Το να «πιάνουν τα χέρια σου» δεν είναι μόνο έμφυτο ταλέντο, μπορεί να καλλιεργηθεί αλλά και να ενισχυθεί με τις δυνατότητες που προσφέρει σήμερα η τεχνολογία. Εξελίσσεται δε σε μια παγκόσμια τάση που συχνά οδηγεί σε απρόσμενες σωτήριες λύσεις. Μια ματιά στο Διαδίκτυο ή σε περιοδικά εκλαϊκευμένης επιστήμης αρκεί για να πείσει και τον πιο δύσπιστο: ένα φερμουάρ ή ακόμη και ένα παλιό ξυραφάκι μπορούν να αποκτήσουν νέες χρήσεις, ενώ μια τρόμπα ποδηλάτου μπορεί να αντικαταστήσει τη σύριγγα για τα εμβόλια. Σε άλλες χώρες οι ερασιτεχνικές κατασκευές ενθαρρύνονται από τον καιρό του σχολείου ακόμη. Και εδώ όμως έχουν αρχίσει να γίνονται τέτοιες προσπάθειες, από τις οποίες κάποιος μπορεί να μάθει να φτιάχνει μόνος του από παπούτσια έως κινούμενα σχέδια. Τις παρουσιάζουμε με σκοπό να αναδείξουμε, πέρα από την προσωπική ικανοποίηση που προσφέρει η δημιουργία, μια πιθανή παραπάνω διάσταση που την έχουν ανακαλύψει ήδη σε ιδρύματα όπως το φημισμένο ΜΙΤ!

Ανθίζουν αν και φθινόπωρο πολλοί χώροι δημιουργίας στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Είναι ακόμη μια ευκαιρία το είδος ανθρώπου Homo Sofa, που ζει και μεγαλώνει επάνω σε έναν καναπέ, να αρχίσει να φτιάχνει πράγματα και να μεταλλάσσεται σε Homo Kataskevasticus. Να αρχίσει δηλαδή να φτιάχνει πράγματα που θα του δώσουν ικανοποίηση, γιατί θα είναι κάτι βγαλμένο από τα χέρια του, και ίσως μια επιπλέον άνεση. Στην αρχή πολύ απλά και στη συνέχεια όλο και πιο εξελιγμένα γίνεσαι ένας κατασκευαστής με πολλά ενδιαφέροντα.

Σύμβολο μιας μοντέρνας αλλά και πιο ενεργής ζωής έχει γίνει η τριάδα γραμμάτων DIY (=Do It Yourself) ή αλλιώς το «φτιάξ’ το μόνος σου». Σε ξενόγλωσσα περιοδικά εκλαϊκευμένης επιστήμης και τεχνολογίας αλλά και στο Διαδίκτυο μπορείς πλέον να το ανιχνεύσεις σαν διαμορφωμένη τάση. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται να φτιάχνουν πράγματα με τα χέρια τους αλλά και να παίρνουν ιδέες από τα όσα κατασκευάζουν και οι διπλανοί τους. Ειδικά στο Διαδίκτυο που η οπτική παρουσίαση δεν κοστίζει και πολλά μπορείς να περάσεις ατελείωτες ώρες και κάθε τόσο να λες στον εαυτό σου: «Κοίτα τι σκέφτηκαν οι άνθρωποι!».
Εξυπνα και πρακτικά


