Ξαφνικά βρέθηκαν στον Πειραιά να μετρούν τις εκπομπές καυσαερίων δύο από τους πιο «διάσημους», τουλάχιστον στη Γερμανία, ειδικούς στο θέμα αυτό: ο δρ Αξελ Φρίντριχ, σύμβουλος σε θέματα διαχείρισης καυσίμων των μέσων συγκοινωνίας, και ο Ντάνιελ Ρίγκερ, συγκοινωνιολόγος, μέλος της οικολογικής οργάνωσης NABU, μιας από τις πιο δραστήριες στη Γερμανία σε θέματα προστασίας της φύσης. Στο πλαίσιο μιας εκστρατείας που έχουν ξεκινήσει από το 2011, πηγαίνουν σε διάφορα λιμάνια όπου καταφθάνουν για λίγων ωρών παραμονή τα γιγάντια κρουαζιερόπλοια και στην ουσία επιβεβαιώνουν το ότι ακόμη δεν έχουν οι κατά τόπους αρχές ασχοληθεί όσο πρέπει με το θέμα της ρύπανσης από αυτούς τους γίγαντες της θάλασσας όταν μπαίνουν και όταν βγαίνουν στα λιμάνια. Το ΒΗΜΑScience τούς συνάντησε την ώρα των μετρήσεων και παρουσιάζει στις επόμενες σελίδες το πρόβλημα όπως εμφανίζεται για τους κατοίκους του Πειραιά αλλά και άλλων λιμανιών, στην Ελλάδα και γενικότερα στη Μεσόγειο, όπου όλα είναι προς το παρόν δυστυχώς ελεύθερα.

Παρασκευή απόγευμα πριν από το τριήμερο που χαρίζει η γιορτή του Αγίου Πνεύματος. Στο λιμάνι του Πειραιά η βροχή είναι άφθονη. Καθώς προχωρώ, προσέχω τους αριθμούς στις πύλες γιατί πρέπει να φθάσω στην 11, από όπου φεύγουν τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια που δένουν μόνο για μερικές ώρες στο λιμάνι ώστε οι χιλιάδες επιβάτες τους να προλάβουν να κρατήσουν μια μικρή έστω εικόνα από τον τόπο προτού σπεύσουν να βρεθούν στο επόμενο λιμάνι.

Από μακριά ακόμη φαίνεται πως ένα τεράστιο και με πολλά πατώματα πλοίο είναι δεμένο στο γνωστό μέρος όπου ο Πειραιάς και ο ΟΛΠ έχουν ορίσει για την υποδοχή αυτών των γιγάντων. Δεν φεύγω και εγώ μαζί με τους υπόλοιπους τουρίστες για κρουαζιέρα. Ξέρω μόνον ότι δύο Γερμανοί επιστήμονες της οικολογικής οργάνωσης για την προστασία της Φύσης και του Περιβάλλοντος NABU (Naturschutz Bund) με έδρα το Βερολίνο βρίσκονται από την προηγούμενη ημέρα στο λιμάνι. Ο δρ Αξελ Φρίντριχ, ειδικός σε θέματα διαχείρισης καυσίμων των μέσων συγκοινωνίας και ο Ντάνιελ Ρίγκερ, συγκοινωνιολόγος, κάνουν μετρήσεις σχετικά με τα σωματίδια που εκλύονται στον αέρα από τα καύσιμα των πλοίων. Και των δικών μας φεριμπότ και των ξένων κρουαζιεροπλοίων. Είναι ένα θέμα που φαίνεται ότι προς το παρόν αφήνει αδιάφορους όσους θα έπρεπε να ανησυχούν. Τις Αρχές, μερικές τουλάχιστον από τις «πράσινες» οικολογικές οργανώσεις και βέβαια, πάνω από όλα, τους κατοίκους της περιοχής.
