Είναι αδιαμφισβήτητα ένας φυσικός «θησαυρός» που η φύση έχει προνοήσει ώστε να μην κοστίζει τίποτε! Ο λόγος για το πολύτιμο μητρικό γάλα που έχει αποδειχθεί πολλάκις ότι «βάζει θεμέλια» για μια υγιή ζωή τόσο σε ό,τι αφορά το παιδί όσο και τη μητέρα του. Ωστόσο, πριν από λίγες ημέρες, το εξώφυλλο του διάσημου περιοδικού «ΤΙΜΕ» ήλθε να θέσει με ομολογουμένως εντυπωσιακό τρόπο το ερώτημα σχετικά με το ως πότε πρέπει να συνεχίζεται ο θηλασμός, ξεσηκώνοντας πλήθος συζητήσεων και αντιδράσεων στα διεθνή ΜΜΕ αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και αυτό διότι, καθώς φαίνεται, πολλές μητέρες επιλέγουν πλέον να θηλάζουν τα παιδιά τους όχι για μήνες αλλά για χρόνια, ορισμένες μάλιστα ως και την ηλικία των έξι ετών. Υπάρχει λοιπόν όριο στον θηλασμό ή όχι; Υπάρχουν επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού από την παράτασή του; Ειδικοί δίνουν τις δικές τους απαντήσεις στο «Βήμα» σχετικά με ένα ζήτημα που απασχολεί πολλές μητέρες. Η τελική απάντηση στο ερώτημα ανήκει βέβαια στην κάθε γυναίκα που είναι εκείνη που θα πρέπει να «χτίσει» σωστά την πιο θεμελιώδη σχέση της ζωής της, αυτή με το παιδί της.
Φωτογραφικός φακός. Απέναντί του μια 26χρονη όμορφη αμερικανίδα μητέρα και ο γιος της που θηλάζει. Κλικ και εξώφυλλο σε ένα από τα πιο γνωστά διεθνώς περιοδικά, το «Τime». Τι το παράξενο, θα αναρωτηθείτε, αφού πρόκειται για μια διαδικασία διόλου παράξενη (σχεδόν) για όλες τις μητέρες ανά τον κόσμο. Το παράξενο (για κάποιους) είναι ότι η 26χρονη Τζέιμι Λιν Γκρουμέ από το Λος Αντζελες που απαθανάτισε ο φακός δεν κρατά στην αγκαλιά το μωρό της για να το θηλάσει. Το στήθος της «ρουφά» ένα αγόρι τριών ετών που στέκεται όρθιο απέναντί της επάνω σε ένα καρεκλάκι για να τη φτάνει. Και δίπλα σε αυτό το cover story που έχει ήδη προκαλέσει ποικίλες συζητήσεις ο τίτλος «Are you mom enough? («Είσαι αρκετά μητέρα;»).
Η θεωρία του «δεσμού»
Στο άρθρο του «Τime» πρωταγωνιστές δεν είναι μόνο η κυρία Γκρουμέ και ο γιος της Αραμ αλλά και άλλες μητέρες που έχουν ενστερνιστεί την αποκαλούμενη θεωρία «του δεσμού», με αποτέλεσμα να έχουν λάβει απόφαση να συνεχίσουν να θηλάζουν τα παιδιά τους πέρα και έξω από το συνηθισμένο (μια εξ αυτών συνεχίζει να θηλάζει το εξάχρονο παιδί της). Τι αφορά η συγκεκριμένη θεωρία, η οποία έχει ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση τις τελευταίες δύο δεκαετίες σε αρκετές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου; Πρωτοεμφανίστηκε με τη δημοσίευση το 1992 του βιβλίου «Τhe Baby Book» του δρος Μπιλ Σίαρς και της συζύγου του Μάρθας και οι βασικοί άξονές της περιλαμβάνουν επιμήκυνση του θηλασμού, ύπνο των γονέων μαζί με το παιδί, μόνιμη παρακολούθηση και παρέμβαση ακόμη και στο παραμικρό κλάμα του, καθώς και συνεχές «κουβάλημά» του – οι γονείς… φορούν σχεδόν συνέχεια το παιδί βάζοντάς το σε μάρσιπο.
