Η ζεστή καρδιά του σκοτεινού θεού

Ηταν ίσως η πιο θεαματική, η πιο θριαμβευτική κηδεία στην ιστορία της ανθρωπότητας: Ο μακαρίτης αστρονόμος ταξιδεύει σχεδόν 5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα ως τον Κάτω Κόσμο. Εκεί κοιτάζει τον Χάροντα κατάματα, δίνει πολλά φιλιά εκ μέρους της Γης, και μετά απλώς συνεχίζει το ταξίδι, χωρίς προορισμό, στο αιώνιο άγνωστο.

Η κηδεία διοργανώθηκε από τη NASA ως φόρος τιμής στον Κλάιντ Τόμπο, τον αμερικανό αστρονόμο που ανακάλυψε τον Πλούτωνα το 1930. Εξασφάλισε 30 γραμμάρια από τις στάχτες του, τις έκλεισε σε μια μικρή αλλά ασυνήθιστα ανθεκτική τεφροδόχο και τη στερέωσε γερά πάνω στο «New Horizons».

Η τεφροδόχος ήταν βέβαια η πρόφαση. Το διαστημικό σκάφος των 720 εκατ. δολαρίων ήταν στην πραγματικότητα ένας δούρειος ίππος, ο πρώτος κατάσκοπος της ανθρωπότητας στο σύστημα του Πλούτωνα, του αρχαιοελληνικού θεού του Κάτω Κόσμου.

Ο θεός του Κάτω Κόσμου περιστοιχίζεται από μια ζοφερή κουστωδία, πέντε φεγγάρια με δυσοίωνα ονόματα: Χάροντας, ο βαρκάρης που μεταφέρει επισκέπτες στον Αδη με το αζημίωτο· Κέρβερος, το τρικέφαλο σκυλί που υποδέχεται τους επισκέπτες· Νύχτα, η θεά που της αρέσει το ξενύχτι· Στύγα, το σκοτεινό ποτάμι των πεθαμένων· και Υδρα, γνωστή και ως Λερναία Υδρα, το τέρας που ευτυχώς εξουδετέρωσε ο Ηρακλής.

Εκ πρώτης όψεως τα ονόματα φαίνονται ταιριαστά, αφού το κύριο χαρακτηριστικό αυτού του κόσμου είναι το ημίφως –η λιακάδα εδώ είναι 1.000 φορές πιο ασθενική από ό,τι στη Γη. Και, εκτός από το σκοτάδι, το απάνθρωπο, θανατηφόρο κρύο (ή καλύτερα ψόφος). Σε σχέση με το κλίμα του Πλούτωνα, η Ανταρκτική θα έμοιαζε με σάουνα. Ακόμη και ένα ντους με υγρό άζωτο θα προσέφερε λίγη θαλπωρή.

Στον Πλούτωνα το άζωτο μετατρέπεται σε χιόνι και καλύπτει σαν κρούστα το υποκείμενο έδαφος. Εδαφος που αποτελείται μάλλον από πάγο νερού, σκληρό σαν γρανίτης στη θερμοκρασία των -230 βαθμών Κελσίου.

Ο Πέρσιβαλ Λόουελ παρατηρώντας την Αφροδίτη από το αστεροσκοπείο του (1914)

Κι όμως, η μακάβρια γειτονιά του Πλούτωνα δείχνει να χάνει το σκοτεινό της γόητρο. Ακόμη και να γίνεται συμπαθητική. Η πρώτη ένδειξη ήρθε στις αρχές Ιουλίου, καθώς το «New Horizons» πλησίασε για τη σύντομη αλλά ιστορική επίσκεψη: Το ένα ημισφαίριο του Πλούτωνα, αυτό που πρόλαβε να δει η αποστολή, είναι σημαδεμένο από το γιγάντιο σχέδιο μιας καρδιάς. Μιας καρδιάς με πλάτος 1.600 χλμ., ζωγραφισμένης με κάποιο είδος πάγου.

Ακόμη πιο ενδιαφέρουσες ενδείξεις ήρθαν όταν το σκάφος πλησίασε περισσότερο. Το πρώτο κοντινό πλάνο που δημοσιοποίησε η NASA την περασμένη εβδομάδα δείχνει κάτι να εξέχει στην περιοχή κάτω και δεξιά της καρδιάς: βουνά! Μια ολόκληρη οροσειρά που φτάνει σε ύψος τα 3,5 χιλιόμετρα.

Επιπλέον, η περιοχή δείχνει καθαρή από κρατήρες, σε αντίθεση με σώματα όπως η Σελήνη, των οποίων το πρόσωπο έχει σημαδευθεί από αιώνες κοσμικών προσκρούσεων.

