Το δίδυμό μας στο νερό!

Η λέξη κήτος συνδέεται συνήθως με κάτι ογκώδες, αντιαισθητικό, άχαρο και χονδροειδές. Και όμως το κήτος που βλέπουμε πιο συχνά στις θάλασσές μας – το δελφίνι – διαψεύδει τον εύκολο συνειρμό. Ενα δελφίνι είναι χαριτωμένο, είναι η πρώτη, αυθόρμητη σκέψη που έρχεται στο μυαλό, είναι όμορφο και παιχνιδιάρικο μες στο νερό. Είναι όμως επίσης εξαιρετικά έξυπνο, και μάλιστα με έναν ιδιαίτερα εκλεπτυσμένο τρόπο, και αυτό είναι κάτι που τείνουμε να ξεχνάμε. Το θηλαστικό με τον δεύτερο σε μέγεθος κατ’ αναλογία σώματος εγκέφαλο μετά τον άνθρωπο επιδεικνύει μια ιδιαίτερη νοημοσύνη και ευαισθησία που οι ειδικοί δεν συναντούν σε άλλα ζώα. Σε βαθμό ώστε πολλοί από αυτούς να πιστεύουν ότι είναι ενδεχομένως ισάξιό μας.

Πριν από μερικούς μήνες μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον φιλόσοφο Τόμας Γουάιτ κατέθεσε μια «Διακήρυξη των δικαιωμάτων των κητωδών» στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ακαδημίας για την Προώθηση των Επιστημών (AAAS), τη μεγαλύτερη επιστημονική διοργάνωση στον πλανήτη. Κύριο αίτημα, βασιζόμενο στα όλο και περισσότερα επιστημονικά ευρήματα που έρχονται στο φως, η αναγνώριση των δελφινιών και των φαλαινών ως «μη ανθρώπινων προσώπων» που απαιτούν τον σεβασμό μας. Κύριος στόχος η απαγόρευση της αιχμαλωσίας των θαλάσσιων θηλαστικών (η οποία τους προκαλεί έντονο στρες και μικραίνει τη ζωή τους), καθώς και η προστασία τους μέσω της καθιέρωσης ειδικών «κανόνων συμπεριφοράς» απέναντί τους όταν τα συναντάμε στη θάλασσα.

Εγκέφαλος που κάνει τη διαφορά

Τι είναι όμως αυτό που κάνει τους επιστήμονες να βλέπουν τα δελφίνια με «άλλο» μάτι; «Νομίζω το γεγονός ότι είναι τόσο διαφορετικά. Από κάποιες απόψεις μοιάζουν με εμάς και τα άλλα θηλαστικά, αλλά από κάποιες άλλες είναι εντελώς διαφορετικά» απαντά μιλώντας στο «Βήμα» η Λόρι Μαρίνο, νευροεπιστήμονας και συμπεριφορική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Εμορι στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών, γνωστή για τις μελέτες της στα κητώδη και μια από τους επιστήμονες που υπογράφουν τη διακήρυξη για τα δικαιώματά τους. «Αν κοιτάξετε τον εγκέφαλό τους, θα δείτε ότι είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μας ή από τον εγκέφαλο άλλων θηλαστικών. Εμφανίζουν πολύ υψηλό επίπεδο νοημοσύνης αλλά πρόκειται για ένα πολύ διαφορετικό, από ορισμένες απόψεις, είδος νοημοσύνης από αυτό που γνωρίζουμε».