Ο δρ Σίαρς έχει γίνει ο «γκουρού» πολλών νέων μητέρων, όπως οι πρωταγωνίστριες του άρθρου. Είναι όμως και ο ίδιος πρωταγωνιστής τις τελευταίες ημέρες σε ένα… σίριαλ αντιδράσεων που εκφράζονται από πολλά ξένα ΜΜΕ αλλά και από τους χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναφέρουν ότι η συγκεκριμένη σύλληψη και φωτογράφιση έγινε με στόχο τον εντυπωσιασμό αλλά και τη διαφήμιση του ειδικού, πλήττοντας σοβαρά μέσα από αυτά τα «ακραία» παραδείγματα την ουσία της προαγωγής του θηλασμού.
Η Ελλάδα στον… πάτο
Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Υπάρχει σωστό και λάθος στο ως πότε αποφασίζει να θηλάσει μια μητέρα το παιδί της; Τίθεται πράγματι ζήτημα σε ό,τι αφορά την ψυχολογική ανάπτυξή του από την παράταση του θηλασμού; Τις δικές τους απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δίνουν έλληνες ειδικοί με τους οποίους ήλθε σε επαφή «Το Βήμα». Σε γενικό πλαίσιο από τα λεγόμενά τους προκύπτει πως τα άκρα δεν αποτελούν ποτέ την καλύτερη «συνταγή» που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος. Υπογραμμίζουν όμως παράλληλα πως σε ό,τι αφορά τη… μετάγγιση ζωής που ονομάζεται θηλασμός θα ήταν καλύτερο, σε χώρες όπως η δική μας, να ασχοληθούμε κυρίως όχι με το… άνω αλλά με το… κάτω άκρο: στην Ελλάδα το ποσοστό αποκλειστικού θηλασμού στο εξάμηνο δεν ξεπερνά το 1% και το ποσοστό θηλασμού στο έτος το 6% σύμφωνα με πρόσφατη εθνική μελέτη που διενήργησε το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού. Να ασχοληθούμε δηλαδή με τον τεράστιο αριθμό γυναικών που ενώ μπορούν δεν θηλάζουν, στερώντας από το παιδί τους ένα πραγματικό «δώρο» που δεν κοστίζει (κυριολεκτικώς) τίποτε.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι καμία κυβέρνηση ή διεθνής αρμόδιος οργανισμός δεν δίνει συγκεκριμένη σύσταση σε ό,τι αφορά το πότε μια γυναίκα πρέπει να σταματήσει τον θηλασμό. Στις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρεται ότι υπάρχουν πολλά και διαφορετικά οφέλη για την υγεία του παιδιού από τον αποκλειστικό θηλασμό κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του. Στη συνέχεια ο ΠΟΥ προτείνει έναν συνδυασμό τροφών, υγρών και λήψης μητρικού γάλακτος ως την ηλικία των δύο ετών «ή και περισσότερο», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει. Παράλληλα σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Παιδιατρικής ο θηλασμός πρέπει να συνεχίζεται τουλάχιστον για τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού ή και για μεγαλύτερο διάστημα, ανάλογα με την αμοιβαία επιθυμία μητέρας και παιδιού. Οι ειδικοί της Εταιρείας τονίζουν μάλιστα ότι «δεν υπάρχει ανώτατο όριο στη διάρκεια του θηλασμού ούτε στοιχεία που να δείχνουν ψυχολογικές ή αναπτυξιακές βλάβες από τον θηλασμό κατά το τρίτο έτος της ζωής ή και περισσότερο».
