Ο Μαραθώνιος του Κενυάτη

Στον αγώνα δρόμου που έγινε την περασμένη Κυριακή στην Αθήνα τα 42 χιλιόμετρα τα έτρεξαν με άνεση οι αθλητές από την Κένυα παίρνοντας τις τέσσερις πρώτες θέσεις στους άνδρες και την πρωτιά στις γυναίκες. Οι άνθρωποι αυτοί τρέχουν για να ζουν και η ζωή τους έχει γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς επιστήμονες.

Μία εβδομάδα μετά, ο Μαραθώνιος της Αθήνας είναι μια γλυκιά ανάμνηση. Οι περισσότεροι από όσους έτρεξαν έχουν μείνει με τους πόνους στα πόδια, τη χαρά της συμμετοχής και τις φωτογραφίες από αυτήν ενώ οι νικητές έχουν ήδη… πετάξει για αλλού, χωρίς να έχουν δει καν σε κάποια οθόνη τους εαυτούς τους στον τερματισμό. Οι αθλητές από την Κένυα είναι μια ξεχωριστή περίπτωση, τόσο ξεχωριστή που έχουν γίνει αντικείμενο ιδιαίτερης παρατήρησης, επιστημονικής διαμάχης αλλά και δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος. Μόλις την προηγούμενη χρονιά ένας δημοσιογράφος της αγγλικής εφημερίδας «Guardian», ο Adharanand Finn, ερασιτέχνης δρομέας μεγάλων αποστάσεων ο ίδιος, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο 280 σελίδων με τον τίτλο «Running with the Kenyans», όπου περιγράφει τις εντυπώσεις του από την εξάμηνη παραμονή του στην Κένυα. Διότι πήγε εκεί και προπονήθηκε στον Μαραθώνιο με τους κενυάτες αθλητές μένοντας βέβαια κατάπληκτος από το πώς διαμορφώνονται από παιδιά ακόμη οι άνθρωποι αυτοί, που έχουν απλοποιήσει θα λέγαμε τις στατιστικές και τα στοιχήματα, αφού στις μεγάλες αποστάσεις των Ολυμπιακών Αγώνων και στους Μαραθωνίους των πόλεων είναι οι ασυναγώνιστοι πρωταγωνιστές εδώ και δυο δεκαετίες.

Το κέντρο «παραγωγής» μαραθωνοδρόμων και δρομέων μεγάλων αποστάσεων βρίσκεται σε μια περιοχή στη Δυτική Κένυα σε υψόμετρο 2.400 μέτρα με κέντρο την 42.000 κατοίκων πόλη Ιτέν (με το όνομά της να είναι παραφθορά, από τον καιρό της αγγλικής αποικιοκρατίας όπου κάποιος λόφος εκεί κοντά είχε την επισήμανση Hill Ten, δηλαδή λόφος υπ’ αριθμόν δέκα).

Ενα παιδί που γεννιέται σε κάποιο χωριό στην ύπαιθρο της Κένυας γρήγορα μπαίνει σε ένα δύσκολο καθημερινό οικογενειακό πρόγραμμα. Από τα χαράματα πρέπει να σηκωθεί να βοηθήσει τους γονείς στην περιποίηση των ζώων της οικογένειας, μετά να πάρει τη σχολική τσάντα στον ώμο και να ξεκινήσει για το σχολείο που όμως πολλές φορές είναι σε απόσταση από δύο ως και έξι χιλιομέτρων. Χωρίς να υπάρχει βέβαια σχολικό ή αστικό λεωφορείο για τους μικρούς μαθητές. Την όποια απόσταση λοιπόν τη διανύουν τρέχοντας. Το μεσημέρι επιστροφή στο σπίτι με τον ίδιο τρόπο και έπειτα από ένα γρήγορο γεύμα ξανά στον δρόμο διότι το σχολείο έχει και δεύτερο ημίχρονο, επιστροφή το απόγευμα, δουλειές ξανά και μαθήματα. Υπολογίζουν ότι είναι πολλά τα παιδιά που καθημερινά διανύουν τουλάχιστον 7,5 χιλιόμετρα τρέχοντας, χώρια τι κάνουν μέσα στο σχολείο, και αυτό για χρόνια.

