Ο ρομποτικός Ιντιάνα Τζόουνς έφτασε στον Αρη

Εκατοντάδες επιστήμονες, δέκα χρόνια εργασιών και περισσότερα από 2 δισ. ευρώ αναζητούσαν «δικαίωση» σε απόσταση 565 εκατομμυρίων χλμ. Ενας μικροσκοπικός, σχεδόν αόρατος για τα διαστημικά μεγέθη, ταξιδιώτης πλησίαζε με μεγάλη ταχύτητα στον προορισμό του. Στις 8.31 το πρωί της Δευτέρας το «Curiosity» προσεδαφίστηκε στον Κόκκινο Πλανήτη όπως ακριβώς προέβλεπε το σχέδιο. Στόχος του η διαλεύκανση του μυστηρίου της ύπαρξης ή μη ζωής στον Αρη. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ χαιρέτισε το μεγάλο επίτευγμα ανακοινώνοντας ταυτόχρονα την είσοδο ιδιωτών στη διαστημική εξερεύνηση. Γεννιέται έτσι μια νέα βιομηχανία η οποία υπόσχεται διαστημικά ταξίδια για όλους. Ηδη ο κύκλος εργασιών της μετριέται σε πολλά δισεκατομμύρια ευρώ.

To «Curiosity», γνωστό επισήμως ως Επιστημονικό Εργαστήριο του Αρη (Mars Science Laboratory, MSL), έφτασε στον Αρη έπειτα από ένα ταξίδι 565 εκατομμυρίων χλμ. Τη Δευτέρα το πρωί το σκάφος που μετέφερε το κόστους 2 δισεκατομμυρίων ευρώ ρομπότ ξεκίνησε τη διαδικασία προσεδάφισης. Οι επιτελείς της NASA είχαν ονομάσει τη διαδικασία «τα επτά λεπτά του τρόμου» αφού σε αυτό το μικρό χρονικό διάστημα έπρεπε να γίνουν με απόλυτη ακρίβεια μια σειρά από πολύπλοκες κινήσεις και διεργασίες που για πρώτη φορά θα πραγματοποιούσε ένα αντικείμενο που έχει στείλει ο άνθρωπος στο Διάστημα.

Το σκάφος εισήλθε στην ατμόσφαιρα του Αρη με ταχύτητα περίπου 20 χιλιάδων χλμ./ώρα και απελευθέρωσε μια κάψουλα μέσα στην οποία βρισκόταν προστατευμένο το ρομπότ. Ενας συνδυασμός συστημάτων (αλεξίπτωτα, ειδικά σχεδιασμένοι προωθητήρες κ.ά.) που υπήρχαν στην κάψουλα μείωσαν προοδευτικά την ταχύτητά της και λίγα μέτρα πριν από την επιφάνεια του Αρη η κάψουλα ακινητοποιήθηκε. Αμέσως μετά άρχισε να κατεβάζει το «Curiosity» προς την επιφάνεια χρησιμοποιώντας σύρματα τα οποία ήταν δεμένα πάνω στο ρομπότ. Η κατάβαση γινόταν όσο πιο «μαλακά» ήταν δυνατόν ώστε να μην υποστεί ζημιά κανένα από τα προηγμένα και υπερευαίσθητα όργανα που διαθέτει το «Curiosity». Τελικά όλα πήγαν σύμφωνα με τον σχεδιασμό, το «Curiosity» πάτησε το έδαφος του Κόκκινου Πλανήτη και λίγα λεπτά αργότερα στο κέντρο ελέγχου της αποστολής ξεσπούσαν έντονοι πανηγυρισμοί: το πολυπόθητο σήμα ότι το ρομπότ βρίσκεται στο σημείο που έπρεπε και τα όργανά του άρχιζαν να ενεργοποιούνται είχε φθάσει.

