Διαθέτει πλούσια, ζουμερή σάρκα και συνοδεύει συχνά-πυκνά το γεύμα μας. Μπορεί ανοίγοντας πεινασμένοι την κονσέρβα ή το γυάλινο βαζάκι να μην το σκεφτόμαστε, όμως ο θρεπτικός και «δεδομένος» τόνος δέχεται πλέον σοβαρές απειλές. Ανάμεσα στους μεγαλύτερους «εχθρούς» του συγκαταλέγονται η περιβαλλοντική ρύπανση και ο άνθρωπος, ο οποίος μέσω της υπεραλίευσης αποδεκατίζει τα κοπάδια του, διαλύοντας τη διαδικασία της αναπαραγωγής και της ανανέωσης της τροφικής αλυσίδας του πλανήτη.
Στην κόκκινη λίστα
Τον Ιούλιο του 2011, μέσα από δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Science», οι ειδικοί της Διεθνούς Ενωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) προσέθεσαν στην κόκκινη λίστα των απειλούμενων ειδών πέντε από τα οκτώ συνολικά είδη τόνου που κολυμπούν στις θάλασσες του πλανήτη μας – Thunnus maccoyli, Thunnus orientalis, Thunnus obesus, Thunnus albacares, Thunnus alalunga.
Με στόχο την άμεση αντίδραση στη «θανατική καταδίκη» του τόνου, επιστήμονες από το Joint Research Centre (JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε συνεργασία με τον δρα Ζαν-Μαρκ Φρομεντέν από το Γαλλικό Ινστιτούτο Ερευνας για την Εξερεύνηση των Θαλασσών (IFREMER), ανακοίνωσαν πρόσφατα την ανάπτυξη ενός προηγμένου μοντέλου δορυφορικής παρακολούθησης του τόνου. Σύμφωνα με αυτό, θα μπορούν μέσα από διαρκώς ενημερωμένους χάρτες να γνωρίζουν που βρίσκοντα τα «στέκια» των κοπαδιών του τόνου. Ετσι, υποστηρίζουν, θα μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην ενίσχυση των προστατευτικών μέτρων που αφορούν το συγκεκριμένο είδος, αλλά και να προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες γύρω από τα αλιευτικά σκάφη – νόμιμα ή παράνομα – που εντοπίζονται να κινούνται σε συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές.
Ο ρόλος του… σούσι
Με ροζ χρώμα εικονίζονται οι προτιμώμενες περιοχές ωοτοκίας του ερυθρού τόνου για την περίοδο 2003-2009
Στο πρόβλημα της υπεραλίευσης, μάλιστα, έρχονται να προσθέσουν και τη γαστρονομική μόδα του σούσι και του σασίμι. «Σχεδόν το 80% του ερυθρού τόνου του Ατλαντικού που φτάνει στην ιαπωνική αγορά καταλήγει σε σούσι ή σασίμι» λέει στο «Bήμα» ο δρ Ζαν-Νοέλ Ντρυόν, επιστημονικός υπεύθυνος στο JRC της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
«Μπορεί το συγκεκριμένο ψάρι να έχει ιδιαίτερη πολιτιστική αξία για τους Ιάπωνες, ωστόσο ο ανεφοδιασμός τους από τη θάλασσα της Μεσογείου είναι σχετικά πρόσφατος (10-15 χρόνια), μετά τη μείωση των πληθυσμών του ερυθρού τόνου του Ειρηνικού Ωκεανού» επισημαίνει ο ερευνητής, τονίζοντας το τεράστιο πρόβλημα που παρουσιάζεται στη «γειτονιά» μας τα τελευταία χρόνια.
«Μπορούμε να πούμε ότι τα τελευταία δύο χρόνια η οικονομική κρίση συνέβαλε κατά κάποιον τρόπο στην προστασία του είδους. Ταυτόχρονα, σημαντικές μειώσεις στην αλιεία και η αύξηση των μέτρων ελέγχου βοήθησαν στην προστασία του τόνου και στη μείωση της παράνομης αλιείας, η οποία αποτελεί ακόμη σημαντικό πρόβλημα. Ως γνωστόν, η αλιευτική δραστηριότητα κινείται ανάλογα με τη ζήτηση που υπάρχει στην παγκόσμια αγορά και τη μόδα ως προς την κατανάλωση σούσι – σασίμι στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στην Ασία, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν τους πληθυσμούς του ερυθρού τόνου του Ατλαντικού» εξηγεί ο δρ Ντρυόν.
