O πληθοπορισμός του πολέμου

Οπως πολύ καλά ήδη υποψιάζεστε, πρόκειται για απόρροια της κοινωνικής δικτύωσης, για έναν απότοκο της διαδικτυακής συμμετοχής πλήθους ανθρώπων στην επίτευξη κοινού σκοπού, μια ευκαιριακή συγκρότηση κοινότητας εθελοντών. Σίγουρα το φαινόμενο δεν είναι εντελώς καινούργιο –οι Φιλέλληνες του 1821 ήταν τέτοια περίπτωση -, αλλά η αμεσότητα επικοινωνίας μέσω Διαδικτύου το γιγαντώνει απροσμέτρητα. Για παράδειγμα, πέρυσι τον Μάρτιο μετρήθηκε ότι 442 εκστρατείες πληθοχρηματοδότησης εμφανίζονταν κατά μέσο όρο καθημερινά και ότι τα επενδυτικά ποσά που προσέλκυαν ξεπερνούσαν τα 60.000 δολάρια ανά ώρα.

Το πόσο ο πληθοπορισμός άλλαξε τις συνθήκες ανάπτυξης των νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups) το διαβάζετε συχνά-πυκνά σε ενθουσιώδη άρθρα και εκατομμύρια νέοι του πλανήτη παρακολουθούν πλέον φανατικά τις «πύλες πληθοχρηματοδότησης», όπως η Kickstarter, η Fundable, η Indiegogo, η Crowdrise, η Quirky και η Tilt. Γιατί όχι άλλωστε, όταν η «δικτυωμένη κοινοπραξία του πλήθους» δείχνει να συνιστά το πιο πειστικό μοντέλο ανάπτυξης στα χρόνια κρίσης που ζούμε. Εκείνο όμως που μας διέφευγε και μόλις τώρα συνειδητοποιούμε είναι ότι αυτό το εκπληκτικό μοντέλο προάγει εξίσου αποτελεσματικά και τον αντίποδα της ειρηνικής ανάπτυξης: τον πόλεμο.

Το 2004 ήταν η χρονιά που ξεκίνησε να μαζεύει διαδικτυακές συνδρομές η πρώτη ταινία που υλοποιήθηκε με χρηματοδότηση από το πλήθος: Η «Εποχή των Ηλιθίων» («Age of Stupid») κατόρθωσε να συγκεντρώσει 450.000 στερλίνες ώστε τα επόμενα δύο χρόνια να καταγράψει στιγμιότυπα από τις ζωές επτά ανθρώπων, σε περιοχές του πλανήτη όπου το περιβάλλον καταστρέφεται δραματικά. Η προβολή της, το 2009, εξέθρεψε το κίνημα 10:10 (www.1010global.org), που πασχίζει παγκοσμίως για τον περιορισμό της εκπομπής καυσαερίων. Το 2009 ήταν και η χρονιά που άνοιξε η πρώτη πύλη διοργάνωσης εκστρατειών πληθοχρηματοδότησης, η Kickstarter.

Θα νόμιζε κανείς ότι αυτό το υπέροχο μοντέλο διαδικτυακού προσεταιρισμού του πλήθους σε κοινό σκοπό λειτούργησε και λειτουργεί μόνον επ’ αγαθώ. Δεν είναι όμως καθόλου έτσι: Ακριβώς την επόμενη χρονιά από τον ορισμό του φαινομένου στο «Wired», εκδηλώθηκε μία σειρά επιθέσεων «μαζικής ηλεκτρονικής στόμωσης» (DDoS) μέσω πληθοπορισμού. Συγκεκριμένα αναλυτές δυτικών μυστικών υπηρεσιών ισχυρίστηκαν ότι εντόπισαν δικτυακούς κόμβους που μοίρασαν δωρεάν το λογισμικό συμμετοχής στις ηλεκτρονικές επιθέσεις κατά κρατικών κόμβων, το 2007 στην Εσθονία, στη Λιθουανία και στην Ουκρανία, το 2008 στη Γεωργία και το 2009 στη Κιργιζία. Αντίστροφους ισχυρισμούς έχουν προβάλει κατά καιρούς η Ρωσία και η Κίνα. Το κοινό στοιχείο όλων ήταν ότι αξιοποιήθηκε υπεργολαβικά η συμμετοχή των υπολογιστών του κοινού σε πληθοποριστικές επιθετικές ενέργειες.