Το ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον το καταλαβαίνω καθώς πλησιάζω στην πύλη. Περίμενα ότι θα βρω εύκολα πού γίνονται οι μετρήσεις από τα τηλεοπτικά συνεργεία, τη φασαρία που σαν μικρό σύννεφο υπερίπταται όπου υπάρχει κάτι με δημοσιογραφικό ενδιαφέρον και τους απαραίτητους περίεργους να στέκονται για να δουν τι συμβαίνει και να προσθέτουν με την παρουσία τους «όγκο» στο γεγονός. Ομως δεν βλέπω τίποτα από όλα αυτά. Χάρη στις υπηρεσίες του κινητού καταφέρνω και εντοπίζω στον υπερυψωμένο δρόμο δίπλα από το γιγάντιο και έτοιμο να σαλπάρει ιταλικό κρουαζιερόπλοιο «MSC Musica» δυο ανθρώπους με ένα όργανο μέτρησης ακουμπισμένο στο κιγκλίδωμα του δρόμου και μια κοπέλα της Ορνιθολογικής Εταιρείας που τους συνοδεύει. Ο Αξελ, ο Ντάνιελ και η Κατερίνα είναι εκεί μόνον. Ο όγκος του πλοίου πίσω τους, η απεραντοσύνη του έρημου δρόμου συντρίβουν τις σιλουέτες των τριών και δημιουργούν ένα πλάνο που θα το ζήλευε ίσως και ο μακαρίτης ο Φελίνι.
Και το πλοίο φεύγει…
Το τεράστιο κρουαζιερόπλοιο αρχίζει να σαλεύει. Μαύρος καπνός να βγαίνει από την τσιμινιέρα και τότε μου έρχεται στον νου ότι σε όλες τις φωτογραφίες των διαφημίσεων για αυτές τις ονειρεμένες διακοπές στη θάλασσα δεν υπάρχει πουθενά καπνός. Και στα λιμάνια και στη μέση του πελάγους λες και έχουν κάνει κράτει τις μηχανές τους. Μόνο η θάλασσα υπάρχει γύρω τους και ένας μπλε καθαρός ουρανός. Το Photoshop με τη βοήθεια αυτών που ξέρουν να το χρησιμοποιούν καθαρίζει και νοικοκυρεύει. Μακάρι να μπορούσε να κάνει κάτι και τώρα που το μηχάνημα των Γερμανών, ένα TSI P-Trak 8525, που λειτουργεί με οινόπνευμα σαν ένας μικρός θάλαμος φυσαλίδων, μπορεί να ανιχνεύσει λεπτά και πολύ λεπτά σωματίδια με διάμετρο από 20 ως 1.000 νανόμετρα (δηλαδή δισεκατομμυριοστά του μέτρου), αρχίζει να ανεβάζει με απάθεια τις ενδείξεις του σε πολύ υψηλές τιμές. Ενώ λίγο πριν, καθώς φυσούσε κάπως, έδειχνε κοντά στα 5.000 σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό, τώρα, καθώς το πλοίο έχει λύσει τους κάβους του και απομακρύνεται κάνοντας ανάποδα, η ένδειξη σκαρφαλώνει και περνάει κατά πολύ τις 100.000 (!!!). Ο αέρας είναι προς τη στεριά που βρίσκεται στον μυχό του λιμανιού και σπρώχνει τον καπνό προς Δραπετσώνα και Νίκαια.

Οι ερευνητές Αξελ Φρίντριχ (αριστερά) και Ντάνιελ Ρίγκερ διενεργούν μετρήσεις στην προβλήτα του Πειραιά

Οι Γερμανοί δεν φαίνονται έστω και λίγο έκπληκτοι. Εχουν κάνει μετρήσεις στα μεγαλύτερα λιμάνια του κόσμου. Και στην πατρίδα τους, στο Αμβούργο, και στη Λισαβόνα που αντικρίζει τον Ατλαντικό αλλά και στη Μεσόγειο. Βαρκελώνη, Μασσαλία, Βενετία και τώρα Πειραιά. Με διαβεβαιώνουν ότι παντού είναι τα ίδια χάλια. Φυσικά δεν μπορούν να μετρήσουν επάνω στο κατάστρωμα ενός κρουαζιεροπλοίου, διότι οι εταιρείες κάθε άλλο παρά φιλικά είναι διακείμενες απέναντι στην εκστρατεία που έχει ξεκινήσει από το 2011 και απαιτεί να τοποθετηθούν φίλτρα στις μηχανές των πλοίων και να χρησιμοποιούνται καλύτερης ποιότητας καύσιμα. Πάντως και οι επιβάτες όταν θα βρίσκονται στο κατάστρωμα θα έχουν μερίδιο και αυτοί στον μαύρο καπνό που βγαίνει από το φουγάρο στη διάρκεια του ταξιδιού, έναν καπνό αόρατο στα διαφημιστικά του ταξιδιού. Εκείνη τη στιγμή θυμάμαι ότι είναι ακριβώς το Σαββατοκύριακο που το λιμάνι γιορτάζει τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Θαλάσσης (28-29 Μαΐου) στον Πειραιά και το ζητούμενο ήταν ένα καθαρό λιμάνι. Ενώ δεν μπορείς παρά να σκεφθείς ότι στην προέκταση αυτής της κατάστασης, δηλαδή όταν φθάσουμε στην καρδιά του καλοκαιριού και δεν θα είναι ένα μόνον κρουαζιερόπλοιο την ημέρα, τι εκπομπές θα… γαζώνουν τις γειτονικές κατοικημένες περιοχές. Οταν χάνεται το πλοίο από τον ορίζοντά μας ο Ντάνιελ και ο Αξελ λένε πως την προηγούμενη ημέρα είχαν μετρήσει και κατά την άφιξη των πολύ μικρότερων φεριμπότ στο απέναντι μέρος του λιμανιού και εκεί βρήκαν επίσης αυξημένες τις εκπομπές. Καθώς οι μύτες μας έχουν κατακλυστεί από την οσμή που άφησε το καύσιμο του πλοίου, σκέπτομαι και τους ανθρώπους που εργάζονται εδώ γύρω, και στον ΟΛΠ αλλά και στα γειτονικά γραφεία και διαμερίσματα.

