Λάθος συστάσεις για κορεσμένο λίπος και χοληστερόλη;

Η κυρία Θεοδώρα Τσώλη αναφέρει στα επιστημονικά θέματα στις 25 Οκτωβρίου 2013 ένα σχόλιο από το «Βritish Medical Journal» στο οποίο σημειώνεται ότι οι συστάσεις για τα κορεσμένα λιπαρά οξέα και τη χοληστερόλη είναι μύθος.Ο συγγραφέας του άρθρου αυτού διερωτάται γιατί επί 4 δεκαετίες συνιστάται να ελαττωθούν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα στη διατροφή μας ενώ οι θάνατοι από καρδιαγγειακά νοσήματα συνεχώς αυξάνονται.

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολύ απλή. Δεν ακολουθούμε τις διαιτητικές οδηγίες που λένε ότι από κορεσμένα λιπαρά οξέα πρέπει να προέρχεται λιγότερο από το 10% της ενέργειας στην καθημερινή διατροφή μας, δηλαδή λιγότερα από 20-25 γρ. ημερησίως (η ποσότητα αυτή βρίσκεται σε ένα σουβλάκι με χοιρινό και λίγες τηγανητές πατάτες που τηγανίζονται σε φοινικέλαιο).

Αυτό έκαναν οι Κρήτες στην δεκαετία του 1960 καθώς το 8% της ενέργειας που κατανάλωναν προερχόταν από κορεσμένο λίπος χωρίς βέβαια να γνωρίζουν ή να ακολουθούν κάποιες επιστημονικά τεκμηριωμένες διαιτητικές οδηγίες. Ο λόγος ήταν ότι 60% των ανδρών ακολουθούσαν πλήρως τις διαιτητικές οδηγίες που ορίζονται από την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Δηλαδή δεν έτρωγαν κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα και αβγά για 180-200 ημέρες τον χρόνο που είναι ημέρες νηστείας.Το ψάρι επιτρέπεται συχνότερα ενώ τα θαλασσινά και τα σαλιγκάρια επιτρέπονται σε όλες τις νηστείες. Γι’αυτό η μέση ημερήσια κατανάλωση κρέατος ήταν 35 γρ. το άτομο, ενώ στις ΗΠΑ ήταν 274 γρ.Τα αποτελέσματα αυτά υπάρχουν σε πολλές δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά από τη μελέτη των επτά χωρών που άρχισε το 1960. Το 2010 έγινε η τελευταία παρακολούθηση των επιζώντων στον πληθυσμό της Κρήτης.

Ο πληθυσμός της Κρήτης είχε τους λιγότερους θανάτους από έμφραγμα του μυοκαρδίου,καρκίνους και άνοια σε σύγκριση με όλους τους υπόλοιπους 15 πληθυσμούς από τις 7 χώρες της μελέτης. Το 2010, ο πληθυσμός της Κρήτης είχε το υψηλότερο ποσοστό επιζώντων σε σύγκριση με τους άλλους πληθυσμούς.Οι Κρήτες είχαν επίσης το χαμηλότερο βάρος σώματος σε σύγκριση με τις άλλες χώρες και ο λόγος ήταν η έντονη πολύωρη καθημερινή σωματική άσκηση για τη χειρωνακτική καλλιέργεια της γης. Η διατροφή τους ήταν αποκλειστικά από φυσικά μη επεξεργασμένα προϊόντα ή προϊόντα με ελάχιστη επεξεργασία στο σπίτι. Δεν είχαν εμφανισθεί ακόμη οι υπεραγορές με τα χιλιάδες επεξεργασμένα τρόφιμα. Γι’αυτό η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 και το έμφραγμα ήταν σπανιότατα φαινόμενα.

Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανισθεί ορισμένες δημοσιεύσεις σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά που προσπαθούν να ανατρέψουν τα παραπάνω αδιαμφισβήτητα δεδομένα τα οποία προέκυψαν από μια από τις μεγαλύτερες μακροχρόνιες (50 χρόνια) προοπτικές επιδημιολογικές μελέτες. Ισχυρίζονται ότι τα κορεσμένα λιπαρά που πρέρχονται κυρίως από κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, αβγά και από 3 φυτικά τρόφιμα (λάδι ινδικής καρύδας-παγωτά, κακάο και φοινικέλαιο) δεν έχουν σχέση με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα.

Σε δύο από τις εργασίες αυτές που δημοσιεύτηκαν στο «American Journal of Clinical Nutrition» γράφεται σε υποσημείωση ότι χρηματοδοτήθηκαν από πολυεθνικές εταιρείες λιπαρών και γαλακτοκομικών προϊόντων.Οι θέσεις των δυο εργασιών ανατράπηκαν πλήρως από μία πολύ λεπτομερή και άριστα τεκμηριωμένη κριτική ανάλυση ενός μεγάλου επιδημιολόγου, του Jeremiah Stamler, η οποία δημοσιεύθηκε στο ίδιο τεύχος (AJCN2010). Δεδομένου ότι θα χρειαστεί να επεκταθώ πολύ αν αναφέρω όλα τα ισχυρά επιχειρήματα του δρος Stamler,θα περιορισθώ μόνο στο σημείο που αναφέρει ότι οι συγγραφείς των εργασιών αυτών αγνόησαν πλήρως τις πειραματικές εργασίες πολλών δεκαετιών από τους Ancel Keys και David Mark Hegsted. Οι ερευνητές αυτοί έδειξαν τη σχέση των κορεσμένων λιπαρών της διατροφής με τη χοληστερόλη του αίματος και την αθηρομάτωση.Τα αποτελέσματά τους επιβεβαιώθηκαν ακολούθως από δεκάδες επιδημιολογικές μελέτες.Ο Ancel Keys είχε την έμπνευση να σχεδιάσει και να αρχίσει τη μελέτη των 7 χωρών με 16 πληθυσμούς ένας εκ των οποίων ήταν ο πληθυσμός της Κρήτης.