Οι πρώτες (αρειανές) στιγμές

Λίγα λεπτά μετά την επιτυχημένη προσεδάφισή του το «Curiosity» άρχισε να στέλνει εικόνες. Οι πρώτες εικόνες ελήφθησαν όταν οι κάμερες του ρομπότ δεν είχαν τεθεί σε πλήρη λειτουργία ενώ επίσης από τη διαδικασία της προσεδάφισης οι φακοί τους ήταν σκονισμένοι. Ετσι οι εικόνες αυτές ήταν «θολές» και εστιασμένες μόνο στο σημείο της προσεδάφισης. Προοδευτικά και καθώς τα όργανα του ρομπότ έμπαιναν σε «κανονική» λειτουργία ενώ ταυτόχρονα έφευγε η σκόνη από πάνω του οι εικόνες που έστελνε ήταν όλο και καλύτερης ποιότητας. Λίγες ώρες μετά την προσεδάφιση η NASA έδωσε στη δημοσιότητα και ένα μικρής διάρκειας βίντεο το οποίο είχε τραβήξει το ίδιο το «Curiosity» κατά τη διαδικασία προσεδάφισης. Το βίντεο (https://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=469978) έδειχνε τα τελευταία δευτερόλεπτα προτού το ρομπότ ακουμπήσει στην επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη.

Ο πυρηνοκίνητος εξερευνητής

Το «Curiosity» είναι ένα μεγάλο τροχοφόρο το οποίο εξαιτίας του μεγέθους και των πολλών και πολύπλοκων συστημάτων του δεν μπορεί να τροφοδοτείται με ηλιακούς συλλέκτες όπως οι προκάτοχοί του. Βασίζεται σε μια θερμοηλεκτρική γεννήτρια ραδιοϊσοτόπων, παρόμοια με αυτές που χρησιμοποιούνται σε πολυετείς διαπλανητικές αποστολές και είναι ικανές να λειτουργούν αδιάκοπα για δεκαετίες.

Είναι εξοπλισμένο με 17 κάμερες, τοποθετημένες σε διάφορα σημεία ώστε να καταγράφουν εικόνες από πολλές πλευρές και γωνίες λήψης, αλλά και με πολλά όργανα όπως, για παράδειγμα, ένα λέιζερ που θα ανοίγει τρύπες στα βράχια από μακριά.

Διαθέτει όργανα που αντιλαμβάνονται αν ένα σημείο έχει ερευνητικό ενδιαφέρον. Κάθε φορά που θα εντοπίζεται ένα τέτοιο σημείο το ρομπότ θα συλλέγει δείγματα από εκεί τα οποία στη συνέχεια θα αναλύουν τα εργαστήρια που βρίσκονται ενσωματωμένα σε αυτό. Φυσικά το «Curiosity», του οποίου τα σήματα ταξιδεύουν με την ταχύτητα του φωτός και χρειάζονται 13,8 λεπτά για να φτάσουν στη Γη, θα είναι σε συνεχή επικοινωνία με το κέντρο του ελέγχου.

Η αποστολή

Το «Curiosity» προσεδαφίστηκε στον Κρατήρα Γκέιλ, μια γιγάντια τρύπα με διάμετρο 155 χιλιόμετρα που βρίσκεται στον ισημερινό του Αρη. Ο κρατήρας σχηματίστηκε στο μακρινό παρελθόν κατά την πρόσκρουση ενός μεγάλου αστεροειδούς στον πλανήτη.Το Ορος Σαρπ υψώνεται ακριβώς στο κέντρο του κρατήρα και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης του. Το βουνό με υψόμετρο που ξεπερνά τα 5.000 μέτρα σχηματίστηκε από πετρώματα που έλιωσαν κατά την πρόσκρουση και αναπήδησαν όπως αναπηδά η επιφάνεια του νερού μετά την πτώση μιας σταγόνας.

Τα στρώματα από τα οποία αποτελείται το Ορος Σαρπ πιστεύεται ότι διατηρούν ένα αρχείο της γεωλογικής ιστορίας του Αρη εδώ και τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Δορυφόροι έχουν ανιχνεύσει κοντά στους πρόποδες ορυκτά που σχηματίζονται μόνο παρουσία νερού. Τα ορυκτά αυτά ίσως είναι υπολείμματα μιας λίμνης που γέμιζε κάποτε τον κρατήρα.