Ο επιστημονικός συντονιστής του Τομέα Διατήρησης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας Fran Vargas τονίζει: «Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τα σωματίδια αιθάλης είναι το ίδιο καρκινογόνα με τον αμίαντο. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι και στον Πειραιά αυξάνεται σημαντικά η ατμοσφαιρική ρύπανση από τα καυσαέρια των κρουαζιεροπλοίων στην περιοχή του λιμένα. Καθώς ο αριθμός των κρουαζιεροπλοίων πολλαπλασιάζεται εδώ και χρόνια, ολοένα και περισσότεροι επιβάτες και κάτοικοι της περιοχής εκτίθενται στα δηλητηριώδη αέρια. Αυτό δεν μπορεί να γίνεται αποδεκτό, εφόσον υπάρχει και η απαραίτητη αντιρρυπαντική τεχνολογία».
Ενα πλοίο μπαίνει στην πρίζα;


Αν και νομίζεις στην αρχή ότι είναι απλό το πρόβλημα για το πόσο ρυπαίνει ένα πλοίο δεμένο και ακίνητο στο λιμάνι, δεν είναι καθόλου έτσι. Ακόμη και σε αυτή την… παθητική στάση το κρουαζιερόπλοιο ειδικά έχει μεγάλες απαιτήσεις σε ενέργεια διότι πρέπει να συντηρεί φωτισμένες τις αναρίθμητες και απέραντες αίθουσες ψυχαγωγίας, το ζεστό νερό, τις κουζίνες και τα ηλεκτρικά του κυκλώματα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσει να καταναλώνει καύσιμα και μάλιστα δεν έχει υποχρέωση για μερικές ώρες που παραμένει σε ένα λιμάνι να αλλάξει την ποιότητά τους. Η πρώτη λύση που έρχεται στο μυαλό είναι βέβαια να υπάρχει δίπλα του στην αποβάθρα μια «πρίζα» και να παίρνει από εκεί ρεύμα, όπως και ένα απλό ραδιόφωνο. Ομως το πρόβλημα δεν λύνεται έτσι εύκολα. Χρειάζεται να έχει γίνει ειδική σχεδίαση για να περνάει το ρεύμα στα κυκλώματα του πλοίου και επιπλέον είναι τόσο πολλή η ηλεκτρική ενέργεια που απαιτείται ώστε και το δίκτυο θα πρέπει να είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να αντέχει τις παροχές σε όλα τα πλοία σε ημέρες αιχμής. Το κρουαζιερόπλοιο των 2.500 ως και 6.000 επιβατών μαζί με το ανάλογο πλήρωμα των 400 ως και 1.000 ανθρώπων έχει τις ανάγκες μιας μικρής πόλης. Σε ελάχιστα λιμάνια, όπως αυτό του Ρότερνταμ και του Γκέτεμποργκ, υπάρχει προς το παρόν τέτοια δυνατότητα ενώ μένει να καθοριστεί και το τιμολόγιο και το ποιος θα πληρώνεται για αυτό. Εχει επίσης προταθεί να υπάρχουν πλωτά μέσα δίπλα στο μεγάλο πλοίο, που να ανταποκρίνονται με την παροχή υγραερίου στις ενεργειακές ανάγκες του πλοίου αλλά αυτό ακόμη χρειάζεται ειδική σχεδίαση και συμφωνία με τις πλοιοκτήτριες εταιρείες.