Ας αναφέρουμε μερικά παραδείγματα των πλέον απλοϊκών κατασκευών που εμφανίζονται σε διάφορες θέσεις του Διαδικτύου:
  • Ενα σίδερο λυγισμένο σε σχήμα χειρολαβής λεωφορείου που καταλήγει σε έναν απλό γάντζο το κουβαλάει όποιος θέλει στην τσάντα του και έχει τη δική του σε κάθε συγκοινωνιακό μέσο αποφεύγοντας έτσι τα μικρόβια, τώρα μάλιστα με τον ιό του Εμπολα!
  • Στα συνηθισμένα πλαστικά ξυραφάκια των λίγων χρήσεων μαζί με τα διάφανα καλύμματά τους όταν τους περάσεις ανάμεσα ένα μικρό λευκό χαρτί μπορούν να χρησιμεύσουν για πινακίδες με ενδείξεις για την ημερομηνία σποράς και το είδος του φυτού στις διάφορες οικιακές καλλιέργειες. Είναι αδιάβροχα, ανθεκτικά και δεν στοιχίζουν.
  • Για να μην μπερδεύονται τα λεπτά ακουστικά για ραδιόφωνο και κινητό ένας επινοητικός συνάνθρωπος έπιασε και έραψε το καλώδιο του καθενός ως εκεί που φθάνουν να ενωθούν, κατά μήκος καθεμιάς πλευράς ενός φερμουάρ. Ετσι όταν δεν τα χρησιμοποιεί κλείνει το φερμουάρ και δεν έχει μπερδέματα.
  • Τυλίγεις τις χειρολαβές του σπιτιού, κυρίως της εξώπορτας, της τουαλέτας και του παιδικού δωματίου με σύρμα χάλκινο ή με λωρίδες που κόβεις εύκολα από φύλλα χαλκού (τα βρίσκεις σε καταστήματα με είδη για ζωγραφική και hobby) και σκοτώνεις, χάρη σε μια μοναδική ιδιότητα του χαλκού, σε πολύ μεγάλο ποσοστό τα μικρόβια που διακινούνται από τα χέρια των ενοίκων και των επισκεπτών του σπιτιού.
  • Αν υπάρχει λόγος και δυνατότητα να ανάψεις μια μικρή φωτιά στην ύπαιθρο, ακόμη και σε βρεγμένο έδαφος, σκάβεις έναν λάκκο για να βάλεις μέσα τα μικρά καύσιμα ξύλα και ανοίγεις σε μικρή απόσταση μια σήραγγα που φθάνει διαγώνια μέχρι τον λάκκο της φωτιάς. Ο θερμός αέρας που ανεβαίνει δημιουργεί ένα κενό και αυτό γεμίζει από τον ψυχρό αέρα που έρχεται από τη σήραγγα.
  • Ενα από τα γνωστά και συνήθως παραπεταμένα ξύλινα καρούλια των καλωδίων, αφαιρώντας μερικά ξύλα από το κέντρο γίνεται μια αναπαυτική χαμηλή κουνιστή πολυθρονίτσα.
Απλές ιδέες ο στόχος του ΜΙΤ