Ενα πιτσιρίκι από την Κένυα τρέχει για ώρες μέσα στην ημέρα, μόνο και μόνο για να ανταποκριθεί στις βασικές του υποχρεώσεις

Οταν βγαίνουν πια από την εφηβεία τα παιδιά στις αγροτικές αυτές περιοχές δεν έχουν και πολλά προσοδοφόρα επαγγέλματα μπροστά τους για να διαλέξουν κάποιο από αυτά. Το τρέξιμο είναι μια διέξοδος. Αν μπορέσουν να φθάσουν στην πρώτη γραμμή και να ξεχωρίσουν θα μπορούν να τρέχουν στις διάφορες συναντήσεις στίβου σε δυτικές χώρες με τα μεγάλα έπαθλα και στους φημισμένους Μαραθωνίους, όπως είναι της Βοστώνης και του Λονδίνου. Υπάρχουν φυσικά οι μεσάζοντες που οργανώνουν ομάδες δρομέων, επιλέγοντας από τους άφθονους τοπικούς αγώνες δρόμου ανθρώπους που ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή και έχουν –είναι η αλήθεια –μπροστά στα μάτια τους πολλούς συμπατριώτες τους, άνδρες και γυναίκες, που τα κατάφεραν. Κέρδισαν μετάλλια και χρήματα σε Ολυμπιακούς Αγώνες και διοργανώσεις παγκοσμίων πρωταθλημάτων, γύρισαν με αυτοκίνητα 4Χ4, έφτιαξαν πίσω, στο μέρος από όπου ξεκίνησαν, σπίτια, κέντρα διαμονής για τους επόμενους πρωταθλητές ή και για τους Δυτικούς που θέλουν να τρέξουν σαν τους Κενυάτες. Και όντας παιδιά της καλύβας και του οικογενειακού κοπαδιού, αγόρασαν απαραίτητα και μία τουλάχιστον… αγελάδα, που διαμένει και αυτή στη βίλα, άλλο ένα σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης!

Μέχρι να φθάσουν όμως στην ιδιωτική αγελάδα που θα σταβλίζεται στη βίλα και θα δίνει φρέσκο γάλα, πέρασαν μια ζωή που μόνο με του μοναστηριού μπορεί να συγκριθεί. Ζώντας με τα πενιχρά δανεικά από κάποιον λίγο πιο ευκατάστατο συγγενή, μόλις που μπορούν να ενοικιάσουν μέσα στην πόλη ένα φτωχικό δωμάτιο, με ένα κρεβάτι, μια καρέκλα, σκεπάσματα, ελάχιστα ρούχα. Τι να τα κάνουν άλλωστε τα περισσότερα; Για χρόνια το πρόγραμμα της ημέρας θα είναι ένα και μοναδικό. Ξύπνημα πριν από τις 6 το πρωί και με το σκοτάδι ακόμη, συγκέντρωση στην άκρη της πόλης από όπου ομαδικά αρχίζει το τρέξιμο στους χωμάτινους δρόμους έξω από αυτήν για ένα δίωρο περίπου. Επιστροφή, ξεκούραση, φαγητό, ύπνος. Πολλές ώρες ύπνου. Και μέσα στην ημέρα ακόμη, ξεπερνώντας συνολικά στο εικοσιτετράωρο τις δώδεκα ώρες οπωσδήποτε. Το απόγευμα στις 5 ξανά τρέξιμο για ένα δίωρο, πιο χαλαρό κάπως. Ενδιάμεσα υπάρχουν και ημέρες όπου γίνεται το εξοντωτικό ένα λεπτό τρέξιμο με όλες τους τις δυνάμεις, ένα λεπτό χαλάρωμα, ξανά και ξανά και αυτό να κρατάει περίπου μία ώρα.