Ως τους πάγους και πίσω


Αμεση λύση πάντως στο πρόβλημα θα έδιναν τα ίδια τα πλοία ανοικτής θαλάσσης και κυρίως τα κρουαζιερόπλοια, αν χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά και μόνο υψηλής ποιότητας ντίζελ θαλάσσης και εξοπλίζονταν άμεσα με ένα αποτελεσματικό σύστημα μετεπεξεργασίας καυσαερίων. Επιπλέον, ο NABU καλεί την Ελλάδα να απευθυνθεί στον Διεθνή Οργανισμό Ναυσιπλοΐας των Ηνωμένων Εθνών για την άμεση δημιουργία περιοχής ελέγχου εκπομπών θείου (SECA) σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, όπως υπάρχει ήδη στην περιοχή της Βαλτικής και της Βόρειας Θάλασσας, καθώς και στο Κανάλι της Μάγχης. Σε αυτές τις περιοχές, λόγω των κατάλληλων ελέγχων, σημειώνονται πολύ χαμηλότερες οριακές τιμές θείου (0,1%) σε σχέση με τις αντίστοιχες στη Μεσόγειο (3,5%). Θειάφι, μόλυβδος, οξείδια του αζώτου είναι οι ενώσεις που βγαίνουν άφθονες από την καύση κακής ποιότητας πετρελαίου. Οι προδιαγραφές ορίζουν 3,5% περιεκτικότητα σε θειάφι και αυτό πρέπει να ελαττωθεί από το 2020 μόλις κατά 0,5% μετά την πολύ σθεναρή αντίδραση των ναυτιλιακών εταιρειών. Κόντρα σε αυτή την απαίτηση βάζει η Διεθνής Συνδιάσκεψη για την Πρόληψη της Ρύπανσης από τα πλοία με το πρωτόκολλο MARPOL και την απαίτηση να υπάρχουν ελεγχόμενες περιοχές (Emission Control Areas, ECAs) με χρήση εκεί καυσίμων με μειωμένη περιεκτικότητα σε ρυπαντικές ουσίες. Για παράδειγμα, στη Βαλτική Θάλασσα και στη Βόρεια Θάλασσα από το 2010 τα καύσιμα θα πρέπει να περιέχουν το πολύ 1% θειάφι. Και όπως φαίνεται από τα παραπάνω η Μεσόγειος, που τη διαπλέουν τόσα πλοία καθημερινά, έχει μείνει ανυπεράσπιστη. Πόσω μάλλον που έχει αυξηθεί η κίνηση με τη μεταφορά των εμπορευματοκιβωτίων και ακόμη καλά κρατεί ο μύθος ότι με αυτή τη μέθοδο μεταφοράς περιορίζεται η θαλάσσια ρύπανση. Ενώ η αύξηση στην κίνηση από τους θαλάσσιους δρόμους σε σχέση με τους δρόμους στην ξηρά και τη μεταφορά με φορτηγά αυτοκίνητα έχει αυξήσει τη ρύπανση παγκοσμίως διότι τα αυτοκίνητα μολύνουν λιγότερο. Αλλωστε παρατηρήθηκε ότι στους πάγους των δύο πόλων του πλανήτη εναποτίθενται τόσο πολλά σωματίδια και τόσο πυκνά ώστε αυτά και λόγω του μαύρου χρώματός τους συντείνουν στην απορρόφηση των ηλιακών ακτίνων, άρα στην αύξηση της θερμοκρασίας εκεί και επομένως κατά κάποιον τρόπο στο πλέον εντατικό λιώσιμο των πάγων.
Ο καπνός έχει παρασυρθεί πλέον από τον άνεμο στα ενδότερα και το κρουαζιερόπλοιο έχει χαθεί από το οπτικό μας πεδίο. Το μηχάνημα «ηρέμησε», κατέβηκε στις 5.000, που και πάλι είναι το διπλάσιο από ό,τι σε ένα πάρκο του Βερολίνου, όπως μου δείχνουν στον υπολογιστή τους ο Αξελ και ο Ντάνιελ. E la nave va. Κάποιος όμως στο φελινικό αυτό τοπίο θα πρέπει να διαμαρτυρηθεί.

