Ψηφιακή Γη. Ποιος θα τη φτιάξει;

Ηταν 31 Ιανουαρίου του 1998 όταν ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ μίλησε στο Κέντρο Επιστημών της Καλιφόρνιας, στο Λος Αντζελες, με θέμα «Ψηφιακή Γη – Κατανοώντας τον πλανήτη μας στον 21ο αιώνα». Το τι εννοούσε το είχε ήδη συνοψίσει από το 1992 – στο βιβλίο του «Earth in the Βalance» – στο εξής όραμα: «Φανταστείτε», είπε, «ένα παιδάκι που θα επισκέπτεται το έκθεμα Ψηφιακή Γη σε ένα τοπικό μουσείο. Φορώντας στο κεφαλάκι του ένα κράνος με οθόνη, θα βλέπει τη Γη όπως φαίνεται από το Διάστημα. Κουνώντας το ψηφιακό γάντι που θα φοράει στο χεράκι του θα μεγεθύνει προοδευτικά, με όλο και υψηλότερα επίπεδα ανάλυσης, βλέποντας πρώτα τις ηπείρους, έπειτα τις περιοχές τους, μετά τις χώρες, τις πόλεις… ωσότου δει μεμονωμένα σπίτια, δένδρα και άλλα αντικείμενα, φυσικά ή τεχνητά. Εντοπίζοντας ένα κομμάτι του πλανήτη που θέλει να εξερευνήσει, θα πετάει σαν σε «μαγικό χαλί» πάνω από το έδαφος, βλέποντας μια τρισδιάστατη προσομοίωσή του. Φυσικά, το έδαφος είναι ένα μόνο από τα είδη δεδομένων με τα οποία θα μπορεί να αλληλεπιδράσει. Χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα αναγνώρισης φωνής του συστήματος θα μπορεί να ζητεί πληροφορίες για το τι υπάρχει εκεί, πώς κατανέμονται τα φυτά και τα είδη ζώων, τι καιρός επικρατεί εκείνη τη στιγμή, πού είναι οι δρόμοι και πού τα όρια νομών, πού είναι συγκεντρωμένος ο πληθυσμός. Θα μπορεί επίσης να βλέπει οπτικοποιημένες τις περιβαλλοντικές πληροφορίες που το ίδιο και οι συμμαθητές του από όλον τον κόσμο έχουν συλλέξει. (…) Και δεν θα είναι περιορισμένο το ταξίδι του μόνο στον χώρο, αλλά θα μπορεί να ταξιδεύει και στον χρόνο: αφού επισκεφθεί το Λούβρο, θα μπορεί να γυρίσει πίσω στο παρελθόν και να μάθει την ιστορία της Γαλλίας, βλέποντας αντίστοιχα επίπεδα χαρτών να ντύνουν τώρα τον πλανήτη, με ποικίλες πηγές πληροφόρησης για το τότε, όπως σελίδες εφημερίδων, αφηγήσεις και ντοκυμαντέρ. (…)».

Αυτό το όραμα του Γκορ συγκίνησε τότε πολλούς. Οχι μόνον γιατί «έδινε τον πλανήτη στα χέρια των παιδιών μας», αλλά και γιατί προδιέγραφε μια κοινή τεχνολογική προσπάθεια που θα ένωνε τις ως τότε ασύνδετες ψηφιακές χαρτογραφήσεις του πλανήτη. Οπως μπορεί κάποιος να διαβάσει στην ομιλία του (βλ. https://portal.opengeospatial.org/files/?artifact_id=6210), ο Γκορ ήταν γνώστης των δυσκολιών και έθετε το πλαίσιο που θα διευκόλυνε μια τέτοια τελική υλοποίηση.

Βέβαια, για την Ιστορία, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε το ότι ο Γκορ δεν ήταν ο πρώτος που «είδε το όνειρο»: ο πρώτος που δημοσίως είχε ζητήσει ένα «μικροσκόπιο για τον πλανήτη» – ένα ΓεωΣκόπιο, όπως το βάφτισε – ήταν ο πολυμήχανος αμερικανός αρχιτέκτονας, μηχανικός και εφευρέτης Richard Buckminster Fuller (1895 – 1983).