Τα δελφίνια είναι θηλαστικά που «πέρασαν» στο νερό και βρέθηκαν σε ένα εντελώς διαφορετικό φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Για τον λόγο αυτόν ο εγκέφαλός τους εξελίχθηκε με διαφορετικό τρόπο. Το ίδιο και τα αισθητήρια συστήματά τους. Τα δελφίνια μάλλον δεν μυρίζουν, όπως τα θηλαστικά της στεριάς, έχουν όμως εξαιρετική ακοή ενώ μπορούν επίσης να κάνουν «υπερηχογραφήματα» με το εξελιγμένο σύστημα ηχοεντοπισμού τους. «Αυτό δεν είναι απλώς ένα σύστημα αντίληψης, το οποίο χρησιμοποιούν για να εντοπίζουν την τροφή τους» λέει η κυρία Μαρίνο. «Πιστεύουμε ότι στην πραγματικότητα αποτελεί μια πλήρη μέθοδο επικοινωνίας. Δεν έχουμε κατανοήσει ακόμη πλήρως τη λειτουργία του, νομίζουμε όμως ότι υπάρχουν ακόμη πολλά να ανακαλύψουμε σε αυτό».

«Ζωντανό» τεστ εγκυμοσύνης

Τα άλματα των δελφινιών έξω από το νερό δεν φανερώνουν πάντα διάθεση παιχνιδιού: μερικές φορές αποτελούν δείγμα ανησυχίας ή εκνευρισμού. Πηγή Joan Gonzalvo / Tethys Research Institute

Οι αισθητήρες υπερήχων των δελφινιών τούς επιτρέπουν κυριολεκτικά να «σκανάρουν» οποιοδήποτε σώμα βρίσκεται μέσα στη θάλασσα και να «βλέπουν» το εσωτερικό του. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τους επιτρέπουν επίσης να «διαβάζουν» τα συναισθήματα των άλλων δελφινιών, αφού μπορούν να συλλάβουν διάφορες εσωτερικές διεργασίες του οργανισμού τους. Το βέβαιο είναι πάντως ότι τα μετατρέπουν σε ένα ολοζώντανο και αλάνθαστο «τεστ εγκυμοσύνης», αφού, στην ουσία, με το σύστημα ηχοεντοπισμού τους είναι σαν να κάνουν υπερηχογράφημα. «Ολη αυτή η μυθολογία για τις εγκύους και τα δελφίνια μέσα στο νερό δεν είναι μύθος» διευκρινίζει η ερευνήτρια. «Αν μια γυναίκα είναι έγκυος και μπει στο νερό με δελφίνια, ακόμη και αν η ίδια δεν το ξέρει, τα δελφίνια το καταλαβαίνουν. Αρχίζουν να την περιτριγυρίζουν και να περιεργάζονται την κοιλιά της. Υπάρχουν γυναίκες που έμαθαν ότι είναι έγκυοι από τα δελφίνια».

Οχι μόνο τα θηλυκά, τα οποία είναι σε θέση να κάνουν έναν παραλληλισμό με μια ενδεχόμενη δική τους ανάλογη κατάσταση, αλλά και τα αρσενικά δελφίνια δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις γυναίκες που περιμένουν παιδί και το έμβρυο που έχουν στην κοιλιά τους. Με έναν εντελώς «ανθρώπινο» τρόπο, η ευαισθησία τους δεν περιορίζεται όμως μόνο στην εγκυμοσύνη αλλά φαίνεται να επεκτείνεται απέναντι σε κάθε αδυναμία. «Γενικά τα δελφίνια συμπεριφέρονται διαφορετικά ανάλογα με την ικανότητα που έχει κάποιος στο νερό» λέει η κυρία Μαρίνο. «Είναι εμφανώς πολύ πιο ήπια και ευγενικά απέναντι στα παιδιά και, με έναν τρόπο, φαίνονται να καταλαβαίνουν αμέσως πόσο καλά κολυμπάει κάποιος και πόση άνεση έχει μέσα στο νερό».

Μην τα ενοχλήσετε!