Αυτά είναι παρμένα από ιστότοπους όπου συμμετέχουν άνθρωποι από διάφορες χώρες και γίνονται συνεχώς διαγωνισμοί ιδεών πιο πολύ, παρά πολύπλοκων κατασκευών. Κάποιος, είναι η αλήθεια, μπορεί να σκεφτεί ότι αυτά δεν έχουν άλλη αξία από το να δείξουν ότι σήμερα οι άνθρωποι σε άλλες χώρες δεν διστάζουν να είναι υπερήφανοι και να δημοσιοποιούν και τις πιο απλές ιδέες τους. Ένα ματαιόδοξο Facebook κατασκευών δηλαδή. Δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχει γενικότερα μια στροφή προς αυτή την κατεύθυνση, που όμως πηγαίνει πέρα από το ανώδυνο ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου κάποιου. Και θα φέρω ένα παράδειγμα που είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Υπάρχει εργαστήριο στο ξακουστό ΜΙΤ, το Little Devices Lab, που το διευθύνει ο Χοσέ Γκόμες-Μάρκες, με καταγωγή από την Ονδούρα, ένας άνθρωπος με δίπλωμα Μηχανικού αλλά χωρίς άλλο ακαδημαϊκό τίτλο. Ψάχνει για λύσεις σε μεγάλα προβλήματα, συνήθως χωρών του Τρίτου Κόσμου, που υλοποιούνται όμως με απλούστατες κατασκευές χάρη σε πάμφθηνα υλικά, αγορασμένα από καταστήματα με εμπορεύματα του ενός δολαρίου ή παιδικά παιχνίδια από πλαστικά συναρμολογούμενα τουβλάκια έως και άλλα πολύ φθηνότερα μικροπράγματα.
Στο παγκόσμιας φήμης αυτό Πολυτεχνείο, το Massachusets Institute of Technology, τον θεώρησαν τον πιο κατάλληλο άνθρωπο όταν σε ένα διαγωνισμό για την καλύτερη μέθοδο εμβολιασμού χωρίς σύριγγες, αφού οι ενέσεις απαιτούν κάποια ειδίκευση και εκπαίδευση, κάτι δύσκολο όταν πρόκειται για απόμερα αφρικανικά χωριά, η ομάδα του πρότεινε η δραστική ουσία του εμβολίου να μπαίνει στον οργανισμό με εισπνοή, χάρη στη χρήση μιας απλής ελαφρά τροποποιημένης τρόμπας ποδηλάτου που έκανε το υγρό του εμβολίου λεπτά σταγονίδια. Σήμερα ο κ. Γκόμες διαθέτει στο εργαστήριό του και εκτυπωτή-3-διαστάσεων και κοπτικό με λέιζερ και άλλες ανέσεις όμως συνεχίζει με κατασκευές όπως αυτή με μια χύτρα ταχύτητας στην εστία ενός μεγάλου παραβολικού κατόπτρου, όπου ο ήλιος στα χωριά της Αφρικής θα θερμαίνει το νερό τόσο, όσο χρειάζεται για να αποστειρώνονται καλά και χωρίς να ξοδεύεται καύσιμη ύλη, διάφορα ιατρικά εργαλεία. Βλέπουμε λοιπόν ότι η ικανότητα απλών ανθρώπων για κατασκευές επάνω σε απλές ιδέες μπορεί, πέρα από το ατομικό οικονομικό συμφέρον, να ωφελήσει με τρόπο που δεν υποπτεύεται στην αρχή ούτε και ο ίδιος ο «εφευρέτης».

Προχωρημένα εργαλεία

Κοπτικό λέιζερ


Το κοπτικό λέιζερ διοξειδίου του άνθρακα εν δράσει. (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Τάσος Σπυρίδωνος)

Είναι ένα από τα πιο χρήσιμα μηχανήματα για ακριβείς κατασκευές. Κόβει με τη βοήθεια ακτίνας λέιζερ, θυμηθείτε την παλιά ταινία του Τζέιμς Μποντ, τον «Χρυσοδάκτυλο», μόνο που είναι τόσο ακριβό και ογκώδες ώστε πρέπει να βρεις ποιος το έχει και να πας εκεί να κόψεις. Η χρέωση γίνεται με την ώρα και δεν κοστίζει πολύ ακριβά, γιατί κόβεις ακόμη και για μερικά λεπτά. Μπορείς να κόψεις κόντρα πλακέ (οκουμέ), ξύλο σε πάχος ενός εκατοστού, χαρτόνι, πλεξιγκλάς, τσόχα, δέρμα, χαρτί, ύφασμα. Φτιάχνεις το σχέδιό σου, αυτό σαρώνεται, περνιέται σε αρχείο υπολογιστή και από εκεί τροφοδοτείται το λέιζερ. Μένεις έκπληκτος από το πόσα ωραία πράγματα μπορούν να γίνουν με αυτό το κοπτικό μηχάνημα. Είδα μερικά από αυτά στο www.swop.gr και επί τόπου στον χώρο που διατηρεί ένας νέος, επίσης αρχιτέκτονας, έχοντας μαγευτεί και αφιερωθεί κυριολεκτικά σε κατασκευές τέτοιου είδους.