Μαρτυρία μιας ελληνίδας
Ακολουθώντας όχι μόνο τις συστάσεις των αρμοδίων αλλά και τον δρόμο της σχέσης που έχει «χαράξει» με το παιδί της και πιστεύει ότι είναι ο σωστός, η κυρία Σοφία Πέτρου μιλώντας στο «Βήμα» αναφέρει ότι μεγαλώνει ένα υγιέστατο ψυχοσωματικά κοριτσάκι το οποίο συνεχίζει να θηλάζει στα δυόμισι χρόνια του. Οπως η ίδια λέει, δεν ξεκίνησε με την προοπτική να θηλάσει για τόσο μεγάλο διάστημα. «Παρ’ ότι ο γιατρός μου ήταν υπέρ του θηλασμού, δεν είχα κάποια ιδιαίτερη ενημέρωση, όμως στην πορεία έψαξα το θέμα μόνη και είδα τα καλά της διαδικασίας. Σταμάτησα να ακούω τους γύρω μου, πολλοί από τους οποίους έλεγαν πλήρως λανθασμένα πράγματα, όπως ότι μετά το έτος το γάλα γίνεται «νερό» και δεν προσφέρει τίποτε στο παιδί, ακόμη και το ότι τα παιδιά που θηλάζουν καθυστερούν να μιλήσουν». Η κυρία Πέτρου σημειώνει ότι δεν την έχει απασχολήσει ιδιαίτερα το πότε θα διακόψει τον θηλασμό. «Δεν με νοιάζει τι θα πει ο κόσμος, ακόμη και αν με κοιτάζει περίεργα. Και στο περιβάλλον μου μού λένε ότι θα ήταν καλύτερα να διακόψω. Εγώ όμως δεν βάζω χρονοδιάγραμμα. Βλέπω ότι προσφέρω κάτι πολύτιμο στο παιδί μου, το οποίο είναι ένα φυσιολογικό, ανεξάρτητο παιδί. Θεωρώ ότι με αυτόν τον τρόπο προσφέρω περισσότερα στην υγεία του για μεγαλύτερο διάστημα. Για μένα είναι απόφαση της κάθε μητέρας με το παιδί της το πότε θα σταματήσει ο θηλασμός». Η κυρία Πέτρου συμβουλεύει ως μητέρα τις άλλες μητέρες να ενημερώνονται για την προσφορά του θηλασμού, να θηλάζουν για όσο διάστημα θέλουν εκείνες και το παιδί τους, και να καταφεύγουν σε συμβούλους θηλασμού για να λαμβάνουν τις σωστές πληροφορίες. «Κάθε μαμά είναι διαφορετική, όπως και κάθε παιδί είναι διαφορετικό, και μόνο οι δυο τους μπορούν να προσδιορίσουν την πορεία της σχέσης τους» λέει.Ατελείωτα τα οφέλη του θηλασμού
Τι λένε όμως οι ειδικοί; Για τη μεγάλη προσφορά του μητρικού γάλακτος τόσο από βιολογικής όσο και από ψυχολογικής απόψεως κάνει λόγο στο «Βήμα» ο κ. Γεώργιος Λιόσης, διευθυντής του Νεογνολογικού Τμήματος του νοσοκομείου «Ελενα Βενιζέλου» και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Θηλασμού. Σημειώνει ότι διαφορετικές μελέτες έχουν δείξει τα πολλαπλά οφέλη του θηλασμού τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί. «Σε ό,τι αφορά τα βιολογικά οφέλη, ο θηλασμός αποτελεί τη μεγαλύτερη «ασπίδα» ενάντια στις παιδικές λοιμώξεις. Ειδικά το πρωτόγαλα είναι πολύτιμο, γεμάτο θρεπτικά συστατικά που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα του νεογνού. Είναι σημαντικό για τις μητέρες να γνωρίζουν ότι η άμυνα κατά των λοιμώξεων είναι «δοσοεξαρτώμενη», όσο περισσότερο δηλαδή θηλάζουν τόσο περισσότερο «θωρακίζουν» το παιδί τους». Σύμφωνα με τον ειδικό, ο θηλασμός μπορεί να αποτελέσει το καλύτερο «φάρμακο», ιδιαίτερα στα πρόωρα βρέφη, στα οποία καταγράφεται μεγάλος αριθμός θανάτων εξαιτίας λοιμώξεων. «Ο θηλασμός συνεχίζει εκτός της μήτρας το έργο του πλακούντα και δημιουργεί μια γέφυρα βιολογική αλλά και ψυχολογική μεταξύ μάνας και παιδιού».