Στις πλαγιές του όρους οι ερευνητές ελπίζουν να ανακαλύψουν ιζήματα από την εποχή που ο Αρης άλλαζε και από θερμός και υγρός μετατράπηκε σε μια απέραντη παγωμένη έρημο με μέση θερμοκρασία τους -55 βαθμούς Κελσίου. Το θετικό είναι ότι οι πλαγιές του Ορους Σαρπ έχουν σχετικά μικρή κλίση, οπότε το «Curiosity» πιθανότατα θα μπορέσει να καλύψει ένα μεγάλο μέρος της απόστασης ως την κορυφή. «Αν ξεκινήσεις από τη βάση ενός σωρού στρωμάτων και αρχίσεις να ανεβαίνεις προς την κορυφή του είναι σαν να διαβάζεις ένα μυθιστόρημα. Πιστεύουμε ότι ο κρατήρας Γκέιλ θα είναι ένα καταπληκτικό μυθιστόρημα που θα μιλάει για την εξέλιξη του περιβάλλοντος στον Αρη» αναφέρει ο Τζον Γκρότζινγκερ, επικεφαλής της αποστολής. Το «Curiosity» θα αναζητήσει ίχνη ζωής στο μακρινό ή πιο πρόσφατο παρελθόν του Αρη.

Βέβαια υπάρχουν και κάποιοι στην επιστημονική κοινότητα που υποστηρίζουν ότι είναι πιθανό να υπάρχει και τώρα ζωή στον Αρη η οποία ζει και επιβιώνει μέσα στο έδαφος του Κόκκινου Πλανήτη για να είναι προστατευμένη από τις ακραίες συνθήκες που επικρατούν στην επιφάνειά του. Ισως οι επιτελείς της NASA δώσουν κάποια στιγμή εντολή στο «Curiocity» να ψάξει και στο υπέδαφος του Αρη για ίχνη ζωής.

Η ονομαστική διάρκεια ζωής της αποστολής είναι δύο χρόνια, πιθανότατα όμως το «Curiosity» θα αντέξει πολύ περισσότερο. Υπάρχει άλλωστε το παράδειγμα του «Opportunity», του λιγότερο εξελιγμένου ρομποτικού εξερευνητή που έστειλε η NASA στον Αρη πριν από οκτώ χρόνια. Η ονομαστική διάρκεια ζωής του «Opportunity» ήταν μόλις 90 μέρες, αλλά το ρομπότ συνεχίζει ως σήμερα να λειτουργεί και να στέλνει δεδομένα.

Υπάρχει αρειανή ζωή;

Διαχρονικά, η ανθρώπινη φαντασία οργίαζε σχετικά με την ύπαρξη ζωής στον Αρη. Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος κατέστησε βέβαια σαφές ότι «πράσινα ανθρωπάκια» δεν περπατάνε πάνω στον πλανήτη. Δεν μπορούσε όμως κανείς να πει με την ίδια βεβαιότητα ότι στον Αρη δεν υπήρχαν άλλες μορφές ζωής, ειδικά μικροβιακές.

Ετσι, την τελευταία 15ετία ένας μικρός στόλος από δορυφόρους με προηγμένα όργανα παρατήρησης βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Αρη και εξερευνά την ατμόσφαιρα, το έδαφος αλλά και το υπέδαφός του. Η πιο σημαντική ανακάλυψη που έκαναν οι δορυφόροι είναι ότι ο Αρης δεν ήταν πάντα μια παγωμένη έρημος όπως σήμερα αλλά διέθετε ωκεανούς. Επίσης γεωλογικά χαρακτηριστικά στην επιφάνεια του πλανήτη (αυλακώσεις κ.ά.) δείχνουν ότι εκτός από ωκεανούς υπήρχαν μικρότερα και μεγαλύτερα ποτάμια.

Διάφορες θεωρίες έχουν διατυπωθεί σχετικά με την παρουσία ωκεανών στον Αρη, δύο από τις οποίες είναι οι πιο ενδιαφέρουσες. Η πρώτη κάνει λόγο για έναν ωκεανό που υπήρχε στον κόκκινο πλανήτη πριν από περίπου 4 δισ. έτη όταν οι κλιματικές συνθήκες εκεί ήταν διαφορετικές και επικρατούσαν υψηλές θερμοκρασίες που ευνοούσαν την παρουσία νερού σε υγρή μορφή. Η δεύτερη θεωρία αναφέρει ότι γεωθερμική δραστηριότητα στον πλανήτη πριν από 3 δισ. έτη έλιωσε τα αποθέματα πάγων που υπήρχαν στο υπέδαφός του δημιουργώντας έναν ωκεανό στην επιφάνεια.