Αυτή η οξυδέρκεια ωστόσο, όπως σπεύδει να προσθέσει, μπορεί να έχει δύο όψεις. Συνήθως τα θαλάσσια θηλαστικά συμπεριφέρονται με φροντίδα σε όσους δεν είναι δεινοί κολυμβητές. Ακριβώς όμως επειδή «ζυγίζουν» αμέσως τις ικανότητες εκείνου που έχουν απέναντί τους, αν αυτός τα ενοχλήσει μπορούν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο την όποια αδυναμία του για να τον βυθίσουν, εμποδίζοντάς τον να βγει στην επιφάνεια για να αναπνεύσει. Πότε μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο; «Τις περισσότερες φορές τα δελφίνια που ζουν ελεύθερα στη θάλασσα δεν ενοχλούν τους ανθρώπους. Αν κάτι τους κινήσει την περιέργεια, θα σταθούν για λίγο, αλλά μετά θα συνεχίσουν τον δρόμο τους» απαντά η ειδικός.

Υπάρχουν δύο περιπτώσεις στις οποίες τα κατά τα άλλα φιλικά θαλάσσια θηλαστικά μπορούν να αγριέψουν – και πράγματι αγριεύουν: «Η μια είναι αν τα κυνηγήσετε, αν τα ενοχλήσετε ή αν τα εμποδίσετε σε κάτι» αναφέρει. «Αν δείτε μια μητέρα με το παιδί της και πάτε να τα αγγίξετε, αν δεν θέλουν να τα αγγίξετε, θα ενοχληθούν». Τα περιστατικά τραυματισμού ανθρώπων από δελφίνια στη θάλασσα δεν είναι συχνά, είναι όμως υπαρκτά και σε όλα τους, τονίζει η επιστήμονας, οι άνθρωποι δεν έδειξαν τον απαραίτητο σεβασμό. «Πρέπει να δείχνεις έναν υγιή σεβασμό απέναντί τους και να αφήνεις εκείνα να σου πουν αν θέλουν να είναι μαζί σου ή όχι» λέει.

Η δεύτερη περίπτωση στην οποία τα δελφίνια γίνονται πραγματικά ευέξαπτα είναι όταν οι άνθρωποι τους στερούν την ελευθερία τους κλείνοντάς τα σε δελφινάρια και ενυδρεία. «Οι περισσότεροι τραυματισμοί και θάνατοι που έχουν προκληθεί από δελφίνια – και φάλαινες – έχουν προκληθεί από ζώα σε αιχμαλωσία, εξαιτίας του στρες που τους προκαλεί αυτή η κατάσταση» υπογραμμίζει η κυρία Μαρίνο.

Πολύπλοκα συναισθήματα και ομαδικό πνεύμα

Ο εγκέφαλος των δελφινιών μπορεί να διαφέρει από τον δικό μας, η οργάνωσή του όμως δείχνει καθαρά μια ιδιαίτερη συναισθηματική ικανότητα. «Το μεταιχμιακό σύστημα, το σύστημα που σχετίζεται με την επεξεργασία των συναισθημάτων, είναι πολύ ανεπτυγμένο. Εχει διαφορές, αλλά είναι πολύ ανεπτυγμένο, όπως και οι γύρω περιοχές του στον φλοιό» λέει η κυρία Μαρίνο. «Οταν κοιτάζεις τον εγκέφαλο ενός δελφινιού ή μιας φάλαινας και βλέπεις το μεταιχμιακό σύστημα και τις γύρω περιοχές, καταλαβαίνεις αμέσως ότι αυτός είναι ένας εγκέφαλος ο οποίος εξελίχθηκε για να επεξεργάζεται πολύ σύνθετα συναισθήματα».

Οχι μόνο η δομή του εγκεφάλου τους αλλά και οι αντιδράσεις τους δείχνουν ότι τα δελφίνια έχουν μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη συναίσθηση του εαυτού τους και των άλλων, καθώς και ότι είναι σε θέση να ταυτιστούν και να εκφράσουν συμπάθεια και οίκτο. Η κυρία Μαρίνο με τους συνεργάτες της ήταν η πρώτη που έδειξε με πειράματα ότι μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη – ικανότητα την οποία διαθέτουν ελάχιστα ζώα, όπως ο άνθρωπος, οι μεγάλοι πίθηκοι και ο ελέφαντας.