Τα οφέλη όμως σύμφωνα με τον κ. Λιόση δεν έχουν τελειωμό: «Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που θηλάζουν έχουν υψηλότερο IQ κατά 4-5 μονάδες σε σύγκριση με όσα δεν θηλάζουν. Παράλληλα εμφανίζουν καλύτερη ανάπτυξη της φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου, που αποτελεί, όπως δείχνουν όλα τα τελευταία ερευνητικά στοιχεία, «δείκτη» μακροπρόθεσμης υγείας του οργανισμού, ενώ αντιμετωπίζουν και μικρότερες πιθανότητες παιδικών καρκίνων του αιματολογικού συστήματος». Και βέβαια εκτός από τη σωματική υγεία ο θηλασμός προάγει και την ψυχική υγεία τόσο του παιδιού όσο και της μητέρας του. «Δημιουργεί δυνατούς δεσμούς που κάνουν το παιδί να νιώθει ασφαλές, ενώ σώζει και τις μητέρες από την επιλόχεια κατάθλιψη».
Πρέπει όμως να μπει ένα όριο στον χρόνο προσφοράς αυτού του ανεκτίμητου «δώρου»; ρωτήσαμε τον ειδικό. Εκείνος απάντησε πως παρ’ ότι το παράδειγμα που παρουσίασε το περιοδικό «Τime» είναι ακραίο – και πιθανώς φέρνει αντίθετο αποτέλεσμα από εκείνο της προαγωγής του μητρικού θηλασμού που πρέπει να είναι το μέλημα όλων – δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνηγορούν στο ότι ο συνεχιζόμενος θηλασμός προκαλεί εξάρτηση του παιδιού από τη μάνα. Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τον κ. Λιόση, σε μια χώρα όπως η δική μας, όπου τα ποσοστά μητρικού θηλασμού είναι πολύ χαμηλά – «πολλές γυναίκες, όπως οι γυναίκες καριέρας, αποφασίζουν να μη θηλάσουν χωρίς να συντρέχει ιατρικός λόγος, επειδή θεωρούν τον θηλασμό άβολο, επειδή πιστεύουν ότι τους στερεί χρόνο ή ότι «χαλάει» το στήθος τους» -, πρέπει να ασχοληθούμε κυρίως με το να πειστούν οι μητέρες να θηλάζουν τα παιδιά τους.
Βολικός και «οικονομικός»
Στις ίδιες γραμμές κινείται και η άποψη της κυρίας Μαρίας-Αδαμαντίας Μαλλιαρού, παιδιάτρου, διευθύντριας ΕΣΥ στην Α’ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» και μέλους της Εθνικής Επιτροπής Θηλασμού. «Η παράταση του θηλασμού δεν πρέπει να μετατρέπεται σε «κατηγορώ» για τη μητέρα. Το μητρικό γάλα είναι ανεκτίμητο, και στην Ελλάδα, όπου πολλές γυναίκες αποφασίζουν να μη θηλάσουν, πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στην προαγωγή του θηλασμού». Η κυρία Μαλλιαρού αναφέρει ότι ακόμη και μητέρες με υιοθετημένα παιδιά έχουν καταφέρει να θηλάσουν, προκειμένου να μην τους στερήσουν τον «θησαυρό» που ονομάζεται μητρικό γάλα. «Αυτό είναι το κύριο μήνυμα που πρέπει να δοθεί στις γυναίκες» υπογραμμίζει η ειδικός και προσθέτει ότι δεν πρέπει να ξεχνούμε, ειδικά σε περιόδους κρίσης όπως αυτή που διανύουμε, ότι ο θηλασμός αποτελεί μια άκρως οικονομική πρακτική για την οικογένεια. «Είναι βολικός, καθώς η μητέρα μπορεί άνετα να δίνει γάλα στο παιδί της χωρίς να απαιτείται αποστείρωση, ενώ παράλληλα σώζει την κάθε οικογένεια από πολλά χρήματα». Υπολογίζεται ότι η αποφυγή του θηλασμού κατά τους πρώτους έξι μήνες ζωής του παιδιού κοστίζει στον οικογενειακό προϋπολογισμό 5.000-8.000 ευρώ, όχι μόνο από την αγορά ξένου γάλακτος αλλά και λόγω της νοσηρότητας (γαστρεντερίτιδα, οξεία μέση ωτίτιδα, άσθμα κ.ά.) με την οποία συνδέεται το γάλα αγελάδας.