Arduino
Πρόκειται για ένα είδος μικροεπεξεργαστή πολύ φθηνού, ευέλικτου και αποτελεσματικού που επινόησαν ιταλοί εκπαιδευτικοί στην πόλη Ιβρέα κοντά στο Τουρίνο για την εισαγωγή των σπουδαστών τους στη χρήση μικροελεγκτών, πυλών εισόδου-εξόδου και ελαφρού προγραμματισμού. Πήρε το όνομά του από ένα μπαρ, που κι αυτό πήρε το όνομά του από έναν βασιλιά της περιοχής κοντά στο 1200 μ.Χ. Η παιγνιώδης διάθεση γύρω από το όνομα είναι αντιστρόφως ανάλογη με την αποτελεσματικότητα των ελεγκτικών κυκλωμάτων που είναι ενσωματωμένα στο Arduino και επιτρέπουν από κατασκευές με μικροϋπολογιστή και σχεδιασμό αυτοματισμών για γκαραζόπορτες ή συναγερμούς ως κίνηση μικρών ρομπότ και «παιχνίδια» με φωτάκια που αναβοσβήνουν επάνω στα ρούχα.
Raspberry Pi
Είναι σαν να παίρνεις ένα φυτό μόλις βγαίνει από το σπορείο. Είναι πάμφθηνο, περίπου 32 ευρώ, αλλά μπορεί να μεγαλώσει πολύ χωρίς μεγάλα έξοδα αλλά με πολλή υπομονή διότι χρησιμοποιεί λογισμικό φτιαγμένο από πολλούς και δωρεάν. Είναι ο πιο μίνιμαλ υπολογιστής που έχει το πιο μάξιμουμ υλικό υποστήριξης. Η κοινότητα του Raspberry είναι μεγάλη και παραγωγική. Είναι ένας επεξεργαστής των 700 MHz, με 512 Mbyte RAM, χωρίς βέβαια οθόνη και κάρτα γραφικών, είσοδο HDMI, δυνατότητα σύνδεσης σε Ethernet. Μπορεί να γίνει από music player ως μικρός υπολογιστής ενώ ένα παιδί στον διαγωνισμό Από-13-και-κάτω έφτιαξε μια εφαρμογή για φωτογραφική μηχανή.
Σεμινάρια ψηφιακού σχεδιασμού για προχωρημένους

Τις επόμενες εβδομάδες το Space Under διοργανώνει μαθήματα για τις παρακάτω τεχνικές:

Parametric Construction (23 Οκτ. – 30 Νοεμ.): Το εργαστήριο προσεγγίζει την κατασκευαστική δομή ως αποτέλεσμα μιας σειράς διαδικασιών και δυναμικών σχέσεων μεταξύ υλικότητας και γεωμετρίας. Μελετώνται τρισδιάστατες εφαρμογές και οι ιδιότητες του υλικού, στοχεύοντας σε σύνθετα αποτελέσματα που δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν με τις ήδη διαδεδομένες τεχνολογίες. Το Grasshopper plug-in στο λογισμικό Rhinoceros είναι το βασικό εργαλείο εκμάθησης και σχεδιασμού για μια τελική ξύλινη κατασκευή σε κλίμακα 1:1.
CNC Digital Crafts: 3d printing | Milling (28-30 Νοεμ. / 15-18 Ιαν.): Πρόκειται για δύο εργαστήρια που εισάγουν τους συμμετέχοντες σε τεχνολογίες CNC. Στόχος τους είναι ένα τελικό αποτέλεσμα που επαναπροσδιορίζει το πώς αντιλαμβανόμαστε τα τρισδιάστατα αντικείμενα βιομηχανικής ποιότητας. Ενθαρρύνει την παραγωγή αντικειμένων είτε σε απευθείας τρισδιάστατη κατασκευή είτε από αρχικά επίπεδα υλικά.
Projection Mapping (οι ημερομηνίες θα ανακοινωθούν σύντομα): Πρόκειται για ένα εργαστήριο που αφορά παιχνίδια προοπτικής και αλλοίωσης της εντύπωσης του χώρου μέσω ψηφιακών τεχνολογιών. Πέρα από την πολύπλοκη τεχνική, αναδεικνύει μια εικαστική έκφραση η οποία με άυλο τρόπο γίνεται το κεντρικό συμβάν. Στο εργαστήριο αυτό οι συμμετέχοντες θα δουλέψουν πάνω σε πολύπλοκες παραμετρικές επιφάνειες.
Sonic Dimensions (6-9 Νοεμ. / 3-7 Δεκ.): Σκοπός του εργαστηρίου είναι να εισαγάγει με άμεσο και πρακτικό τρόπο τους συμμετέχοντες στη σύνθεση/κατασκευή αμιγώς ηχητικών εγκαταστάσεων (sound-installations), στην προγραμματιστική διαχείριση πολυκάναλου ήχου και γενικότερα τόσο σε τεχνικά όσο και σε αισθητικά/φιλοσοφικά θέματα που αφορούν την καλλιτεχνική αξιοποίηση του ήχου ως αρχιτεκτονική ή γλυπτική παρουσία.
Interactive Applications (18 Νοεμ. – 7 Δεκ.): Το εργαστήριο Interactive Applications θα βασιστεί στην εκμάθηση διαδραστικών μηχανισμών με χρήση του microprocessor Arduino με sensors και actuators για αρχαρίους. Οι συμμετέχοντες θα διδαχθούν κώδικα συμβατό με το Arduino, τις βασικές λειτουργίες του, καθώς και δημιουργικούς τρόπους χρήσης του μέσα από πρακτική άσκηση. Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου θα πραγματοποιηθεί μια μικρής κλίμακας διαδραστική εφαρμογή.
Τόπος: Νοταρά 49, πάροδος Αλεξάνδρας (τηλ. 211 0122.941), www.spaceunder.com.
Εργαστήρια για όλους