«Βλέπουμε όμως επίσης πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι έχουν αυτές τις ικανότητες και από τη συμπεριφορά τους όταν ζουν ελεύθερα στη φύση» συμπληρώνει. «Τα βλέπουμε συχνά να σπεύδουν να βοηθήσουν άλλα δελφίνια όταν αντιμετωπίζουν πρόβλημα ή όταν τα κυνηγούν. Το ίδιο κάνουν και για ανθρώπους που βρίσκονται σε δύσκολη θέση ενώ παράλληλα έχουν αυτή την τόσο ισχυρή σχέση με την ομάδα τους. Ξέρετε, αν ένα μέλος της έχει πρόβλημα ή παγιδευτεί, θα μείνουν μαζί του και θα το προσέχουν. Είναι ζώα έντονα προσανατολισμένα προς την ομάδα και την οικογένεια, έχουν πολύ ομαδικό πνεύμα».

Σαΐνια στο συντακτικό και εκπληκτικοί μίμοι

Τα κοινά δελφίνια, είδος υπό εξαφάνιση, κυκλοφορούν ακόμη στο Ιόνιο, αν και σε πολύ μικρότερους αριθμούς. Πηγή Joan Gonzalvo / Tethys Research Institute

Εκτός του ότι κοιτάζονται στον καθρέφτη, τα δελφίνια συλλαμβάνουν αφηρημένες έννοιες όπως το μηδέν, μπορούν να καταλάβουν το συντακτικό και, όπως έχουν δείξει πειράματα, μπορούν να μάθουν μια απλή, «τεχνητή» γλώσσα. «Μπορούν να επεξεργαστούν πληροφορίες με έναν πολύ γρήγορο και σύνθετο τρόπο» λέει η κυρία Μαρίνο. «Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι το πόσο ευέλικτα και επινοητικά είναι. Μπορείς να ζητήσεις από ένα δελφίνι να κάνει κάτι που δεν έχει ξανακάνει ποτέ και θα το κάνει. Καταλαβαίνει την έννοια της καινοτομίας. Και αυτό απαιτεί ένα πολύ υψηλό επίπεδο νοημοσύνης, σύνθετης νοημοσύνης».

Εν ολίγοις τα δελφίνια μπορούν να κάνουν όλα όσα κάνουν οι μεγάλοι πίθηκοι – οι στενότεροι και θεωρούμενοι εξυπνότεροι συγγενείς μας. Σε πολλά από αυτά όμως οι επιδόσεις τους είναι πολύ καλύτερες. Εμφανίζονται πολύ πιο «ξύπνιοι μαθητές» στο συντακτικό, ενώ, όπως αναφέρει η ερευνήτρια, ένας τομέας στον οποίο επιδεικνύουν εξαιρετικό ταλέντο είναι η… μιμητική. Το γεγονός δεν είναι ευκαταφρόνητο, αφού, πέρα από το χαριτωμένο του πράγματος, προδίδει εξαιρετικά υψηλή νοημοσύνη. «Τα ρινοδέλφινα είναι καταπληκτικοί μίμοι» δηλώνει ανεπιφύλακτα η κυρία Μαρίνο.

«Οι πίθηκοι μιμούνται επίσης, όχι όμως με τόσο εκλεπτυσμένο τρόπο όπως τα ρινοδέλφινα» εξηγεί. Ο τρόπος μίμησης των δελφινιών προδίδει, όπως λέει, ότι τα θαλάσσια θηλαστικά έχουν αίσθηση του σώματός τους και αίσθηση του σώματος του… μοντέλου τους, κάτι πολύ σπάνιο στο ζωικό βασίλειο. «Τα δελφίνια, όταν μιμούνται έναν άνθρωπο, μπορούν να αντιστοιχίσουν: τα χέρια του είναι σαν τα θωρακικά μου πτερύγια, τα πόδια του είναι σαν την ουρά μου και ούτω καθεξής. Το κάνουν αυθόρμητα και είναι εξαιρετικά εκλεπτυσμένο».