Στις 17 Δεκεμβρίου 2010 η αυτοπυρπόληση διαμαρτυρίας του τυνήσιου πλανόδιου φρουτοπωλητή Μοχάμεντ Μπουαζίζι έδωσε το έναυσμα του μπιλιάρδου ανατροπών στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή που βαφτίστηκε «Αραβική Ανοιξη» και… έδωσε τη σκυτάλη στους εμφυλίους που μαίνονται ως σήμερα. Σχεδόν ταυτόχρονα, τη χρονιά εκείνη, εκδηλώθηκαν κάποια νέα είδη πληθοπορισμού: Στις 29 Δεκεμβρίου 2010 ο γνωστός αμερικανός ηθοποιός Τζορτζ Κλούνεϊ ξεκίνησε τη λειτουργία του Satellite Sentinel Project (www.satsentinel.org), το οποίο ανέλαβε να ανιχνεύει σε δορυφορικές απεικονίσεις τα εκδηλούμενα εγκλήματα πολέμου στον εμφύλιο του Σουδάν. Το παράδειγμά του ακολούθησε το αμερικανικό παράρτημα της ανθρωπιστικής οργάνωσης Διεθνής Αμνηστία (AIUSA): Υπό τον τίτλο «Επιστήμη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» («Science for Human Rights»), το πρόγραμμά της ξεκίνησε την καταγραφή των συμβάντων στη Λιβύη με επιτόπιους παρατηρητές, αλλά επεκτάθηκε αμέσως μετά με δορυφορική παρακολούθηση στη Συρία και, τελικά, σε όλον τον σπαρασσόμενο Τρίτο Κόσμο (www.amnestyusa.org/research/science-for-human-rights). Ο πληθοπορισμός αυτών των δράσεων συνίσταται στη διαδικτύωση ενός πλήθους εθελοντών που επεξεργάζονται δορυφορικές εικόνες και αναφέρουν κάθε σημάδι εκδήλωσης διαδηλώσεων, μετακίνησης στρατευμάτων ή στρατιωτικών δράσεων.

Ενώ οι δράσεις αυτές ήταν πρωτοβουλία επώνυμων ακτιβιστών και οργανώσεων, μια σειρά πληθοποριστικών ενεργειών από «ανώνυμους» ήταν εκείνη που τροφοδότησε την εξάπλωση της «Αραβικής Ανοιξης». Αρχικά ήταν ντόπιοι, φοιτητές κυρίως, οι πρωταγωνιστές τους. Σταδιακά όμως Αραβες που ζούσαν ή σπούδαζαν στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη άρχισαν να δικτυώνονται με τους ντόπιους και τελικά ανέλαβαν τον συντονισμό της «διαχείρισης του πλήθους» –αυθόρμητα ή διατεταγμένα, κανένας δεν ξέρει με σιγουριά.

Φθάσαμε στο 2012, μια χρονιά όπου η πληθοποριστική καινοτομία κάλπαζε πλέον στη Δύση. Η διάθεση όλο και πιο προσιτών και εξελιγμένων τρισδιάστατων εκτυπωτών επέτρεψε στους ερασιτέχνες να παρουσιάζουν καλοφτιαγμένα πρωτότυπα στις πύλες πληθοχρηματοδότησης και να πείθουν όλο και περισσότερους μικροεπενδυτές. Για παράδειγμα, το ψηφιακό ρολόι χεριού Pebble που επικοινωνεί με τηλέφωνα Android και iPhone χρηματοδοτήθηκε μέσα σε 28 ώρες (!) με 1.000.000 δολάρια –και συνολικά με 10.266.845 δολάρια (www.kickstarter.com/projects/597507018/pebble-e-paper-watch-for-iphone-and-android). Επίσης την ίδια αυτή χρονιά τα πρώτα ερασιτεχνικά ρομποτικά ελικοπτεράκια (drones) αρχίζουν να διεκδικούν χρηματοδότηση από το πλήθος, με αισθητήρες ισορροπίας δανεισμένους από τα χειριστήρια των παιχνιδομηχανών (Nintendo Wii) και επεξεργαστές από τα κινητά τηλέφωνα (ARM).