Μέτρον άριστον
Σε ό,τι αφορά τους ειδικούς που ασχολούνται με την ψυχική υγεία, μιλώντας στο «Βήμα» αναφέρουν πως στην πτυχή της σχέσης μητέρας – παιδιού που αφορά τον θηλασμό πρέπει να υπάρχει μέτρο. Οπως τονίζει η κυρία Εφη Λάγιου-Λιγνού, ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και εφήβων, υπεύθυνη του Προγράμματος Πρώιμης Παρέμβασης στην Παιδοψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», «η ακραία συνθήκη του θηλασμού ενός παιδιού που είναι σε ηλικία να τραφεί μόνο του δεν αναιρεί σε καμία περίπτωση τη βιοψυχοκοινωνική αξία του θηλασμού. Η λαϊκή παροιμία «κάθε πράγμα στον καιρό του…» ισχύει και εδώ. Η μητέρα, δίνοντας το γάλα της στο νεογέννητο μωρό της, του δίνει μαζί και τη σκέψη της για αυτό: και τα δύο είναι απαραίτητα για τη σωματική και ψυχονοητική του ανάπτυξη. Το βρέφος ανταποκρινόμενο σε αυτό το «δώρο» της μητέρας του επιστρέφει με τον τρόπο του την ικανοποίηση που αυτή του πρωτοέδωσε, βάζοντας σε κίνηση αυτό το απαραίτητο συναισθηματικό δώσε-πάρε. Ομως «παν μέτρον άριστον»». Η ειδικός λέει ότι καθώς το παιδί μεγαλώνει διαφοροποιούνται οι ανάγκες του. «Ανταποκρίνομαι στις ανάγκες του παιδιού δεν σημαίνει πως κάνω ό,τι μου ζητήσει. Ο θηλασμός-πιπίλα δεν προσφέρει την ασφάλεια των ξεκάθαρων ορίων στο χάος της ψυχικής ανωριμότητας του παιδιού. Η μητέρα δεν εξυπηρετεί τις αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού της με το να τροφοδοτεί (για τους δικούς της λόγους) μια εικόνα του εαυτού της «πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα». Με τον παρατεταμένο θηλασμό δεν του προσφέρει πλαίσιο για να αναπτυχθεί και δεν προετοιμάζει το παιδί της να είναι ανθεκτικό στις ματαιώσεις, στις απογοητεύσεις και στις αντιξοότητες της ζωής».Η ψυχολογία της μητέρας
Τα άκρα ποτέ δεν είναι καλά, τονίζει από την πλευρά της και η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια κυρία Κατερίνα Παπανικολάου. Οπως λέει, από τη μια πλευρά υπάρχουν οι μητέρες που έχουν αρνητική στάση απέναντι στον θηλασμό και μπορεί να έχουν αποφασίσει, πριν ακόμη από τον ερχομό του βρέφους, να μη θηλάσουν. «Αν και μια τέτοια στάση μπορεί να υπαγορεύεται από διάφορους συνειδητούς λόγους, όπως ο φόβος της γυναίκας να μη χαλάσει το σώμα της, συχνά η άρνηση αυτή έχει να κάνει με βαθύτερα αίτια, ίσως δυσκολίες στη σχέση της γυναίκας με τη δική της μητέρα όταν ήταν αυτή το βρέφος, ή ακόμη και δυσκολία αποδοχής του θηλυκού της εαυτού». Από την άλλη πλευρά και η υπερβολική εμμονή ως προς την παράταση του θηλασμού ίσως επίσης κρύβει «σκοτεινά σημεία». «Μπορεί να ξεπερνά την πραγματική πρόθεση της μητέρας για προσφορά φροντίδας προς το νήπιο και να υπαγορεύεται από μια ασυνείδητη επιθυμία που αφορά κάλυψη της ανάγκης της ίδιας της μητέρας για μια στενή – συμβιωτική σχέση με το παιδί». Κατά την κυρία Παπανικολάου από το τρίτο έτος της ζωής του παιδιού, και εφόσον έχει υπάρξει επαρκής κάλυψη των αναγκών του για ασφάλεια, η βασική ανάγκη του είναι η αυτονομία. «Η παράταση της προσκόλλησης ίσως καλύπτει ανάγκες της ίδιας της μητέρας για ασφάλεια και επαφή, ανάγκες που δεν έχουν επαρκώς καλυφθεί. Ο αποθηλασμός είναι ένας αποχωρισμός τόσο για το βρέφος όσο και για τη μητέρα. Η μητέρα θα στηρίξει το μωρό της σε αυτή τη διαδικασία, αλλά ίσως χρειαστεί να πάρει και αυτή στήριξη από κάποιον άλλον».
