Στην καρδιά μιας διαστημικής καταιγίδας

Τη δυνατότητα να βιώσει τα πιο εντυπωσιακά και βίαια καιρικά φαινόμενα του ηλιακού μας συστήματος θα έχει το κοινό από τις 17 Οκτωβρίου, μέσα από τη νέα παράσταση «Διαστημικές καταιγίδες και Βόρειο Σέλας» του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου, του Ιδρύματος Ευγενίδου.

Από τους… υπερανέμους του Ποσειδώνα που πνέουν με ταχύτητες 2.000 χλμ./ώρα ως τον γιγάντιο αντικυκλώνα του Δία που θα χωρούσε δύο Γαίες, η νέα παράσταση θόλου μάς ταξιδεύει στη μανία του Διαστήματος, η οποία σε κοντινές από εμάς αποστάσεις μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά από γεωμαγνητικά φαινόμενα ικανά να «παραλύσουν» τις τηλεπικοινωνίες ή ακόμα την ηλεκτροδότηση. Είναι όμως και η αιτία για τη δημιουργία του ουράνιου έργου τέχνης, που ονομάζεται πολικό σέλας.

«Η παράσταση αναφέρεται στα καιρικά φαινόμενα του ηλιακού μας συστήματος και αποκαλύπτει τι ακριβώς συμβαίνει στους μεγάλους πλανήτες, στον Δία, στον Κρόνο, στον Ποσειδώνα και στην Αφροδίτη» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Μάνος Κιτσώνας, διευθυντής του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου. «Για τη δημιουργία τέτοιων καιρικών φαινομένων ένας πλανήτης ή ένας δορυφόρος πρέπει να έχει ατμόσφαιρα και αυτή η ατμόσφαιρα να επηρεάζεται είτε από τη θερμότητα του Ηλίου –όταν είναι κοντά στον ήλιο μας -, είτε από τη θερμότητα που εκλύει ο ίδιος ο πλανήτης από το εσωτερικό του. Για παράδειγμα, ο Ποσειδώνας είναι πάρα πολύ μακριά από τον Ηλιο –σε εκείνον φτάνει μόλις ένα κλάσμα της ενέργειας του Ηλίου –αλλά έχει εσωτερική θερμότητα η οποία μεταδίδεται στην ατμόσφαιρα και δημιουργεί τα φαινόμενα αυτά».

Τα αντίστοιχα φαινόμενα που έχουμε στη Γη είναι οι τυφώνες, οι οποίοι φτάνουν τα 250 χλμ./ώρα. Και αν σκέφτεστε ότι σε αυτές τις ταχύτητες δεν μένει τίποτε όρθιο, τότε φανταστείτε έναν τυφώνα στον Ποσειδώνα με σχεδόν δεκαπλάσια ισχύ. «Στον Ποσειδώνα τέτοιου είδους φαινόμενα μπορούν να φτάσουν μέχρι και τα 2.000 χλμ./ώρα, και αυτό δημιουργείται από τις διακυμάνσεις της εσωτερικής θερμότητας του πλανήτη, η οποία είναι τριπλάσια από τη θερμότητα που λαμβάνει από τον Ηλιο» περιγράφει ο κ. Κιτσώνας. «Μια άλλη καταιγίδα είναι η μεγάλη κόκκινη κηλίδα που μαίνεται στον Δία για περισσότερα από 200 χρόνια και μπορούμε να την παρατηρήσουμε με τα τηλεσκόπια. Εκεί, οι ταχύτητες αγγίζουν τα 650 χλμ./ώρα αλλά σκεφθείτε ότι το μέγεθός της –με αυξομειώσεις βέβαια –είναι μεγαλύτερο από το διπλάσιο της Γης. Ολα αυτά τα εξηγούμε στην παράσταση».