Στο μεταξύ η «Αραβική Ανοιξη» είχε πλέον παραχωρήσει τα διαδικτυακά της κόλπα στις δυνάμεις που κυοφορούν το Ισλαμικό Χαλιφάτο, ενώ στα βόρεια κάποιοι ετοιμάζονταν για τον «Ουκρανικό Χειμώνα».

Τα όσα συνέβησαν στην Ουκρανία από το «Euromaidan» στις 21 Νοεμβρίου 2013 και εντεύθεν τα ζήσαμε όλοι τηλεοπτικά. Ο εμφύλιος που επακολούθησε έμοιαζε τυπικά με εκείνους της «Αραβικής Ανοιξης» –διαδικτυωμένοι διαδηλωτές εναντίον κρατικού μηχανισμού –αλλά είχε και μία ειδοποιό διαφορά: οι εξεγερμένοι που ανέλαβαν την εξουσία βρέθηκαν αντιμέτωποι με αντάρτες που είχαν τεχνολογική υπεροπλία (μέσω Ρωσίας). Για παράδειγμα, τα όποια αερομπότ (UAV ή drοnes) του ουκρανικού στρατού έπεφταν θύματα ηλεκτρονικού πολέμου από πλευράς των ανταρτών και αδυνατούσαν να συμβάλουν στον από αέρος εντοπισμό και παρακολούθησή τους.

Τότε ήταν που «πήραν την κατάσταση στα χέρια τους» οι πληθοποριστικές δυνάμεις των ουκρανών προγραμματιστών: εταιρείες που δούλευαν υπεργολαβικά για το Χόλιγουντ (όπως η ELEKS, με γραφεία στο Κίεβο αλλά και στη Νεβάδα των ΗΠΑ) και ομάδες χάκερ συνέπηξαν την οργάνωση Aerorozvidka, προκειμένου να κατασκευάσουν το πρώτο ουκρανικό στρατιωτικό αερομπότ με ηλεκτρονικά αντίμετρα. Για να χρηματοδοτήσουν το κόστος έρευνας και παραγωγής τους, έστησαν την πύλη πληθοχρηματοδότησης «Το Εργο του Λαού» (The People’s Project, αγγλιστί, βλ. www.peoplesproject.com/en/). Κατάφεραν να συγκεντρώσουν 35.000 δολάρια, με συνδρομές τόσο των ντόπιων Ουκρανών όσο και της διασποράς, και έφτιαξαν το PD-1: ένα αερομπότ που μπορεί να πετάει επί εννέα ώρες με ταχύτητα 100 χλμ./ώρα σε υψόμετρο δύο χιλιομέτρων. Πέραν αυτού, η συγκεκριμένη πύλη αντλεί τους πόρους χρηματοδότησης κάθε είδους εξοπλισμού εν ανεπαρκεία για τις περίπου 36 παραστρατιωτικές οργανώσεις εθελοντών που δρουν παράλληλα με τον ουκρανικό στρατό (βλ. https://foreignpolicy.com/2015/02/04/crowdfunding-the-war-in-ukraine-from-manhattan), από αρβύλες, στολές καμουφλάζ και αλεξίσφαιρα γιλέκα ως διόπτρες νυχτερινής σκόπευσης και θωρακισμένα οχήματα.

Το παράδειγμα της People’s Project έχουν ακολουθήσει τώρα και δεκάδες άλλες πύλες πληθοπορισμού, όπως η Army SOS, η Luta Sprava και η Wings Phoenix, που χρηματοδοτούν τον εξοπλισμό του στρατού με οτιδήποτε, από τροφή ως γυαλιά ηλίου.