Η πιθανότητα της παρουσίας νερού σε υγρή μορφή στην επιφάνεια του Αρη, όπως είναι ευνόητο, έκανε την επιστημονική κοινότητα να ευελπιστεί βάσιμα ότι είχαν αναπτυχθεί κάποιες μορφές ζωής. Ομως διάφορες μελέτες που έκαναν ερευνητικές ομάδες ψαλίδισαν αυτές τις ελπίδες.

Δεν πρόλαβε να ανθήσει

Ομάδα επιστημόνων από τη Γαλλία και τις ΗΠΑ μελέτησαν δεδομένα που συνέλεξε το ραντάρ MARSIS που βρίσκεται στον δορυφόρο Mars Express της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA). Το πολύ ισχυρό ραντάρ «διείσδυσε» σε βάθος 60-80 μέτρων κάτω από την επιφάνεια του Αρη. Σύμφωνα με τους ερευνητές ο πάγος αλλά και τα ιζήματα που υπάρχουν στο υπέδαφός του είναι απομεινάρια ενός ωκεανού. Υποστηρίζουν όμως ότι ο ωκεανός αυτός είχε μικρή διάρκεια ζωής. Εκτιμούν ότι διατηρήθηκε για περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια και στη συνέχεια είτε το νερό πάγωσε και συνέχισε να υπάρχει σε παγωμένη μορφή κάτω από το έδαφος είτε εξατμίστηκε. Ετσι ο συγκεκριμένος ωκεανός δεν θα μπορούσε να αποτελέσει λίκνο ζωής αφού η διάρκεια της ζωής του ήταν πολύ μικρή για να δημιουργηθούν οι απαραίτητες συνθήκες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία ζωής.

Ανάλογα ήταν και τα αποτελέσματα έρευνας που έκαναν επιστήμονες του Imperial College London οι οποίοι μελετούσαν επί τρία χρόνια δεδομένα από την επιφάνεια του Αρη. Κατέληξαν σε δύο συμπεράσματα: πρώτον ότι ο Αρης είναι «υπερ-ξηρός» τα τελευταία 600 εκατομμύρια έτη, γεγονός που τον κάνει απαγορευτικό για τη ζωή, τουλάχιστον στην επιφάνειά του. Δεύτερον, ότι στο μακρινό παρελθόν υπήρχε νερό σε υγρή μορφή στην επιφάνεια του Αρη αλλά η παρουσία του διήρκεσε λίγες χιλιάδες έτη. Εκτιμούν ότι το νερό «έζησε» για μόλις πέντε χιλιάδες έτη στην επιφάνεια του Αρη, χρόνος που είναι απαγορευτικός για τη δημιουργία συνθηκών που θα επέτρεπαν την εμφάνιση ζωής.

«ΑΣΤΡΙΚΕΣ» ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Είναι πολλά τα λεφτά (για τον)… Αρη

Μπορεί το βράδυ της Κυριακής το βλέμμα εκατομμυρίων ανθρώπων να ήταν εστιασμένο επάνω στον Γιουσέιν Μπολτ που έτρεχε δαιμονισμένα στο Λονδίνο, λίγες ώρες αργότερα όμως το βλέμμα της ανθρωπότητας ήταν εστιασμένο σε έναν άλλον «σταρ» που έτρεχε με ταχύτητα 21.000 χλμ. για να φθάσει στον στόχο του. Το «Curiosity» προσεδαφίστηκε με επιτυχία στον Αρη και ο Ομπάμα, αφού χαιρέτισε το μεγάλο επίτευγμα, ανακοίνωσε και επισήμως την είσοδο των ιδιωτών στην κούρσα του Διαστήματος. Μια κούρσα όπου, όπως και σε αυτή των 100 μέτρων του στίβου, «παίζονται» τεράστια ποσά.

Η προσεδάφιση

Οι πανηγυρισμοί στο κέντρο ελέγχου της αποστολής ήταν φυσικά πολύ έντονοι. Οι επιστήμονες πανηγύριζαν γιατί τα δέκα χρόνια προσπάθειας που κατέβαλαν σε αυτή την αποστολή είχαν (σε πρώτη φάση) αντίκρισμα. Οι επικεφαλής της NASA πανηγύριζαν γιατί, αν κάτι δεν πήγαινε καλά, θα έπρεπε να απολογούνται για τα 2 δισ. ευρώ που κόστισε η κατασκευή του ρομποτικού εξερευνητή και το ταξίδι του στον Αρη σε μια εποχή παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Τα στελέχη της NASA πανηγύριζαν επίσης γιατί ευελπιστούσαν ότι η επιτυχής προσεδάφιση του «Curiosity» θα άνοιγε και πάλι τους κρουνούς της χρηματοδότησης από τον Λευκό Οίκο, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει «κουρέψει» σημαντικά τον προϋπολογισμό της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας.