Δυστυχώς οι νεότερες γενιές μετά τη δεκαετία του 1980 αύξησαν την κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος και παίρνουν 15%-17% κορεσμένο λίπος ημερησίως. Παράλληλα παρακολουθούν πολλές ώρες τηλεόραση και υπολογιστές και η σωματική άσκηση είναι ελάχιστη με πολύ μικρό ποσοστό να κάνει μισή με μία ώρα άσκηση ημερησίως. Έχουμε από τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ευρώπη ενώ τα οινοπνευματώδη ποτά και τα τρόφιμα υψηλής ενεργειακής πυκνότητας τετραπλασίασαν τα ποσοστά υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών τις τελευταίες δεκαετίες. Επομένως η συνεχής αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, του σακχαρώδους διαβήτη και των καρκίνων δικαιολογείται πλήρως.

Σε άλλο σημείο, η θέση που διατυπώνεται στο «British Medical Journal» ότι είναι παραπλανητικά όλα όσα λέγονται για τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, αντιφάσκει με την πρόταση στο ίδιο άρθρο να υιοθετηθεί η μεσογειακή διατροφή. Αλλά η παραδοσιακή διατροφή της Κρήτης στη δεκαετία του 1960, που είναι η καρδιά της μεσογειακής διατροφής, περιέχει ελάχιστα κορεσμένα λιπαρά οξέα.

Στο ίδιο άρθρο, σουηδός γιατρός αναφέρεται επίσης σε μεγάλη «απάτη» της χοληστερόλης και τονίζει ότι δίαιτα πλούσια σε λιπαρά βελτιώνει το σάκχαρο, μειώνει τα τριγλυκερίδια και αυξάνει την καλή χοληστερόλη (HDL). Δεν αναφέρει όμως τι είδους λιπαρά εννοεί διότι οι Κρήτες τη δεκαετία του 1960 είχαν δίαιτα υψηλή σε λιπαρά (40% της συνολικής ενέργειας) τα οποία όμως προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από αγνό παρθένο ελαιόλαδο.

Επομένως αν οι Σουηδοί άλλαξαν τις διαιτητικές τους οδηγίες καλό θα ήταν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Κρητών της δεκαετίας του 1960.

Αυτή τη δίαιτα της Κρήτης έδωσε ο καθηγητής Serge Renauld στη Λυόν της Γαλλίας σε 300 ασθενείς που είχαν υποστεί πρώτο έμφραγμα του μυοκαρδίου ενώ άλλοι 300 ασθενείς ακολούθησαν τη δίαιτα που συνιστά η Αμερικανική Kαρδιολογική Eταιρεία. Ενώ η μελέτη αυτή είχε σχεδιασθεί να παρακολουθήσει τους ασθενείς αυτούς για 4 χρόνια διεκόπη στους 28 μήνες για δεοντολογικούς λόγους.Οι ασθενείς που ακολουθούσαν τη δίαιτα της Κρήτης είχαν κατά 76% λιγότερα δεύτερα επεισόδια εμφράγματος σε σύγκριση με τους άλλους με την αμερικανική δίαιτα. Δεοντολογικά δεν ήταν σωστό να στερηθεί η δεύτερη αυτή ομάδα τα τόσο εντυπωσιακά θεραπευτικά αποτελέσματα από τη δίαιτα της Κρήτης που δεν έχουν μέχρι σήμερα επιτευχθεί με καμία φαρμακευτική ή χειρουργική θεραπεία.

Συμπερασματικά, έγραψα τα παραπάνω γιατί οι παραπλανητικές αυτές μελέτες δυστυχώς χρηματοδοτούνται από πολυεθνικές εταιρείες που έχουν μοναδικό κίνητρο να προάγουν τα οικονομικά συμφέροντά τους και δημιουργούν μεγάλη σύγχυση στο κοινό.

Με απλά λόγια, για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των ασθενειών χρειάζεται μέτρια προς έντονη σωματική άσκηση για τουλάχιστον μία ώρα ημερησίως. Προσφατη μεγάλη μελέτη στο «Lancet» έδειξε ότι η έλλειψη σωματικής άσκησης είναι τόσο θανατηφόρα όσο και το κάπνισμα. Δυστυχώς, παρά την απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους, τίποτα δεν άλλαξε και φυσικά συνεχίζεται το κάπνισμα μέσα στα σπίτια.

Θα πρέπει να αποφεύγονται τα επεξεργασμένα τρόφιμα με πολλά λιπαρά και ιδιαίτερα με κορεσμένα λίπη,με πολλή ζάχαρη, πολύ αλάτι και πλήθος πρόσθετων ουσιών.Παιδιά και ενήλικοι δεν πρέπει να παίρνουν περισσότερες από μία ή δύο μερίδες κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος τον μήνα και σε ποσότητα περί τα 80 γρ.

Το μοναδικό λιπαρό στη διατροφή πρέπει να είναι το αγνό παρθένο ελαιόλαδο χωρίς καθόλου σπορέλαια και μαργαρίνες.

Ο κ. Αντώνης Καφάτος είναι ομότιμος καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής στην Κλινική Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Τομέα Κοινωνικής Ιατρικής στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.