Κοινωνική ζωή και δική τους γλώσσα

Οπως και οι πίθηκοι, τα δελφίνια έχουν μια σύνθετη κοινωνική ζωή και οι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτό έχει άμεση σχέση με την υψηλή νοημοσύνη και των δύο αυτών ζωικών οικογενειών. «Το να διαχειρίζεσαι όλες αυτές τις τόσο σύνθετες κοινωνικές σχέσεις, να θυμάσαι πράγματα, να προσέχεις τι γίνεται γύρω σου, όλα αυτά είναι πολύ σύνθετα, απαιτούν υψηλή γνωσιακή ικανότητα» λέει η κυρία Μαρίνο. «Λίγα είδη φαίνονται να έχουν τόσο σύνθετη κοινωνική ζωή, παραδείγματος χάριν οι χιμπαντζήδες και οι μπαμπουίνοι, αλλά και πολλά δελφίνια και φάλαινες και φυσικά ο άνθρωπος».

Στο πλαίσιο της κοινωνικότητάς τους τα δελφίνια συνεννοούνται μεταξύ τους με σφυρίγματα. Πρόσφατα μάλιστα ερευνητές του Πανεπιστημίου Σεντ Αντριους στη Σκωτία με επικεφαλής τον Βίνσεντ Τζάνικ ανακάλυψαν ότι τα σφυρίγματα αυτά αποτελούν στην ουσία «υπογραφές» – ολόκληρες φράσεις με τις οποίες χαιρετάνε το ένα το άλλο δηλώνοντας το όνομά τους και τις διαθέσεις τους. Γενικώς τα «μη ανθρώπινα πρόσωπα» φαίνονται να επιδεικνύουν ιδιαίτερη λεκτική ευφράδεια: μπορούν να μιμούνται το «τραγούδι» άλλων ζώων, ενώ πολλά δελφίνια σε αιχμαλωσία χρησιμοποιούν συγκεκριμένους ήχους για να αναφερθούν σε συγκεκριμένα αντικείμενα, σαν να χρησιμοποιούν λέξεις.

Κοινά γονίδια με τον άνθρωπο

Δεν είναι λοιπόν τόσο παράξενο το γεγονός ότι πρόσφατη σύγκριση του γονιδιώματος του δελφινιού με το γονιδίωμα άλλων ζώων (μεταξύ των οποίων ο άνθρωπος, ο χιμπαντζής και η αγελάδα, ο στενότερός τους στεριανός συγγενής) έδειξε ότι το θαλάσσιο θηλαστικό «μοιράζεται» πολλά γονίδια με εμάς. Παράλληλα όμως, όπως σημειώνουν οι ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου Γουέιν στο Ντιτρόιτ στη μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Proceedings of the Royal Society B», 228 αλληλουχίες γονιδίων των δελφινιών έχουν υποστεί σημαντικές αλλαγές.

Πολλές από αυτές σχετίζονται με το νευρικό σύστημα και θα μπορούσαν να έχουν άμεση σχέση με τις ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες των δελφινιών. «Κάτι επίσης πολύ ενδιαφέρον σε αυτή τη μελέτη» σχολιάζει η κυρία Μαρίνο η οποία δεν συμμετείχε στη συγκεκριμένη έρευνα «είναι ότι δείχνει πως οι ίδιες αλλαγές που συντελέστηκαν στον ανθρώπινο εγκέφαλο όταν μεγάλωσε σε μέγεθος συντελέστηκαν σε γενικές γραμμές και στον εγκέφαλο του δελφινιού. Υπάρχει κάτι κοινό εδώ. Αν και βρισκόμαστε σε διαφορετική εξελικτική πορεία εδώ και πάρα πολύ μεγάλο διάστημα, φαίνεται ότι ο ίδιος μηχανισμός διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο αυξάνεται το μέγεθος του εγκεφάλου».