Στα δεκατέσσερα χρόνια που πέρασαν, τη σκυτάλη της υλοποίησης του οράματος παρέλαβαν διαδικτυακοί φορείς όπως η Google – με το πασίγνωστο Google Earth – και η Microsoft – με το Bing Maps 3D. Αυτοί οι ιδεατοί γεωπλοηγοί εμπεριέχουν πράγματι πολλά από τα όσα ονειρευόταν ο Γκορ, αλλά όχι όλα. Είναι συναρπαστικά και χρήσιμα εργαλεία, αλλά απέχουν από το όραμα του «παγκόσμιου κεκτημένου» της ψηφιακά επικαιροποιούμενης γνώσης μας για τον πλανήτη όπου ζούμε.

Το τι χρειάζεται για να φτάσουμε στον στόχο αποτέλεσε από το 1998 μέλημα της NASA και άλλων κρατικών φορέων γεωδαισίας των ΗΠΑ. Στη συνέχεια, μια Διεθνής Ενωση για την Ψηφιακή Γη (ISDE) πήρε τα ηνία, διοργανώνοντας επτά απανωτά διεθνή συμπόσια επί του θέματος και τρεις συνδιασκέψεις (τον Σεπτέμβριο 2012 θα λάβει χώρα η 4η Συνδιάσκεψη Ψηφιακής Γης, στη Νέα Ζηλανδία). Είναι χαρακτηριστικό το τι συμπέραινε το 6ο Διεθνές Συμπόσιο για την Ψηφιακή Γη που ολοκληρώθηκε στο Πεκίνο στις 12 Σεπτεμβρίου 2009: «Βλέπουμε την Ψηφιακή Γη ως έναν παγκόσμιο στρατηγικό συντελεστή στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα και ως έναν καταλύτη στην εύρεση λύσεων στα διεθνή επιστημονικά και κοινωνικά ζητήματα. Η Ψηφιακή Γη θα πρέπει να έχει στρατηγικό και ανανεούμενο ρόλο στην αντιμετώπιση προκλήσεων όπως η εξάντληση των φυσικών πόρων, η ανασφάλεια για την τροφή και το νερό, οι ελλείψεις σε ενέργεια, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, η πληθυσμιακή έκρηξη και, ιδιαίτερα, η κλιματική αλλαγή».

Τα πιο γνωστά παράγωγα αυτής της διεθνούς ζύμωσης ήταν το Γεωχωρικό Διαλειτουργικό Μοντέλο Αναφοράς GIRM (Geospatial Interoperability Reference Model) και το Alexandria Digital Earth Prototype (ADEPT). Η προσέγγισή τους ήταν πράγματι αυτή του παγκόσμιου προτύπου για πολυδιάστατο ψηφιακό χάρτη, αλλά η εμφάνιση (το 2005) και η ταχύτατη εξάπλωση του Google Earth τα έριξαν στην αφάνεια. Τον Φεβρουάριο του 2006, το επιστημονικό περιοδικό Nature αποφάνθηκε ότι η Ψηφιακή Γη «πέθανε το 2001, όταν ο Γκορ έχασε τις προεδρικές εκλογές του 2000».

H κατάσταση σήμερα έχει de facto αναγορεύσει την Google ως «τα μάτια του κόσμου»: μέσω της μηχανής αναζήτησής της ανασύρει η συντριπτική πλειονότητα των διαδικτυομένων τις πληροφορίες που ψάχνει και μέσω του γεωπλοηγού της Google Earth ψαχουλεύει τα επί Γης, εν βυθώ και εν ουρανώ. Η διαμόρφωση αρχείων της KML έχει γίνει το πιο αποδεκτό πρότυπο διαμοίρασης χαρτογραφικών δεδομένων και παγκόσμιοι φορείς όπως η UNESCO δημοσιεύουν τα στοιχεία τους σε αυτό (βλ. Official World Heritage List in Google Earth, https://whc.unesco.org/en/list/kml/). Υπάρχει, άραγε, λόγος ρεαλιστικός να αποζητεί κάποιος μια άλλη λύση;

