Βιβλία

ΠΟ ΜΠΡΟΝΣΟΝ – ΑΣΛΕΫ ΜΕΡΥΜΑΝ
Το σοκ της ανατροφής
Εκδόσεις Πολάρις 2012,
σελ. 368, τιμή 22 ευρώ

Κάθε νέος γονιός έχει τουλάχιστον δύο «ντουλάπες συμβουλών» διαθέσιμες –των δύο οικογενειών που συμπεθέρεψαν εξαιτίας του. Ακόμη περισσότερο, σε μια οικογενειόπληκτη κοινωνία όπως η ελληνική, έχει διαρκώς έτοιμες συνταγές διαπαιδαγώγησης, από κουμπάρους, συγγενείς και «κολλητούς». Ποια λοιπόν η χρησιμότητα ενός μοντέρνου και δη αμερικανικού τέτοιου βιβλίου; Παρόμοια απορία δικαιούνται να διατυπώσουν και οι επαγγελματίες παιδαγωγοί και παιδοψυχολόγοι: Τι καλύτερο έχουν να μας πουν επί του θέματος δύο δημοσιογράφοι, έστω και του επιστημονικού ρεπορτάζ, όπως ο Πο Μπρόνσον και η Ασλεϊ Μέριμαν;

Τα συστατικά της διαφοράς αρχίζουν να εμφανίζονται από τις πρώτες κιόλας σελίδες: έμμεση προσέγγιση μέσω παραβολής και πλέξιμο μυστηρίου μέσω ανεκδοτολογικής ιστορίας αγκιστρώνουν μυθιστορηματικά τον αναγνώστη. Λόγος στρωτός, ρυθμικός και έξυπνος –αλλά όχι εξυπνακίστικος –κερδίζει γρήγορα την εμπιστοσύνη του και την όρεξή του για το «μετά». Τα κεφάλαια αρχίζουν να εκτυλίσσονται, ξετυλίγοντας συνεχώς και νέες ιστορίες σύγχρονων «Τομ Σόγερ και Χοκ Φιν».

Στην αρχή οι συγγραφείς μάς ξαφνιάζουν με την ανατροπή των δεδομένων μας για την αξία του επαίνου: πότε πραγματικά κάνει καλό και πότε κακό στο παιδί; Επειτα μας ξεκαθαρίζουν τη σημασία αυτού που το εκπαιδευτικό μας σύστημα έφθασε να παραβιάζει επαίσχυντα και ανάλγητα: του σωστού χρόνου και χρονισμού της εκπαίδευσης. Μετά, στο τρίτο κεφάλαιο, ασχολούνται με κάτι το οποίο πριν από μία εικοσαετία θεωρούσαμε «αμερικανιά» αλλά όχι πια: το ζήτημα των διαφυλετικών σχέσεων σε σχολεία με παιδιά διαφορετικού δερματικού χρώματος. Η «συνωμοσία της σιωπής μας» γι’ αυτό το άβολο θέμα δυναμιτίζεται μέσα σε 28 εμπεριστατωμένες σελίδες.

Το κεφάλαιο για τα «παιδικά ψέματα», που ακολουθεί, είναι κυριολεκτικά μια αποκάλυψη: Πόσοι από εμάς είχαν συνδυάσει το ψέμα με τη νοημοσύνη, την εμφάνισή του με την προσαρμογή στη δυναμική «αλλαγή των συνθηκών» του κόσμου των μεγάλων ή ως αντίδραση στα «κατά συνθήκην ψεύδη» που διαπιστώνουν ότι κυριαρχούν στην έξω από το σπίτι τους κοινωνία; Επίσης αποκαλυπτικό είναι το επόμενο κεφάλαιο, για την ευφυΐα στην προσχολική ηλικία και την… ηλιθιότητα του να υποβάλλουμε τα νήπια σε απανωτά τεστ νοημοσύνης. Το βιβλίο παίρνει πια «φωτιά» στα επόμενα δύο κεφάλαια, που πραγματεύονται τις σχέσεις μεταξύ αδελφών, μεταξύ εφήβων και μεταξύ εφήβων-γονιών. Οι «ανεξήγητοι τσακωμοί» γίνονται πλέον άκρως εξηγήσιμοι στον αναγνώστη και οι αδιαφανείς όροι ενός περίτεχνου «παιχνιδιού επιβίωσης» αρχίζουν να γίνονται λυτρωτικά διαφανείς.

Φθάνοντας στα μισά του βιβλίου, όπως θα έχετε ήδη καταλάβει από τα προρρηθέντα, ένιωθα ευτυχής ως αναγνώστης του. Ομως οι επόμενες 120 σελίδες –των τελευταίων τριών κεφαλαίων –επεφύλασσαν νέες εκπλήξεις: το αν μπορεί να διδαχθεί ο αυτοέλεγχος ή το γιατί κάποια παιδιά συμβιώνουν καλά στο σχολείο ενώ άλλα υφίστανται συνεχώς επιθέσεις δίνονται εξαιρετικά διαφωτιστικά –και μάλιστα φωτίζουν ακόμη και τη μετεξέλιξη των παιδιών σε ώριμους πολίτες. Εκείνο που δεν κατάλαβα είναι το γιατί οι συγγραφείς άφησαν για σχεδόν το τέλος του βιβλίου το κεφάλαιο που εξηγεί ένα μυστήριο της βρεφονηπιακής ηλικίας: το γιατί κάποια παιδιά εμμένουν να σιωπούν ενώ άλλα… «δεν βάζουν γλώσσα μέσα». Το βιβλίο τελειώνει με 15 σελίδες συμπερασμάτων, 21 σελίδες σημειώσεων, 58(!) σελίδες πηγών και αναφορών και 12 σελίδες ενός χρησιμότατου ευρετηρίου.

Ομολογώ ότι τελικά κατάλαβα γιατί δύο δημοσιογράφοι πέτυχαν αυτό που δεν κατόρθωσαν τόσοι προηγηθέντες καθ’ ύλην επαΐοντες: έχοντας επίγνωση του ότι δεν ήταν αυθεντίες στον τομέα, έψαξαν και διασταύρωσαν σχεδόν τα άπαντα όσων είχαν βρει εκείνοι τα τελευταία χρόνια. Και έπειτα, έχοντας την «εξ εφημερίδος εκγύμνασιν» του τι συναρπάζει τον αναγνώστη, τα έβαλαν σε ένα ρυάκι περιπετειών, γεμάτο στροβιλισμούς γεγονότων, σταθμούς μετρήσεων και μαιάνδρους σκέψεων. Κατάφεραν να πουν τόσα πολλά και τόσο απελευθερωτικά, χωρίς στιγμή να κουράσουν τον αναγνώστη με λεπτομέρειες ή «επιστημονικούρες». Και, μολονότι δεν μπορώ να τους κρίνω επιστημονικά, θαρρώ πως κανείς σοφός του τομέα δεν θα τους βρει πραγματικά ψεγάδια. Να παρασύρομαι άραγε από την υπέροχη απόδοση του κειμένου στα ελληνικά; Δεν ξέρω… αλλά ξέρω ότι έμαθα πολλά από το βιβλίο τούτο και… θα το φυλάξω για το πρώτο μου παιδί που θα γίνει γονιός!