«Είναι μία από τις πιο νεανικές επιφάνειες που έχουμε δει στο ηλιακό σύστημα» αναφώνησε στις 14 Ιουλίου ο Τζεφ Μουρ του Ερευνητικού Κέντρου Εϊμς της NASA στην Καλιφόρνια. Το «New Horizons» μόλις είχε αρχίσει να μεταδίδει δεδομένα.

Το συμπέρασμα δείχνει ασφαλές: η επιφάνεια του Πλούτωνα, τουλάχιστον σε αυτή την περιοχή, ανανεώνεται από μια εσωτερική διαδικασία, αρκετά ισχυρή για να σηκώνει βουνά.

Υπάρχει με άλλα λόγια γεωλογική δραστηριότητα, η οποία απαιτεί κάποια πηγή θερμότητας. Η ζέστη δεν μπορεί παρά να έρχεται από τον εσωτερικό κόσμο του Πλούτωνα –αυτός ο θεός πρέπει να έχει κατά βάθος ζεστή καρδιά. Πού βρέθηκε όμως η θερμότητα, τόσα δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τον θεό Ηλιο; Μάλλον παράγεται από την ίδια διαδικασία που κρατά ζεστό τον πυρήνα της Γης: τη διάσπαση ραδιενεργών στοιχείων όπως το ουράνιο, τα οποία είχαν βυθιστεί στο κέντρο όταν ο Πλούτωνας ήταν ακόμη μια νεογέννητη, διάπυρη σφαίρα.

Μια αντίστοιχη δόση ζεστασιάς πρέπει να κρύβεται στον Χάροντα. Το πρόσωπο του μεγάλου φεγγαριού, πρόσωπο από πάγο νερού, είναι κι αυτό καθαρό από κρατήρες. Με εξαίρεση βέβαια αυτές τις δύο μεγάλες ουλές: μια μακρόστενη χαρακιά από ρήγματα, μήκους 1.000 χιλιομέτρων· και ένα φαράγγι βάθους 7 με 9 χιλιομέτρων, δίπλα στο οποίο το Γκραν Κάνιον θα ντρεπόταν. Και εδώ, μια εσωτερική θερμότητα πρέπει να αναβλύζει από τον πυρήνα για να ταράζει την επιφάνεια.

Λίγα έχουν ανακοινωθεί μέχρι στιγμής για τα υπόλοιπα τέσσερα φεγγάρια, όλα τους πολύ μικρά, με πλάτος μερικών δεκάδων χιλιομέτρων.

Χάρη στο «New Horizons», είναι πλέον σαφές ότι το σύστημα του Πλούτωνα δεν είναι νεκρό. Δεν διαθέτει το παγωμένο μεγαλείο που μας άφηνε να φανταζόμαστε. Και αυτό αποτελεί ένα ακόμη πλήγμα για τη θεότητα.

Οταν το «New Horizons» εκτοξεύθηκε τον Ιανουάριο του 2006, στόχος της αποστολής ήταν να εξερευνήσει τον ένατο πλανήτη του ηλιακού συστήματος. Επτά μήνες αργότερα η Διεθνής Αστρονομική Ενωση αποφάσισε να ορίσει για πρώτη φορά τι εστί πλανήτης. Ο ορισμός εκδίωξε τον Πλούτωνα από το κλαμπ των πλανητών και τον εξόρισε στη νέα κατηγορία των πλανητών νάνων. Αυτό βέβαια θεωρήθηκε μεγάλη προσβολή, μια προσβολή που ο εμπνευστής της αποστολής, ο Αλαν Στερν του Southwest Research Institute στο Κολοράντο, ποτέ δεν μπόρεσε να καταπιεί.

Υπάρχει όμως μια πηγή παρηγοριάς: ο Πλούτωνας μπορεί να μην είναι ο τελευταίος πλανήτης του ηλιακού συστήματος, είναι όμως το μεγαλύτερο σε όγκο σώμα μιας νέας γειτονιάς που ανακαλύφθηκε μόλις το 1992: η Ζώνη του Κάιπερ, ένας δακτύλιος από παγωμένα σώματα που εκτείνεται πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα.

Ο Πλούτωνας γίνεται έτσι ο πρώτος σταθμός υποδοχής σε έναν άγνωστο κόσμο που θα έκανε τον Κλάιντ Τόμπο να κρεμάσει το σαγόνι από έκπληξη. Σίγουρα είναι ενθουσιασμένος με τις επόμενες στάσεις της νεκρικής πομπής του: μετά την αναχώρηση από τον Πλούτωνα στις 14 Ιουλίου, έβαλε πλώρη για δύο ακόμη αντικείμενα της Ζώνης του Κάιπερ, τα οποία αναμένεται να ανακοινωθούν τον Αύγουστο.

Μεθεπόμενος σταθμός για τον τυχερό αστρονόμο: πέρα από τα σύνορα της Ζώνης του Κάιπερ, στο απέραντο διαστρικό κενό.