Πέραν των προφανών που μπορεί να σκεφθεί όποιος δεν συμφωνεί με την παράδοση του πρίσματος εξέτασης του πλανήτη στα χέρια μιας ιδιωτικής εταιρείας, υπάρχουν και επιστημονικές αντιρρήσεις: το 2008, οι γεωγράφοι του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Santa Barbara, Karl Grossner και Keith Clarke, συνέκριναν το τι προέβλεπε η Ψηφιακή Γη του Γκορ και τι μας έδινε η Google Earth (βλ. https://kgeographer.com/assets/Grossner_Clarke_IsGoogleEarthDigitalEarth.pdf) και αποφάνθηκαν ότι το «παιδάκι στο μουσείο» θα ήταν ίσως ικανοποιημένο, αλλά δεν υλοποιήθηκαν – και δεν προβλέπουν να υλοποιηθούν – η γεωγραφική πλατφόρμα υπολογισμών και οι πολλαπλές συμβατές εφαρμογές για τον τελικό χρήστη, που προδιέγραφε ο Γκορ.

Στις 24 Μαΐου 2012, ο γεωγράφος του ίδιου πανεπιστημίου, Michael Goodchild, επικαιροποίησε τη διαφωνία. Στην ομιλία του (βλ. www.geog.ucsb.edu/~good/presentations/20120524.pdf) διαβάζουμε: «Πού πάει τώρα το πράγμα; Οχι στην εικονική πραγματικότητα που περιέγραφε ο Γκορ, αλλά σε έναν ξεχωριστό «κόσμο του καθρέφτη». Σε μια «επαυξημένη πραγματικότητα», όπου η τεχνολογία παρέχει πληροφορίες πέραν των αισθήσεών μας, σε έναν κόσμο όπου οι φυσικές και ιδεατές πραγματικότητες ενοποιούνται, με την τεχνολογία ως επί το πλείστον αόρατη και ακατάληπτη, με ένα νέο είδος ατελούς συνειδητοποίησης και ελέγχου, που είναι ταυτόχρονα συναρπαστική, ισχυρή και τρομακτική».

Για την περίπτωση που φανταστείτε ότι αυτά είναι απλώς λόγια «κάποιου πικραμένου», παραπέμπουμε στη μελέτη «Η Ψηφιακή Γη της επόμενης γενιάς» (Next-generation Digital Earth, βλ. www.pnas.org/content/early/2012/06/20/1202383109.abstract?etoc) που δημοσίευσε στις 20 Ιουνίου 2012 στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας των ΗΠΑ ο Michael Goodchild, επικεφαλής ομάδας 17 ερευνητών από όλον τον κόσμο. Στα πορίσματα της μελέτης διαβάζουμε ότι θα πρέπει να υπάρξουν πολλαπλές και διασυνδεδεμένες όψεις της Ψηφιακής Γης, βασισμένες στην ανοιχτή πρόσβαση και συμμετοχή μέσα από διάφορες τεχνολογικές πλατφόρμες. Η Ψηφιακή Γη της επόμενης γενιάς – τονίζουν – θα πρέπει να υποστηρίζει τη διαθεματική έρευνα στις κοινωνικές, φυσικές και περιβαλλοντικές επιστήμες, να επιτρέπει την οπτικοποίηση πολύπλοκων δομών – όπως τις ροές μεταναστεύσεων και την αίσθηση του τόπου, να δίνει έμφαση στην αλλαγή (από το παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον) και να ενοποιεί αυτές τις πολλαπλές όψεις. Επίσης, οι διαθεματικές διαπλοκές αυτών των όψεων θα πρέπει να μας επιτρέπουν να διερευνούμε το πώς λειτουργεί ο πλανήτης και το πώς μπορεί να εξελιχθεί μελλοντικά, αντί απλώς να παρατηρούμε το πώς δείχνει σήμερα. Τέλος, η μελέτη δηλώνει πως κάτι τέτοιο απαιτεί νέα μοντέλα διακυβέρνησης και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικού τομέα, πανεπιστημίων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και κυβερνήσεων.

Η σκυτάλη λοιπόν έπεσε ξανά στο χώμα. Ποιος θα τη σηκώσει;