Οι διαστημικές καταιγίδες που προκαλούνται από τον Ηλιο και έχουν να κάνουν με την ηλιακή δραστηριότητα, τον ηλιακό άνεμο, τις εκτινάξεις μάζας που παρατηρούμε και με τα τηλεσκόπια, δημιουργούν ένα είδος γεωμαγνητικών καταιγίδων και μπορούν να επηρεάσουν τη Γη με πολλούς τρόπους. «Τα φαινόμενα αυτά πλήττουν κυρίως ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Οι δορυφόροι δηλαδή που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη μπορούν να επηρεαστούν, με αποτέλεσμα να έχουμε πρόβλημα στις τηλεπικοινωνίες. Μπορεί ακόμα να δημιουργήσουν πρόβλημα στην ηλεκτροδότηση μέσω των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας πάνω στη Γη. Στο παρελθόν, θα έχετε ακούσει για μπλακάουτ που είχαν συμβεί στις ΗΠΑ. Πλέον, όταν υπάρχει μια τέτοια πρόβλεψη –γιατί γνωρίζουμε πότε θα συμβεί κάποιο φαινόμενο μεγάλης έντασης -, τα μεγάλα ηλεκτρικά δίκτυα προετοιμάζονται ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στο ενδεχόμενο μιας ηλιακής καταιγίδας, παρακάμπτοντας π.χ. ορισμένα κυκλώματα, κ.τ.λ.» μας λέει ο διευθυντής του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου.

Οταν οι καταιγίδες αυτές δεν είναι τόσο ισχυρές ώστε να δημιουργήσουν προβλήματα, «ζωγραφίζουν» τον ουράνιο καμβά με απόκοσμα χρώματα και σχήματα, δημιουργώντας το σέλας: ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα που μπορούμε να θαυμάσουμε από τη Γη!

«Το νότιο σέλας είναι πολύ πιο δύσκολο να το παρατηρήσουμε. Το βόρειο σέλας όμως μπορούμε να το παρατηρήσουμε ανάλογα με την έκταση που έχει κάθε φορά, από τις σκανδιναβικές χώρες, από τη Βόρεια Σκωτία, τον Καναδά και την Αλάσκα, ενώ εξίσου εντυπωσιακό είναι το φαινόμενο και από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Το σέλας κατά το παρελθόν, όταν ήταν πολύ εκτεταμένο, είχε γίνει ορατό και στην Κεντρική Ευρώπη, ακόμα και στην Ελλάδα» αναφέρει ο κ. Κιτσώνας. «Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι γεωμαγνητικές καταιγίδες αλληλεπιδρούν με το μαγνητικό πεδίο της Γης και δημιουργούν τους εντυπωσιακούς αυτούς χρωματικούς συνδυασμούς στον ουρανό και τις διακυμάνσεις τους».

«Ειδικά για την παράσταση, έχουμε χρησιμοποιήσει σκηνές των Τέρενς Μέρταχ και Ρόμπιν Σιπ, δύο πολύ γνωστών δημιουργών παραστάσεων πλανηταρίου από την Ιρλανδία και την Ολλανδία αντίστοιχα. Οι ίδιοι μάλιστα μας έχουν περιγράψει τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούν στις περιοχές όπου στήνονται για ώρες, προκειμένου να καταφέρουν να απαθανατίσουν το σέλας. Είναι πραγματικά πάρα πολύ δύσκολο να τραβήξει κανείς αυτές τις εικόνες, σε πολικές θερμοκρασίες, με ειδικό εξοπλισμό και μπαταρίες με πολύ μικρότερη διάρκεια ζωής από την κανονική εξαιτίας του ψύχους, το οποίο μπορεί να φτάνει και τους -40 βαθμούς Κελσίου» μας λέει ο ίδιος.

Το εντυπωσιακό φαινόμενο δεν έχει ώρα, γεγονός που σημαίνει ότι οι επίδοξοι παρατηρητές του, πέρα από καλό εξοπλισμό και βαρύ ρουχισμό, χρειάζονται απεριόριστη υπομονή. «Υπάρχουν κάποιες περίοδοι όπου η πιθανότητα να πετύχει κανείς το σέλας είναι πιο μεγάλη, αλλά και πάλι δεν είναι σίγουρο ότι θα καταφέρει να το δει. Το πιο κοντινό πάντως στο να απολαύσει το εντυπωσιακό αυτό φαινόμενο στη φύση είναι να έλθει στο πλανητάριο…».