Στον πληθοπορισμό δείχνουν επίσης να καταφεύγουν τώρα και τα ΜΜΕ που καλύπτουν πολεμικές συρράξεις: η εφημερίδα «GlobalPost» της Βοστώνης ανήγγειλε το 16μηνο πρόγραμμα «Through the cracks» (βλ. https://throughcracks.com/globalpost-crowdfunding-journalism-war-conflict), μέσω του οποίου σκοπεύει να αντλήσει 95.000 δολάρια για να προσλάβει, να εκπαιδεύσει και να εξοπλίσει πολεμικό ανταποκριτή.

Ο μέσος πολίτης του δυτικού κόσμου συνεχίζει να βλέπει την κοινωνική δικτύωση και τον πληθοπορισμό ως το τεχνολογικό «μάννα εξ ουρανού» που λύνει τα χέρια των ανθρωπιστικών ΜΚΟ και τροφοδοτεί την ανάπτυξη καινοτομικών επιχειρήσεων. Ακόμη και στον τομέα της ενημέρωσης, βλέπει ότι το δίκτυο διαδικτυωμένων εθελοντών είναι το μόνο που του μεταφέρει ειδήσεις από πεδία μαχών σχεδόν απροσπέλαστα στον Τύπο, όπως η ταλαίπωρη Συρία. Επίσης οι ρομαντικοί και ιδεαλιστές συνεχίζουν να δέχονται ότι όλες αυτές οι οργανώσεις εθελοντών δρουν αυτόβουλα και χωρίς διασυνδέσεις με μυστικές υπηρεσίες. Αλλά τι συμβαίνει όταν διαπιστώνουν πως η ίδια αυτή τεχνολογική δυνατότητα γίνεται όπλο εξάπλωσης φανατικών, όπως των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Χαλιφάτου;

Η πρόχειρη σκέψη επί του θέματος είναι να διαχωρίσει κανείς με σαφήνεια το άσπρο από το μαύρο –«όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας», που είχε πει και ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος. Τα πράγματα δεν είναι όμως διόλου τόσο απλά και βαίνουν περιπλεκόμενα, καθώς ο πλανήτης διολισθαίνει ταχύτατα από την εποχή της Pax Americana προς μια πενταπολικότητα που θυμίζει… τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής του 1821. Και δείχνουν ότι θα γίνουν ακόμη χειρότερα, ενόσω οι πόλεμοι δεν θα διεξάγονται πλέον από εθνικούς στρατούς αλλά από συνασπισμούς απάτριδων μισθοφόρων και φανατισμένων εθελοντών. Ο πληθοπορισμός της τεχνολογίας και των εξοπλισμών επιτρέπει την τηλετροφοδότηση εκστρατειών και την τηλεανάληψη σταυροφοριών, χωρίς τους φραγμούς εθνικού συμφέροντος και διεθνών συμβάσεων.

Η οπτική αυτή των «πραγμάτων που έρχονται» έχει ήδη αρχίσει να διατυπώνεται από αναλυτές διεθνών ΜΜΕ, ακόμη και από τομείς σχετικά απρόβλεπτους. Για παράδειγμα, σχολιάζοντας την επιτυχία της ταινίας «Fast & Furious 7», η κριτικός Lynn S. Parramore του Reuters γράφει: «Η ταινία παραπέμπει σε ένα μέλλον όπου τεράστια πλήθη ανθρώπων αισθάνονται αποξενωμένοι… Κάτι ανησυχητικό κρύβεται στην καρδιά του «Furious 7». Κάτι που είναι τελικά φυλετικό, αλλεργικό σε θεσμούς και ανεξέλεγκτο από την ευρεία κοινωνική συνοχή… Το να επιβιώσεις σε έναν τέτοιο γενναίο νέο κόσμο σημαίνει να μάθεις να εξαρτάσαι από προσωπικά δίκτυα. Πρέπει να είσαι πανούργος και να αυτοσχεδιάζεις συνεχώς, ώστε να τα βγάλεις πέρα με το παιχνίδι που έχουν στήσει εναντίον σου… Η καρδιά του «Οργισμένου» χτυπάει ξεκάθαρα ενάντια στον κώδικα της σύγχρονης οικονομίας, που έκανε τόσους πολλούς να βγουν χαμένοι, ιδιαίτερα ενάντια στη θεωρία της (νεοφιλελεύθερης) αποδοτικής αγοράς, που μετατρέπει τα ανθρώπινα όντα σε εγωιστικούς πρωταγωνιστές ενός εκτεταμένου και απρόσωπου παιχνιδιού».

