Μπορείτε να είστε ένας πειστικός ψεύτης;

Οποιος λέει ότι η ειλικρίνεια είναι η καλύτερη πολιτική μάλλον λέει ψέματα. Το ψέμα αποτελεί ένα ζωτικό, «λειαντικό» κομμάτι του κοινωνικού ιστού. Αναπτύσσουμε την ικανότητα από μικροί: τα τρίχρονα παιδιά θα πουν ψέματα ότι δεν κρυφοκοίταξαν ένα παιχνίδι που τους είπατε να μην κοιτάξουν.

Ο μέσος ενήλικος στη Βρετανία παραδέχεται ότι λέει ψέματα δέκα φορές την εβδομάδα –αν και οι περισσότερες αφορούν ανώδυνα ψεματάκια, όπως το να βρει μια δικαιολογία για να μην απαντήσει στο τηλέφωνο.

Αυτά τα ψεματάκια είναι εκπληκτικά εύκολο να περάσουν απαρατήρητα. Αντίθετα με τη διαδεδομένη άποψη, δεν υπάρχουν αξιόπιστα «σημάδια», λέει ο Ρόμπερτ Φέλντμαν από το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Αμχερστ και συγγραφέας του βιβλίου «Liar: The truth about lying» («Ψεύτης: η αλήθεια για το ψέμα»).

Το να κοιτάζει κάποιος αλλού ή να έχει άγχος –συμπεριφορές οι οποίες συνήθως συνδέονται με το ψέμα –δεν είναι συνεπείς δείκτες. Είμαστε πολύ κακοί στο να ανιχνεύουμε τα ψέματα, και δικαίως. «Τις περισσότερες φορές θεωρούμε ότι οι άλλοι μάς λένε την αλήθεια. Είναι πραγματικά εξαντλητικό να πρέπει πάντα να αξιολογούμε το αν μας λένε την αλήθεια ή όχι» λέει ο κ. Φέλντμαν.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κόλπα για να βελτιώσουμε τα ψέματά μας. Οι καλύτεροι ψεύτες είναι «φυσικοί θεατρίνοι» λέει ο Αλτνερτ Βράι, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ στη Βρετανία. «Επιδεικνύουν με φυσικότητα συμπεριφορές που οι παρατηρητές συνδέουν με την ειλικρίνεια, όπως το να κοιτάζουν τον άλλο στα μάτια, να χαμογελούν και να μιλούν με αυτοπεποίθηση, χωρίς «χμ» και «εεε», ακόμη και όταν λένε ψέματα» εξηγεί. Πολλοί επιτυχημένοι ψεύτες επίσης κρύβουν τα σημάδια που δείχνουν πως σκέφτονται πολύ –φαίνεται μάλιστα ότι όσοι είναι εμφανίσιμοι έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν πιστευτοί όταν λένε ψευτιές.

Οσον αφορά το ψέμα σε ανώτερο επίπεδο –από το να διοργανώνει κάποιος χρηματικές απάτες με «πυραμίδες» ως το να ζει διπλή ζωή –οι πολύπλοκες εξαπατήσεις μπορεί να είναι ευκολότερες από ό,τι φαντάζεστε, λέει ο κ. Φέλντμαν. Το να κρατάμε μυστικά είναι μέρος τού ότι είμαστε άνθρωποι και είμαστε επιδέξιοι στο να διαχωρίζουμε σε τμήματα τη ζωή μας, να έχουμε για παράδειγμα διαφορετικό πρόσωπο στη δουλειά από ό,τι στο σπίτι.

Εφόσον το να λέει κάποιος ανώδυνα ψέματα είναι τόσο διαδεδομένο, η ανωτέρου επιπέδου εξαπάτηση μπορεί να γίνει συνήθεια για πολλούς ανθρώπους, λέει ο κ. Φέλντμαν: «Σκεφθείτε όλους εκείνους που λένε ψέματα στον ή στη σύζυγό τους, τις περισσότερες φορές παραλείποντας να αναφέρουν ένα γεγονός, και δεν γίνονται ποτέ αντιληπτοί».

Και όταν μια σοβαρή εξαπάτηση αποκαλυφθεί, ορισμένοι καταφέρνουν να τη γλιτώσουν χωρίς σοβαρές συνέπειες –ιδιαίτερα αν ποτέ δεν θεωρούνταν έτσι κι αλλιώς υπόδειγμα αρετής. Μια καλή περίπτωση για μελέτη θα μπορούσε να είναι ο Μπιλ Κλίντον, λέει ο Μάικλ Σούλμαν, ψυχολόγος στη Νέα Υόρκη: η φήμη του ως «αξιαγάπητου μπερμπάντη» τον βοήθησε να διατηρήσει την προεδρία παρά τα παραστρατήματά του.

Μάλλον όλοι λέμε ψέματα περισσότερο από όσο συνειδητοποιούμε.

Σε μια μελέτη ο κ. Φέλντμαν κινηματογράφησε φοιτητές που αλληλεπιδρούσαν με ένα ξένο για αυτούς άτομο επί 10 λεπτά. Οταν πρόβαλε τις σκηνές, οι εθελοντές εξεπλάγησαν με το πόσα ψέματα είχαν πει –κατά μέσο όρο δύο ή τρία. Οσον αφορά το ψέμα, η αλήθεια είναι ότι είμαστε καλοί σε αυτό.