Δορυφορική παρακολούθηση
Το πρόγραμμα δορυφορικής παρακολούθησης του τόνου του JRC της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ξεκίνησε το 2008. Αφορά ένα ειδικά σχεδιασμένο σύστημα εντοπισμού σκαφών (Vessel Detection System – VDS) το οποίο με τη βοήθεια του υποχρεωτικού στα αλιευτικά σκάφη συστήματος παρακολούθησης μέσω δορυφόρου (Vessel Monitoring System – VMS) καταγράφει την ακριβή θέση των ψαράδων. Ενα μέρος του προγράμματος αυτού αφορά τον τόνο στη Μεσόγειο και τους «εχθρούς» του.
«Πρόκειται για ένα ψάρι το οποίο πραγματοποιεί τεράστια δρομολόγια κατά τη μετανάστευσή του: από τον Βόρειο Ατλαντικό όπου βρίσκεται κυρίως για την τροφή του, ταξιδεύει στη Μεσόγειο για την ωοτοκία του. Λόγω της “φευγάτης” συμπεριφοράς του η καταγραφή του πληθυσμού του αποτελεί επιστημονικό κατόρθωμα» παραδέχεται δρ Ντρυόν.
Δρομολόγια και «στέκια»
Με πορτοκαλί και κόκκινο χρώμα εικονίζονται οι περιοχές της Μεσογείου που προτίμησε για τη διατροφή του ο ερυθρός τόνος κατά το διάστημα 2003-2009
Ποιες ήταν όμως οι αλλαγές που εντόπισαν οι ερευνητές με την πάροδο των ετών στη Μεσόγειο; «Η σύγκριση ουσιωδών αλλαγών ως προς τα προτιμώμενα ενδιαιτήματα των ερυθρών τόνων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση, πόσω μάλλον η απόδοσή τους σε συγκεκριμένους λόγους, όπως π.χ. η κλιματική αλλαγή, η υπεραλίευση κ.ά.» εξηγεί ο επιστήμονας.
«Ο χάρτης που δημιουργήσαμε δείχνει τις αλλαγές στις περιοχές όπου συχνάζουν οι τόνοι. Είδαμε λοιπόν ότι ο τόνος ακολουθεί μια “διαδρομή” ωοτοκίας από τα ανατολικά στα δυτικά, που ξεκινά από τη Μεσόγειο γύρω στον Μάιο και φτάνει ως τις Βαλεαρίδες Νήσους μεταξύ Ιουνίου – Ιουλίου. Με τη βοήθεια ηλεκτρονικής σήμανσης μελέτες έχουν δείξει ότι οι τόνοι επιστρέφουν στην περιοχή όπου γεννήθηκαν για να γεννήσουν τα αβγά τους. Βάσει των δικών μας στοιχείων όμως, είδαμε ότι το συγκεκριμένο είδος λόγω του μεταναστευτικού χαρακτήρα του τείνει να ανιχνεύει διαρκώς θαλάσσιες περιοχές που θα ευνοούσαν την ωοτοκία. Η αναπαραγωγική στρατηγική που βασίζεται στην εξεύρεση νέων φιλικών προς την ωοτοκία ενδιαιτημάτων (θαλάσσιων οικοτόπων) αυξάνει τα ποσοστά επιβίωσης των γόνων, με αποτέλεσμα να αποτελεί εγγύηση για την αποτελεσματική ανανέωση των πληθυσμών – συγκριτικά με τα είδη που αναπαράγονται αποκλειστικά και μόνο σε συγκεκριμένες γεωγραφικά περιοχές» αναλύει ο δρ Ντρυόν.
Σύμφωνα με τον επιστήμονα, θαλάσσιες περιοχές σε Ελλάδα και Τουρκία αποτελούν «στέκια» τόνων. «Υπάρχουν τόσο ελληνικά όσο και τουρκικά αλιευτικά τα οποία στοχεύουν τόνους. Το Κεντρικό Αιγαίο φαίνεται ότι αποτελεί πόλο έλξης του είδους για διατροφικούς κυρίως λόγους, ενώ στα παράλια της Τουρκίας εντοπίζονται περιοχές όπου ένας υποπληθυσμός του τόνου της Μεσογείου επιλέγει να αφήνει τα αβγά του. Ενας άλλος υποπληθυσμός, μετά την ενηλικίωσή του, ταξιδεύει προς τον Ατλαντικό Ωκεανό, φτάνει ως και τις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ για να τραφεί, και μέσα σε διάστημα ενός έτους επιστρέφει στη Δυτική και Κεντρική Μεσόγειο για να γεννήσει τα αβγά του» περιγράφει ο ειδικός.