Ασκαρδαμυκτί (www.askardamykti.com/, τηλ. 210 8819.784)

Μαθαίνεις να κατασκευάζεις, σε χωριστά τμήματα, μαριονέτες, εικαστικό κόσμημα, κιθάρες και παραδοσιακά έγχορδα, ενώ λειτουργεί και ένα καλά οργανωμένο τμήμα σχεδιασμού παπουτσιών κάθε είδους.
Μικρό Πολυτεχνείο (www.mikropolytexneio.gr/, τηλ. 210 3252.998, 210 3243.306)
Από αργυροχρυσοχοΐα και video-art(εξαιρετικό) ως κατασκευή ταινίας μικρού μήκους από πολύ έμπειρους καθηγητές.
Μαθαίνεις να δίνεις ζωή σε κάθε είδους σχέδιο. Κουκλάκι, αυτοκινητάκι, χάρτινο ανθρωπάκι, μαζί με μοντάζ και προσθήκη ήχου. Πολύ αποτελεσματικό. Διδάσκουν: Χριστίνα Ντεπιάν και Ιωάννα Γιακουμάτου.
UTech Lab στο Ιδρυμα Ευγενίδου (τηλ. 210 9469.694) Για νέους από 12 ως 25 ετών που θέλουν να εξοικειωθούν με τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία. Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, δωρεάν.