Τα καύσιμα που «καίνε»
Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι τα πλοία, ακόμη και αυτά που μεταφέρουν χιλιάδες επιβάτες σε ταξίδι αναψυχής και διακοπών, καίνε κυριολεκτικά το κατακάθι των διυλιστηρίων (στα γερμανικά το ξέρουν ακριβώς έτσι, Ruuckstand, ενώ στα αγγλικά το αποκαλούν Heavy Fuel Oil, HFO). Είναι μια ουσία που θυμίζει την πίσσα (άλλωστε περιέχει και ουσίες που ονομάζονται Ασφαλτένια) και στους 15 βαθμούς Κελσίου δεν ρέει καν. Για αυτό και αναγκάζονται να το αναμείξουν με διαλύτες και στα πλοία να το θερμάνουν στους 50-60 βαθμούς για να μπορέσει να διακινηθεί στους σωλήνες. Τα Ασφαλτένια είναι υψηλής συμπύκνωσης αρωματικές ενώσεις που δίνουν και το χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα στην άμορφη αυτή μάζα. Τα σημεία που πρέπει να τονιστούν σχετικά με τα καύσιμα είναι:
  • Οταν βλέπουμε να βγαίνει από το φουγάρο διάφανος καπνός αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ακίνδυνος ή λιγότερο επιβαρυμένος από τον μαύρο. Διότι σημασία έχει πάντα αν περιέχει σωματίδια και μάλιστα σε πολύ μικρές διαστάσεις, ικανά να εισχωρούν στους πνεύμονες και στο αίμα προξενώντας τελικά και καρδιακές ενοχλήσεις.
  • Η περιεκτικότητα σε θειάφι των ναυτιλιακών καυσίμων και η απελευθέρωσή του στον αέρα την ώρα της καύσης μπορεί να μειωθεί με τη βοήθεια διαφόρων μεθόδων, όπως το γνωστό Scrubber, δηλαδή η έκπλυση του θείου με νερό γλυκό και νερό θαλασσινό. Ομως αυτό δεν απαλλάσσει τους επιβάτες και τους περιοίκους από τον κίνδυνο της εισπνοής των μικροσωματιδίων.
  • Επειδή η κρουαζιέρα έχει ψωμί, από το 2012 έως και το 2016 θα ναυπηγηθούν 24 νέα μεγάλα πλοία και το κόστος τους αναμένεται να φθάσει τα 13 δισεκατομμύρια ευρώ. Αν ληφθεί υπόψη ότι το κάθε φίλτρο για τα μικροσωματίδια έχει κόστος κοντά στο 1 εκατ. ευρώ, για τον εξοπλισμό των πλοίων αυτών απαιτείται ένα επιπλέον ποσό που δεν ξεπερνά το 0,2% του συνολικού κόστους.
  • Ο λογαριασμός βέβαια για τους πλοιοκτήτες επιβαρύνεται με την υποχρέωσή τους μέσα στα λιμάνια και κοντά στις ακτές να καίνε ντίζελ καλύτερης ποιότητας. Ποιος όμως κάνει έλεγχο αν αυτό τηρείται;
Τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ενωση;
Εχει ορίσει ανώτατες τιμές που δεν πρέπει να υπερβαίνονται από τις διάφορες εκπομπές καυσαερίων. Για τα μικροσωματίδια υπάρχει το ΡΜ2,5 και το ΡΜ10 που αναφέρονται σε σωματίδια με αντίστοιχο μέγεθος σε εκατομμυριοστά του μέτρου και μετρούν πόσα μικρογραμμάρια π.χ. από σωματίδια με μέγεθος ως και 2,5 εκατομμυριοστά του μέτρου περιέχονται σε ένα κυβικό μέτρο. Ομως οι άνθρωποι της οργάνωσης NABU έχουν τις αντιρρήσεις τους ως προς αυτή την προδιαγραφή διότι, όπως ισχυρίζονται, είναι λιγότερο σημαντική για την υγεία η μάζα των σωματιδίων από ό,τι είναι ο αριθμός τους και το μέγεθός τους. Πιο εύκολα κρατάει μακριά ο ανθρώπινος οργανισμός τα μεγαλύτερα σωματίδια ενώ αν αυτά είναι μικρά και πολυάριθμα και δεν ζυγίζουν σχεδόν τίποτα, μπορούν να εισχωρήσουν ακόμη και στο κυκλοφορικό σύστημα. Καρδιοπάθειες, πνευμονικές δυσλειτουργίες, άσθμα και βρογχίτιδες μπορούν να εμφανιστούν σε αυξημένο αριθμό κατοίκων σε σχέση με τον μέσο όρο μιας χώρας, στους κατοίκους ενός λιμανιού με μεγάλη κίνηση. Μια εργασία που έγινε το 2000 έδωσε τελικό αποτέλεσμα 21.000 τόνους σωματιδίων να έχουν εκπεμφθεί από τα διάφορα πλοία σε όλα τα λιμάνια της Ευρωπαϊκής Ενωσης μέσα σε έναν χρόνο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