Δελφίνιοι πολιτισμοί

Πρόσφατες έρευνες, κυρίως από ερευνητές του Πανεπιστημίου Νταλούζι στον Καναδά με επικεφαλής τον Χαλ Γουάιτχεντ, έχουν δείξει επίσης ότι τα δελφίνια (όπως και οι φάλαινες) έχουν πολιτισμό – ή μάλλον καλύτερα πολλούς ξεχωριστούς πολιτισμούς. «Σε κάθε ομάδα τα μέλη φαίνονται να έχουν ιδιαίτερους τρόπους στη χρήση των εργαλείων, στους χαιρετισμούς που απευθύνουν ή και στις διαλέκτους που χρησιμοποιούν, ενώ οι συνήθειες αυτές και οι παραδόσεις μεταδίδονται από γενιά σε γενιά» λέει η ερευνήτρια. Οι πολιτισμικές διαφορές, όπως διευκρινίζει, δεν έχουν να κάνουν με το είδος. «Ενας πληθυσμός δελφινιών μπορεί να έχει διαφορετικό πολιτισμό από έναν άλλον, ακόμη και αν ανήκουν στο ίδιο είδος» επισημαίνει. «Και αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη είναι ότι όταν τα συναντάμε στη θάλασσα δεν συναντάμε απλώς ένα κοπάδι ζώα, βρισκόμαστε στην πραγματικότητα απέναντι σε έναν πολιτισμό».

Ολες αυτές οι παρατηρήσεις φέρνουν αυθόρμητα το ερώτημα: Μήπως η στάση που έχουμε υιοθετήσει απέναντι στα άλλα ζώα, θεωρώντας ότι εμείς είμαστε ανώτεροι και εξυπνότεροι, δεν έχει απόλυτη σχέση με την πραγματικότητα; «Ξέρετε τα δελφίνια, αν δουλέψετε μαζί τους, πραγματικά σου επιβάλλουν αυτό το ερώτημα» απαντά η ειδικός. «Νομίζω ότι διαθέτουν μια νοημοσύνη ίση με τη δική μας, απλώς έχουν κάποιες διαφορές. Θα πρέπει ίσως πια να μάθουμε ότι υπάρχουν και κάποιοι άλλοι “τρόποι” νοημοσύνης σε αυτόν τον πλανήτη. Οτι δεν είναι μόνο ο τρόπος των ανθρώπων ή ο τρόπος των πρωτευόντων θηλαστικών αλλά υπάρχει και άλλος τρόπος, ο τρόπος των κητωδών».

Τι διαφορετικό έχει αυτός ο τρόπος; «Από πολλές απόψεις επεξεργάζονται τις πληροφορίες πολύ ταχύτερα από εμάς και νομίζω ότι έχουμε να μάθουμε πολλά από αυτά τα ζώα» υπογραμμίζει η κυρία Μαρίνο προσθέτοντας: «Ενα πράγμα στο οποίο διαφέρουν από τα πρωτεύοντα, τα περισσότερα πρωτεύοντα, είναι ότι έχουν την ικανότητα να ζουν σε πολυσύνθετες κοινωνικές ομάδες σχετικά ειρηνικά. Οχι πάντα βέβαια, αλλά σε γενικές γραμμές φαίνεται ότι έχουν αναπτύξει ένα επίπεδο κοινωνικότητας πάνω από τα πρωτεύοντα και νομίζω ότι θα μπορούσαμε να διδαχθούμε πολλά από αυτό».

Τα έξυπνα δελφίνια του Ιονίου

Αν αυτό το καλοκαίρι πλεύσετε στο Ιόνιο, και κυρίως ανάμεσα στη Λευκάδα, στις Εχινάδες, στην Ιθάκη και στην Κεφαλλονιά, το πιθανότερο είναι ότι θα βρεθείτε μπροστά σε κάποιον «δελφινίσιο» πολιτισμό, αφού τα ρινοδέλφινα, τα κηρυχθέντα υπό εξαφάνιση κοινά δελφίνια, αλλά και μια σειρά από άλλα είδη κητωδών εξακολουθούν να κολυμπούν στις θάλασσές μας – αν και δυστυχώς σε όλο και μικρότερους πληθυσμούς. Στην περίπτωση που σας συμβεί κάτι τέτοιο, φροντίστε να σταθείτε στο επίπεδό τους και να τους φερθείτε εξίσου «έξυπνα», αποφεύγοντας να υποπέσετε στα συνηθισμένα λάθη των κοινών ανθρώπων.

