρεοειδικών ορμονών, καθώς αυτές δεν εμφανίζουν τόσο μεγάλες διακυμάνσεις μέσα στο 24ωρο και με βάση τις συμβατικές μετρήσεις αίματος μπορούν να τεθούν εύκολα υπό έλεγχο. Δεν αποκλείεται όμως αν υπάρξει σε επόμενο στάδιο ερευνητικό ενδιαφέρον να συμπεριληφθούν και τέτοιες μετρήσεις».

Το μέλλον λοιπόν της διαχείρισης των ορμονικών παθήσεων φαίνεται ότι είναι… τεχνολογικό και μεταξύ άλλων και ελληνικό! Hold on… για το νέο holter που ελπίζεται να οδηγήσει στο «κούρδισμα» του ορμονικού ρολογιού που σε αρκετές περιπτώσεις… ξεκουρδίζεται!