Space Under: ο ανερχόμενος χώρος
Δεν με βρήκαν εκείνοι, με κάποια διαφήμιση, αναγγελία στον Τύπο, αφισοκόλληση ή άλλη προσπάθεια δημοσιότητας. Εγώ έπεσα, κυριολεκτικά, μέσα στον χώρο τους, ακάλεστος και χωρίς καν να ξέρω από πριν ότι ασχολούνται με κάτι που ακριβώς έψαχνα να μάθω περισσότερα για αυτό.
Σε Αμερική και Ευρώπη αυτή τη στιγμή, αν έχεις κάποια ιδέα για κατασκευή, έστω ερασιτεχνική, η οποία όμως μπορεί να εξελιχθεί και σε κάτι εμπορικά εκμεταλλεύσιμο, υπάρχουν χώροι με όλα τα απαραίτητα και προχωρημένα εργαλεία. Πληρώνοντας κάτι λίγο, τα χρησιμοποιείς και μπορείς να περάσεις την ιδέα σου από τον χώρο της φαντασίας στις τρεις αισθητές διαστάσεις. Κόφτες με ακτίνα λέιζερ, εργαλείο αφαίρεσης υλικού, τρισδιάστατος εκτυπωτής, γενετικοί αλγόριθμοι απογειώνουν ακόμη και μια κλασική κατασκευή όπως είναι το να φτιάξεις δικά σου σχέδια επάνω σε δέρμα ή ξύλο, να κόψεις με ακρίβεια τα κομμάτια ενός κοσμήματος, να βγει ένα γεωμετρικό σχήμα σε πλεξιγκλάς.
Στην Ελλάδα, όπου τα αντίστοιχα μηχανήματα όχι μόνο στα τεχνικά σχολεία δεν υπάρχουν αλλά και σε Σχολές Αρχιτεκτονικής μένουν κλειδωμένα σε σκοτεινά δωμάτια, είναι ανακάλυψη αυτή τη στιγμή το ότι υπάρχει μια ομάδα πολύ νέων, αρχιτεκτόνων κυρίως, με την κάπως μετριοπαθή επωνυμία «Space Under», αλλά με πολύ ζωηρή παρουσία. Οπως λένε στο «Βήμα» οι ίδιοι: «Το Space Under, έχοντας ερευνητικό αλλά και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, προωθεί τη μαζική εξατομίκευση περιεχομένου (mass customization) δίνοντας τη δυνατότητα στον σύγχρονο άνθρωπο να φτιάξει μόνος του το αντικείμενο που χρειάζεται έτσι όπως το έχει φανταστεί. Πέρα από την ατομική πρόσβαση στη δημιουργία, η μαζική εξατομίκευση περιεχομένου αφορά μια κοινωνική αλλαγή τέτοια που από πολλούς έχει χαρακτηριστεί τρίτη βιομηχανική επανάσταση».
Σε αρμονία με την παραπάνω διακήρυξη διοργανώνουν σεμινάρια και για μη ειδικούς που θέλουν να μάθουν να κατασκευάζουν πράγματα. Ασχέτως του αν αυτά θα υλοποιηθούν μόνο για προσωπική χρήση ή θα βρουν τον δρόμο για πιο μαζική παραγωγή. Είναι σημαντικό να μπορείς ύστερα από μερικές ώρες εξάσκησης να κάνεις τα πρώτα βήματα ακόμη και σε κατασκευές με γενετικούς αλγορίθμους. Οπως λένε οι ίδιοι: «Η ομάδα διερευνά τον σχεδιασμό και ως επιστήμη. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο γενετικός αλγοριθμικός σχεδιασμός (generative design) που έχει αναφορές στα συστήματα που διέπουν ζωντανούς οργανισμούς και μας εισάγει σε μια νέα προοπτική σύλληψης του αντικειμένου ως δυναμικού μηχανισμού, τέτοιου που εμπεριέχει τη φιλοσοφία της αυτοοργάνωσης ή και της συστηματικοποιημένης ανάπτυξης. Τέτοιες μέθοδοι σχεδιασμού μελετούν τρισδιάστατες εφαρμογές, στοχεύουν σε αποτελέσματα που δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν με τις ήδη διαδεδομένες τεχνολογίες και λειτουργούν αντίθετα με τις κλασικές οδούς σχεδίασης. Εδώ η τελική μορφή δεν υπάρχει εκ των προτέρων ως σύλληψη, αλλά εξαρτάται από το πόσο καλά δομημένες είναι οι σχέσεις των στοιχείων που θα την παράγουν και γεννάται μέσα από μια εξίσου δομημένη σειρά αλληλοεξαρτώμενων διεργασιών».
Πρόκειται για μια δυναμική ομάδα όπου πλειοψηφούν νέα κορίτσια με σπουδές Αρχιτεκτονικής, που δεν θέλουν όμως αποκλειστική δουλειά τους να γίνει το να χτίζουν σπίτια για λίγους αλλά έχουν τη ζωηρή επιθυμία «ο πειραματισμός και η συνδυαστική σκέψη να είναι η βασική συνταγή για τη δημιουργία όχι μόνο νέων έργων αλλά, κυρίως, νέων κατευθύνσεων πρακτικής».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