Ποια είναι αυτά; «Το πιο συνηθισμένο λάθος που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ότι προσπαθούν να πλησιάσουν τα δελφίνια, να κολυμπήσουν μαζί τους, να τα ταΐσουν ή να αλληλεπιδράσουν μαζί τους με λάθος τρόπο» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ζοάν Γκονθάλβο, θαλάσσιος βιολόγος και επιστημονικός διευθυντής του Ionian Dolphin Project του Ερευνητικού Ινστιτούτου Tethys που ασχολείται με τη μελέτη και την προστασία των δελφινιών του Ιονίου. «Το πρόβλημα είναι ότι τα δελφίνια δεν μπορούν να διαμαρτυρηθούν, δεν μπορούν να δείξουν την ενόχλησή τους» συμπληρώνει.

Το γεγονός ότι ένα δελφίνι δείχνει πάντα χαμογελαστό και χαρούμενο δεν πρέπει να σας ξεγελά. «Δεν έχουν μυς στο πρόσωπό τους και άρα έχουν συνεχώς την ίδια έκφραση» λέει ο βιολόγος. «Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείς να καταλάβεις αν έχουν ενοχληθεί, εκτός και αν είσαι εξοικειωμένος με τη συμπεριφορά τους». Για κάποιον ειδικό όπως ο κ. Γκονθάλβο, ο οποίος περνάει πολλές ώρες παρατηρώντας τα δελφίνια, τα δείγματα του «εκνευρισμού» είναι αμέσως ορατά. «Επιδεικνύουν ορισμένες συγκεκριμένες συμπεριφορές, πηδούν ή βγαίνουν έξω από το νερό» λέει. «Σε πολλές περιπτώσεις αυτό σημαίνει μια αλλαγή της διάθεσής τους εξαιτίας μιας λανθασμένης κίνησης. Πολλοί άνθρωποι που δεν είναι εξοικειωμένοι το εκλαμβάνουν ως παιχνίδι, είναι όμως το αντίθετο. Δείχνει ότι κάτι τα έχει ενοχλήσει».

Εδώ και μερικούς μήνες οι επιστήμονες του Ionian Dolphin Project (το οποίο υποστηρίζεται από τις οργανώσεις Earthwatch, Ocean Care και RAC/SPA, ενώ συνεργάζεται με το πρόγραμμα Θάλασσα στον τομέα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης) έχουν ξεκινήσει μια νέα πρωτοβουλία. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση αλλά και η συμμετοχή του κοινού στην προστασία των δελφινιών της περιοχής του Ιονίου. Με το εύγλωττο σύνθημα «Be dolphin smart» ζητούν τη βοήθειά σας. Δεν ζητούν από εσάς κάτι δύσκολο – μόνο να επιδείξετε τον δέοντα σεβασμό στα δελφίνια που θα συναντήσετε στον δρόμο σας και να τους αναφέρετε τις «επαφές» σας μαζί τους.