Η άμεση αντίδραση του Μπαράκ Ομπάμα όμως μάλλον μετρίασε τη χαρά των υψηλόβαθμων στελεχών της NASA αφού ανακοίνωσε επισήμως την είσοδο των ιδιωτών στην εξερεύνηση του Διαστήματος. «Η επιτυχημένη προσεδάφιση του “Curiosity” αποτελεί ένα πρωτοφανές τεχνολογικό επίτευγμα. Η επιτυχία αυτή θα παραμείνει ως σημείο αναφοράς της εθνικής μας υπερηφάνειας για το μέλλον. Το διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ θα συνεχιστεί με την είσοδο ιδιωτικών εταιρειών που θα συνεργαστούν με τη NASA ώστε να μειωθεί ο προϋπολογισμός της υπηρεσίας και να γλιτώσουν λεφτά οι φορολογούμενοι πολίτες» αναφέρει στην ανακοίνωση που εξέδωσε ο αμερικανός πρόεδρος.

Οι επενδυτές του Διαστήματος

Υπάρχουν αρκετοί επιχειρηματίες που βλέπουν το Διάστημα ως το νέο Ελντοράντο. Πρώτος και καλύτερος ο μεγιστάνας Ρίτσαρντ Μπράνσον, ο οποίος προσέθεσε στην αλυσίδα των εταιρειών του τη Virgin Galactic, η οποία θα δραστηριοποιηθεί στην ανερχόμενη αγορά του διαστημικού τουρισμού.

Η Google σχεδιάζει να χρηματοδοτήσει έρευνες για την εξόρυξη ορυκτού πλούτου σε αστεροειδείς, ενώ ο ιδιοκτήτης της Amazon Τζεφ Μπέζος κατασκευάζει στο Τέξας το πρώτο ιδιωτικό κοσμοδρόμιο, ένα «διαστημικό λιμάνι» (Spaceport), όπως το έχει ονομάσει ο ίδιος.

Ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας Πολ Αλεν (συνιδρυτής της Microsoft) έχει προσλάβει τον διάσημο αεροναυπηγό Μπαρτ Ρουτάν για να του κατασκευάσει το γιγαντιαίο αεροπλάνο «Stratolaunch», το οποίο θα μεταφέρει μικρότερα διαστημόπλοια στη στρατόσφαιρα διευκολύνοντας έτσι την εκτόξευσή τους.

Τα διαστημικά ταξί

Λίγες ώρες προτού το «Curiosity» εισέλθει στην ατμόσφαιρα του Αρη και αρχίσει την κάθοδό του για να «πατήσει» στο έδαφός του η NASA ανακοίνωσε ότι επέλεξε τρεις ιδιωτικές εταιρείες για την κατασκευή μικρών διαστημοπλοίων που θα μεταφέρουν αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS). Σήμερα η αμερικανική υπηρεσία πληρώνει στη Ρωσία 63 εκατ. δολάρια για κάθε αστροναύτη που στέλνει στο Διάστημα.

Η επιλογή των εταιρειών σηματοδοτεί την τρίτη και τελευταία φάση του προγράμματος της NASA για την ανάθεση σε ιδιώτες της μεταφοράς αστροναυτών σε αποστολές πέριξ της Γης, έργο που ως πρόσφατα εκτελούσαν τα διαστημικά λεωφορεία. Οι ιδιωτικές εταιρείες που επιλέχθηκαν θα χρηματοδοτηθούν από τη NASA με 1,1 δισ. δολάρια για την κατασκευή των διαστημικών ταξί τα οποία θα πρέπει να παραδώσουν στην αμερικανική υπηρεσία ως το 2017. Οι τρεις εταιρείες έχουν επίσης εξασφαλίσει το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουν τα σκάφη αυτά και για άλλες δραστηριότητες, όπως ο διαστημικός τουρισμός, αποκομίζοντας επιπλέον έσοδα.