Η προπόνηση των κενυατών υπεραθλητών μεγάλων αποστάσεων θυμίζει περισσότερο μοναστηριακή ζωή. Χαρακτηριστική άσκηση: ένα λεπτό σπριντ, ένα λεπτό ανάπαυση, κι αυτό για τουλάχιστον μία ώρα τη φορά

Από τις αναρίθμητες μελέτες που έχουν γίνει γύρω από τους κενυάτες αθλητές τα τελευταία χρόνια φαίνεται να βγαίνει ως συμπέρασμα ότι το 86% των θερμίδων που καταναλώνει ένας κενυάτης δρομέας μεγάλων αποστάσεων οφείλεται στην κατανάλωση φυτικών τροφών και το 14% μόνο από ζωικές τροφές. Το 76% των θερμίδων οφείλεται στην κατανάλωση υδατανθράκων. Υπολογίστηκε ότι καθημερινά καταναλώνουν 10,4 γραμμάρια υδατανθράκων ανά κιλό σωματικού βάρους, που όταν το σωματικό τους βάρος κατά μέσον όρο είναι γύρω στα 60 κιλά, δίνει κάπου 600 γραμμάρια υδατανθράκων την ημέρα. Το αξιοπρόσεκτο είναι πως άλλες μελέτες, εντελώς άσχετες με τους Κενυάτες, είχαν καταλήξει ότι ιδανικά οι αθλητές αυτών των αποστάσεων έπρεπε να καταναλώνουν περίπου 9 γραμμάρια υδατανθράκων ανά κιλό σωματικού βάρους. Ετσι, βλέπουμε ότι οι αθλητές αυτοί, εντελώς από ένστικτο, εφοδίαζαν τον οργανισμό τους με την ιδανική ποσότητα. Το 13,4% των θερμίδων τους το έπαιρναν από το λίπος και από τις θερμίδες αυτές περισσότερο και από το μισό (61%) ήταν από το γάλα. Οσο για τις πρωτεΐνες, δεν ξεπερνούν τα 1,3 γραμμάρια ανά κιλό σωματικού βάρους, άρα όχι παραπάνω από τα 75 γραμμάρια την ημέρα, και πάλι κοντά στο ιδανικό των 1,2 γραμμαρίων, που συνιστούν οι δυτικές μελέτες. Νερό πίνουν περίπου 1.113 λίτρα την ημέρα αλλά το τσάι με μπόλικη ζάχαρη και γάλα φθάνει τα 1.243 λίτρα.

Αυτό που δεν συνειδητοποιούμε βλέποντας τους Κενυάτες να τρέχουν στις δικές μας μεγαλουπόλεις είναι πως στην πατρίδα τους και για πολλά χρόνια, ιδίως στην παιδική ηλικία, οι άνθρωποι αυτοί περπατούν και τρέχουν ξυπόλυτοι. Και στους αγώνες των μικρών παιδιών και των εφήβων ένα οξύμωρο είναι πως οι νικητές, ενώ έχουν τρέξει ξυπόλυτοι, παίρνουν ως δώρο από τις εταιρείες αθλητικά παπούτσια. Και αυτό είναι οξύμωρο διότι έχει διαπιστωθεί πως ο φυσικός και πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος τρεξίματος είναι όχι με τη φτέρνα αλλά με το τμήμα του ποδιού που είναι στο μπροστινό σημείο του πέλματος. Δηλαδή έπρεπε να τρέχουμε σχεδόν στις μύτες αλλά τρέχουμε, κακώς, χτυπώντας τις φτέρνες στο έδαφος και αυτό κάνει ζημιά στο πόδι. Αλλά οι εταιρείες των αθλητικών παπουτσιών δεν επιδιώκουν να το αλλάξουν και προτιμούν να κάνουν όσο γίνεται πιο μαλακό και αντικραδασμικό το πίσω τμήμα. Επειδή όμως αυτό είναι πλέον γνωστό σε όσους έχουν περισσότερες απαιτήσεις από το τρέξιμό τους, έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται παπούτσια αθλητικά με σόλες λεπτές και διαμορφωμένες για τρέξιμο σαν να είσαι ξυπόλυτος. Επίσης συζήτηση γίνεται για τα huaraches, μια απομίμηση των μεξικανικών υποδημάτων που φορούν οι Tarahumaras, που ζουν στην ορεινή Sierra Madre, έχουν βασική τροφή τους και αυτοί το καλαμποκάλευρο και διανύουν μεγάλες αποστάσεις τρέχοντας, με το εμπρόσθιο τμήμα του ποδιού να πατάει πρώτο στο έδαφος.