Αν λοιπόν, όπως γράφουν στην ιστοσελίδα του προγράμματος, έχετε μια τέτοια ευχάριστη συνάντηση, ακολουθήστε μερικούς απλούς κανόνες. Βάλτε τη μηχανή σας στη «νεκρά» ταχύτητα και κρατήστε απόσταση, τουλάχιστον 50 μέτρων – θα απολαύσετε το θέαμα εξίσου και ενδεχομένως για περισσότερη ώρα. Μην ταΐζετε τα δελφίνια, μην προσπαθήσετε να τα χαϊδέψετε, μη βουτήξετε για να κολυμπήσετε μαζί τους. Και, μην ξεχάσετε, μόλις βρεθείτε εντός δικτύου, ενημερώστε τους στο https://ioniandolphinproject.org/el/ όπου μπορείτε εύκολα να κάνετε την αναφορά σας συμπληρώνοντας την ειδική φόρμα και να ανεβάσετε τα βίντεο και τις φωτογραφίες σας. Σε περίπτωση όμως που δείτε κάποιο δελφίνι παγιδευμένο ή τραυματισμένο, μην καθυστερήσετε. Ειδοποιήστε αμέσως το Λιμενικό, το οποίο με τη σειρά του θα ενημερώσει τους ειδικούς του Tethys (ή, σε άλλες περιοχές, τις αντίστοιχες αρμόδιες οργανώσεις) ώστε να έρθουν για να σώσουν την κατάσταση.

Αν πάλι δεν έχετε τη δυνατότητα να δείτε από κοντά τα θαλάσσια θηλαστικά του Ιονίου, μην απογοητεύεστε: επισκεφθείτε το site για να μάθετε όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε γι’ αυτά και δεν είχατε ποτέ σκεφτεί να ρωτήσετε.

«Δελφινέζικα», LSD και Φιλοσοφία

Πρωταθλητές του σερφ: στα δελφίνια αρέσει να παίζουν με τα απόνερα των πλοίων γιατί έτσι αποκτούν επιτάχυνση και γλιστρούν στο νερό με την ταχύτητα του πλεούμενου. Πηγή Joan Gonzalvo / Tethys Research Institute

Ακούγεται ίσως παράδοξο αλλά κάποια δελφίνια έχουν υποστεί τις πιο απάνθρωπες συμπεριφορές στο όνομα της επιστήμης. Στη δεκαετία του 1950, θέλοντας να μελετήσει τις δυνατότητες επικοινωνίας τους, ο αμφιλεγόμενος αμερικανός γιατρός, νευροεπιστήμονας και ψυχαναλυτής Τζον Λίλι έκλεισε δελφίνια σε δεξαμενές αισθητικής απομόνωσης (τις οποίες, πρέπει να παραδεχθούμε, προηγουμένως είχε δοκιμάσει πρώτος ο ίδιος), τους χορήγησε LSD και άλλα παραισθησιογόνα και έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια να επικοινωνήσει μαζί τους. Ο Λίλι πίστευε ακράδαντα ότι τα δελφίνια μιλούν «δελφινέζικα» («dolphinese», όπως τα αποκαλούσε) και όπως δείχνουν τελευταίες έρευνες ίσως τελικά να μην είχε και τόσο άδικο. Για να το αποδείξει κατασκεύασε στις Παρθένες Νήσους ειδικές εγκαταστάσεις μέσα στο νερό όπου τα θαλάσσια θηλαστικά συμβίωναν με ανθρώπους σε ένα «κοινό» σπίτι. Τελικά όμως ποτέ δεν αντάλλαξαν ούτε κουβέντα.

Αντιθέτως ο Λου Χέρμαν, ο οποίος επέδειξε μεγαλύτερη φροντίδα για την ευημερία των ζώων που μελέτησε, κατόρθωσε να κάνει τα δελφίνια να «μιλήσουν» μια τεχνητή γλώσσα με απλό συντακτικό που ο ίδιος επινόησε. Τα πιο πρωτοποριακά πειράματά του έγιναν στις δεκαετίες του 1970 και 1980 στη Χαβάη και έδειξαν ότι τα θαλάσσια θηλαστικά κατανοούν τη σύνταξη των λέξεων και τις αφηρημένες έννοιες. Από τις καλύτερες «μαθήτριές» του ήταν η Ακεκαμάι (Φιλοσοφία, σε ελεύθερη μετάφραση από τα χαβανέζικα), ένα θηλυκό ρινοδέλφινο το οποίο επέδειξε εξαιρετικές αντιληπτικές ικανότητες και ιδιαίτερη ευφυΐα.