Απαραίτητη η αυτονόμηση
Μεγάλη προσοχή στην τήρηση των λεπτών ισορροπιών ώστε οι μητέρες να μεγαλώνουν γερά (ψυχικά και σωματικά) παιδιά συστήνει και ο κ. Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής οικογένειας, διευθυντής του Θεραπευτικού Ινστιτούτου «Αντίστιξη». «Ο θηλασμός αποτελεί μια πολύτιμη μετάβαση από την ενδομήτρια ζωή στη νέα πραγματικότητα. Η μητέρα, εκτός από την πολύτιμη τροφή με τα θρεπτικά συστατικά, προσφέρει το καλωσόρισμα στη ζωή με τη θερμή αγκαλιά της που εκφράζει την αγάπη της. Η άρνηση του θηλασμού για αισθητικούς λόγους ή λόγω έλλειψης χρόνου αποτελεί άρνηση της ίδιας της μητρότητας. Την ίδια στιγμή όμως η φανατική εμμονή στον θηλασμό λειτουργεί εις βάρος της συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού και δημιουργεί καθηλώσεις επικίνδυνες για την προσωπικότητά του στη συνέχεια της ζωής του. Η προσφορά του μητρικού στήθους σε οποιαδήποτε δυσφορία του παιδιού το εκπαιδεύει στη συνέχεια της ζωής του να αναζητεί στην τροφή την αδιαφοροποίητη ικανοποίηση (καθήλωση στο στοματικό στάδιο εξέλιξης)».
Ο κ. Καραγιάννης σημειώνει ότι καθημερινά στην κλινική εμπειρία καταγράφονται επώδυνα περιστατικά ανάπτυξης φοβιών, αγχωδών αντιδράσεων, ακόμη και βαρύτερων ψυχικών διαταραχών που σχετίζονται με την αδιαφοροποίητη συγκυτιακή σχέση μητέρας – παιδιού. «Η αποκλειστικότητα της σχέσης μητέρας – βρέφους δεν μπορεί να διαρκεί αιώνια, γιατί τότε δεν αφορά τη φροντίδα του παιδιού αλλά την κάλυψη άλλων συναισθηματικών αναγκών της μητέρας, η οποία απομυζεί το παιδί της, απομακρύνοντας ή περιθωριοποιώντας τον πατέρα. Συνεπώς εδώ έχουμε μια αντιστροφή της κατανόησης του οιδιποδείου συμπλέγματος σε ιοκάστειο σύμπλεγμα, όπου η μητέρα καθηλώνεται στο παιδί της και επομένως εμποδίζει την αυτονόμησή του».
Ποια είναι τελικώς «αρκετά μητέρα», όπως το έθεσε και το «Τime»; Μάλλον η μόνη συμβουλή που μπορούμε να σας δώσουμε είναι να ενημερωθείτε, να ψάξετε, να νιώσετε και η καθεμιά από εσάς είναι η μόνη που θα δώσει την απάντηση.
Χρήσιμες διευθύνσεις για ενημέρωση σχετικά με τον θηλασμό:
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