Υπάρχουν δύο τάσεις σήμερα σε σχέση με τους κενυάτες αθλητές. Η μία, η πιο παλιά, θέλει η υπεροχή των ανθρώπων αυτών να έχει να κάνει με τα γονίδιά τους. Εχουν πάρει δείγματα από μυς, αίμα, γενετικό υλικό και έχουν ψάξει τους προγόνους τους, διότι δεν είναι σε όλη την Κένυα που μπορείς να φυτέψεις και να «φυτρώσουν» πρωταθλητές. Πιστεύουν λοιπόν ότι υπάρχει μια γονιδιακή υπεροχή, και αν είναι έτσι τα πράγματα, κανονικά δεν χρειάζεται να γίνονται καν αγώνες αφού ξέρουμε από πριν τον νικητή. Υπάρχει όμως και μια άλλη άποψη που την κάνει να ακούγεται αρκετά δυνατά ένας επιστήμονας ελληνικής καταγωγής, δεύτερης γενεάς, αλλά αρκετά ικανός να εκφράζεται και στα ελληνικά, ο Dr Yannis Pitsiladis, συνεργάτης του Institute of Cardiovascular and Medical Sciences στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, στη Βρετανία. Σύμφωνα λοιπόν με τη δική του θεωρία, που έχει προκύψει έπειτα από μακροχρόνιες μελέτες επί τόπου, σε συνεργασία και με το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, η υπεροχή δεν είναι γονιδιακή αλλά συσχετίζεται με την κοινωνική κατάσταση των αθλητών στη χώρα αυτή. Τα παιδιά από μικρά μαθαίνουν να τρέχουν για να προλάβουν το σχολείο και να μην τιμωρηθούν από τον δάσκαλο. Αναφέρει ένα σχολείο της περιοχής που ήταν στην κορυφή του πιο απότομου λόφου και ένα ιαπωνικό τηλεοπτικό συνεργείο αρνήθηκε να ανεβεί μέχρις εκεί επειδή ο δρόμος ήταν πολύ ανηφορικός, το νερό όμως του σχολείου ήταν στη βάση του λόφου και τα παιδιά έπρεπε μέσα στην ημέρα να ανεβοκατεβαίνουν για να πιουν νερό! Απορρίπτει λοιπόν όλες τις σχετικές με τα γονίδια συσχετίσεις και θεωρεί μάταιο το ψάξιμο από μικρή ηλικία ως προς το τι αθλητής μπορεί να γίνει ένα παιδί όταν μεγαλώσει. Η ανάγκη, η ύπαρξη προτύπων στη χώρα (στην Κένυα δυσκολεύτηκαν πολύ να βγάλουν μερικούς ποδηλάτες επιπέδου κάποιοι ξένοι που το επιχείρησαν, διότι δεν υπήρχαν παραδείγματα), η ασκητική ζωή, η σπαρτιάτικη διατροφή, η συσπείρωση με τους ομοεθνείς τους, το πλήθος που συγκεντρώνεται στους αγώνες, ωθεί τους αθλητές της Κένυας να σαρώνουν. Δεν ζουν για να τρέχουν αλλά πιο πολύ τρέχουν για να ζήσουν.