Τα ηφαίστεια που ξερνούν… πάγους!

Αίσθηση προκάλεσε πριν από λίγες εβδομάδες η ανακάλυψη ενός κρυοηφαιστείου στον πλανήτη νάνο Δήμητρα που εξερευνά η αποστολή Dawn της NASA. Το Αχούνα Μονς, όπως ονομάστηκε το κρυοηφαίστειο το οποίο εκτιμάται ότι δημιουργήθηκε σχετικά πρόσφατα, πριν από περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια και προς το παρόν οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν αν ξερνά παγωμένο νερό ή κάποιο άλλο υλικό από το εσωτερικό του πλανήτη. Το Αχούνα Μονς δεν είναι το μόνο κρυοηφαίστειο του ηλιακού μας συστήματος αφού έχουν ήδη εντοπιστεί και άλλα και όπως φαίνεται υπάρχουν πολλά ακόμη που θα ανακαλυφθούν από τις διαστημικές αποστολές που ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη αλλά και από τις επόμενες που ακολουθούν.

Ανάμεσα στις πολλές εντυπωσιακές ανακαλύψεις που έκανε στον Πλούτωνα το σκάφος New Horizons ήταν γιγάντιοι σχηματισμοί που αποτελούνταν από πάγο. Τα στελέχη της αποστολής ανακοίνωσαν ότι πιθανότατα αυτά τα παγωμένα όρη είναι ηφαίστεια που εκτόξευαν πάγο αντί για λάβα στην επιφάνεια του πλανήτη Πλούτωνα.

Η νέα ανακοίνωση προκαλεί εκ νέου θαυμασμό για τον απομακρυσμένο παγωμένο κόσμο αλλά και ερωτηματικά για το πώς ο Πλούτωνας μπόρεσε να είναι τόσο γεωλογικά ενεργός. «Το σύστημα του Πλούτωνα μας έχει δημιουργήσει άκρα αμηχανία» είπε ο Αλαν Στερν του Ινστιτούτου Ερευνών Southwest στο Μπόλντερ του Κολοράντο που είναι επικεφαλής της αποστολής New Horizons. Τα παγωμένα όρη του Πλούτωνα έχουν το καθένα εξ αυτών περίπου 160 χιλιόμετρα διάμετρο και ορισμένα από αυτά έχουν ύψος περίπου πέντε χλμ. Οι κορυφές τους παρουσιάζουν κοιλότητες που μοιάζουν με αυτές των ηφαιστείων του Αρη και της Γης. «Δεν έχει βρεθεί τίποτα παρόμοιο στο εξώτερο ηλιακό σύστημα» δήλωσε ο Ολιβερ Ουάιτ, επιστήμονας της NASA στο ερευνητικό κέντρο Εϊμς στο Μόφετ Φίλντ στην Καλιφόρνια. Αντί να βγάζουν λάβα, τα ηφαίστεια στον Πλούτωνα φαίνεται ότι εκτόξευαν παγωμένο νερό και άλλα, όπως παγωμένο άζωτο, αμμωνία ή μεθάνιο. Ο Ουάιτ ομολογεί πως η ιδέα ότι υπάρχουν ηφαίστεια στον πλανήτη αυτόν, που απέχει από τον Ηλιο περίπου 30 φορές πιο μακριά από όσο απέχει η Γη από τον Ηλιο, ακούγεται παράλογη, «αλλά είναι το λιγότερο τρελό πράγμα που μπορούμε να σκεφτούμε» ως ερμηνεία για την ύπαρξη των βουνών αυτών. Ο,τι και να είναι, είναι πολύ περίεργα» είπε.

Αστρονόμοι στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι ένας πλανήτης-νάνος που ανακαλύφθηκε πριν από περίπου δέκα χρόνια λίγο έξω από τον Ποσειδώνα ήταν κάποτε γεωλογικά ενεργός και μάλιστα διαθέτει ένα λεπτό στρώμα ατμόσφαιρας. Ο 2007 OR10 είναι τώρα ένας παγωμένος κόσμος και οι επιστήμονες τον έχουν ονομάσει «Χιονάτη». Ο 2007 OR10 βρίσκεται στη ζώνη σωμάτων Κούιπερ η οποία αποτελείται από μεγάλους παγωμένους βράχους που κινούνται σε τροχιά γύρω από τον Ηλιο. Η ζώνη Κούιπερ βρίσκεται στα σύνορα του ηλιακού μας συστήματος και σύμφωνα με τους επιστήμονες δημιουργήθηκε πριν από 4,5 δισ. έτη από τις βαρυτικές δυνάμεις που ασκούσε τότε ο Ποσειδώνας.

Σε αυτή τη ζώνη υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 70 χιλιάδες σώματα με διάμετρο άνω των 100 χλμ. Ορισμένα από αυτά έχουν χαρακτηριστικά τα οποία τα κατατάσσουν στην κατηγορία των πλανητών-νάνων. Ενα τέτοιο σώμα είναι και ο 2007 OR10. Αν και η όψη του είναι ολίγον ερυθρή, οι επιστήμονες του έχουν δώσει το όνομα «Χιονάτη» επειδή μεγάλο μέρος της επιφάνειάς του καλύπτεται από πάγο νερού. Αστρονόμοι στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (Caltech) μελέτησαν τη «Χιονάτη» και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο πάγος νερού είναι προϊόν της δράσης κρυοηφαιστείων τα οποία ήταν ενεργά στον πλανήτη-νάνο στο πολύ μακρινό παρελθόν. Τα κρυοηφαίστεια είναι ηφαίστεια που αντί για πυρακτωμένα, τηγμένα, πετρώδη υλικά εκτοξεύουν λιωμένο πάγο, αμμώνιο και άλλες πτητικές ενώσεις.

Σύμφωνα με τους ερευνητές η «Χιονάτη» διέθετε κάποτε ατμόσφαιρα αλλά κάποια στιγμή άρχισε να «πεθαίνει» γεωλογικά. Ετσι τα συστατικά της ατμόσφαιράς της άρχισαν προοδευτικά να εξαφανίζονται ή, σύμφωνα με τους ερευνητές, να «γλιστρούν» στο Διάστημα. Το μόνο που έχει απομείνει είναι ένα λεπτό στρώμα μεθανίου το οποίο είναι και αυτό που προσδίδει το ερυθρό χρώμα στη «Χιονάτη».

«Η Χιονάτη ήταν κάποτε ένας ενεργός μικρός κόσμος με κρυοηφαίστεια και ατμόσφαιρα. Τώρα είναι παγωμένη με μια ατμόσφαιρα που γλιστράει με αργό ρυθμό» αναφέρει σε ανακοίνωσή του ο Μάικ Μπράουν, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν για τις παρατηρήσεις τους το 6,5 μέτρων τηλεσκόπιο Magellan Baade στη Χιλή.

ΥΓ.: Ιχνη κρυοηφαστείων έχουν εντοπιστεί και σε ορισμένους δορυφόρους του Κρόνου όπως στον Τιτάνα και τον Εγκέλαδο και δεν αποκλείεται να εντοπισθούν και σε άλλα μεγάλα σώματα του ηλιακού μας συστήματος.