Η παράδοση των συρράξεων σε παραστρατιωτικούς, μισθοφορικούς και κάθε είδους ιδιωτικούς στρατούς είναι ιστορικό φαινόμενο γνωστό από τα αρχαία χρόνια και, στη σύγχρονη εποχή, από τον πόλεμο της Αγκόλας στην Αφρική. Ωστόσο η χρηματοδότηση τέτοιων στρατιωτικών δράσεων μέσω της διαδικτυακής τεχνολογίας είναι μια νέα παράμετρος, που ανοίγει χαοτικά τον ασκό του Αιόλου. Και το μέγα πρόβλημα είναι ότι συμπίπτει με ένα σαρωτικό φαινόμενο «παιδείας αμοραλιστικής και εγωκεντρικής επιβίωσης» που καλλιεργείται στις νεολαίες όλου του κόσμου. Αυτό είναι κάτι που το διαισθάνεται και ο τελευταίος πολίτης, αλλά γίνεται ακόμη πιο σαφές αν μελετήσει κανείς τόσο τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές από το 2000 και μετά όσο και το περιεχόμενο των πολεμικών βιντεοπαιχνιδιών που παίζουν μανιωδώς οι ηλικίες 10-30 ετών.

Κανονικά η τεχνολογική καινοτομία λειτουργεί ως η βέλτιστη διέξοδος στη νεανική δημιουργικότητα. Οταν όμως οι οικονομικοί ορίζοντες κλείνουν, όταν οι επιλογές επιβίωσης οδηγούν στην ένταξη σε οργανώσεις βίας, τότε η τεχνολογία γίνεται το εργαλείο δικαίωσης του «πόλεμος πατήρ πάντων». Αυτή η πορεία απόγνωσης και ολέθρου είναι απλά το αιτιατό˙ το αίτιο είναι η ριζική πολιτισμική κρίση: όπως έχουμε βιώσει πολύ καλά στη χώρα μας, πίσω από την όποια οικονομική κρίση κρύβεται η κρίση θεσμών και αξιών. Δεν υπάρχουν πλέον ιδεολογίες που να τροφοδοτούν όνειρα δίκαιης και αξιοκρατικής κοινωνικής ανέλιξης. Αντίθετα, υπάρχουν αφενός πρόδηλο το πρόβλημα «εφεύρεσης μιας ανάπτυξης χωρίς συνεχή καταναλωτική ζήτηση» και αφετέρου το πρόβλημα ταχύτατης εξέλιξης της επιστήμης μόνον όταν αυτή χρηματοδοτείται από πανίσχυρα και υπερεθνικά ιδιωτικά συμφέροντα.

Ως προς το τελευταίο, είναι άκρως εντυπωσιακό το ότι ο προβληματισμός έχει διεισδύσει πλέον και στα βιντεοπαιχνίδια «πολέμων του μέλλοντος»: η έκδοση του «Call of Duty Black Ops III», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε, προαναγγέλθηκε με ένα βιντεοκλίπ που έθετε ακριβώς το ζήτημα των ορίων της τεχνολογίας (βλ. www.youtube.com/watch?v=Bfr053KdD6w), με τη θέση ότι «το μεγαλύτερο λάθος της ανθρωπότητας θα είναι η ανικανότητά της να ελέγξει την τεχνολογία που δημιούργησε». Αν αυτό δεν σας ακούγεται σαν το αιτιολογημένο προσάναμμα για ένα μπουρλότο παγκόσμιας επιστροφής στον Μεσαίωνα… ρωτήστε τους εξ Ευρώπης και Αμερικής τζιχαντιστές που τώρα εκτελούν παιδιά στο όνομα του Χαλιφάτου.