Τα «μέτωπα» τροφής
Βασικό ρόλο στη διατροφή αλλά και στη διαδικασία της αναπαραγωγής του τόνου παίζουν οι συγκεντρώσεις χλωροφύλλης-α που εντοπίζονται στις θάλασσες. Σύμφωνα με τον δρα Ντρυόν, οι συγκεντρώσεις μικροχλωρίδας ή αλλιώς μικροσκοπικών φυκών είναι ανιχνεύσιμες μέσω των πράσινων χρωστικών που «βάφουν» το νερό. Λόγω της υψηλής κινητικότητας που παρατηρείται στα θαλάσσια ύδατα (από φυσικά φαινόμενα, όπως ο αέρας κ.ά.), ρεύματα πλούσια σε θρεπτικές ουσίες αναδύονται προς την επιφάνεια, όπου και οι μικροοργανισμοί αναπτύσσονται περαιτέρω με τη βοήθεια του ηλιακού φωτός.
«Τα συγκεκριμένα ρεύματα, τα οποία έχουν σχετικά υψηλή συγκέντρωση χλωροφύλλης-α, τα ονομάζουμε “μέτωπα”. Αν και η κίνησή τους δεν ξεπερνά τα λίγα χιλιόμετρα ημερησίως, τα μέτωπα χλωροφύλλης-α έχουν διάρκεια ζωής εβδομάδων ή ακόμη μηνών, με αποτέλεσμα να επιτρέπουν την ανάπτυξη μακροβιότερων πλαγκτονικών ειδών (ζωοπλαγκτόν), τα οποία με τη σειρά τους έλκουν μικρά και μεγαλύτερα ψάρια» μας λέει ο ίδιος. Τα μέτωπα αυτά, συνεπώς, αποτελούν δείκτη των περιοχών που προσφέρουν χορταστικό «μενού» στους τόνους και για τον λόγο αυτόν βρίσκονται στην κορυφή των διατροφικών τους προτιμήσεων.
«Με στόχο την ενίσχυση της επιβίωσης των γόνων, ο ενήλικος τόνος αναζητεί θερμά, σταθερά αλλά παράλληλα παραγωγικά νερά για την ωοτοκία του. Το μοντέλο μας έδειξε ότι η αύξηση της θερμοκρασίας που παρατηρείται κατά τη διάρκεια της άνοιξης στην επιφάνεια του νερού αποτελεί σημαντικό κριτήριο για την επιλογή των ιδανικών για την αναπαραγωγή του τόνου ενδιαιτημάτων» τονίζει ο ειδικός. Λόγω της αυξημένης κινητικότητας του τόνου αλλά και της συνεχούς τάσης για νέες «φωλιές», οι ενημερωμένοι χάρτες θα αποτελούσαν πολύτιμο εργαλείο για τους ψαράδες.
«Οι χάρτες αυτοί όμως δεν είναι διαθέσιμοι για τον καθένα, ενώ τα στοιχεία που περιλαμβάνουν απαιτούν επιστημονικές γνώσεις» μας καθησυχάζει ο δρ Ντρυόν. «Οι απαραίτητες πληροφορίες βρίσκονται δηλαδή στα κατάλληλα χέρια για την καταπολέμηση της παράνομης αλιείας και τον καλό συντονισμό μεταξύ επιστημόνων και αρμόδιων αρχών».
«Κατά τη γνώμη μου, η μελέτη αυτή θα μπορούσε να βελτιώσει αρχικά τις γνώσεις μας γύρω από το μεταναστευτικό είδος. Η μεγαλύτερη κατανόηση των συμπεριφορών του τόνου γύρω από την επιλογή ενδιαιτημάτων θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματικά μέτρα για την προστασία του και την ενίσχυση υπαρχουσών προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών. Επιπλέον, οι χάρτες αυτοί – των οποίων η ενημέρωση πραγματοποιείται με καθυστέρηση μιας ημέρας – θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον έλεγχο της ψαριάς των αλιευτικών» καταλήγει ο επιστήμονας.
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Τόνος ιχθυοτροφείου το 2015
Η ντελικάτη διαδικασία της «συγκομιδής» των αβγών σε μια από τις πειραματικές ιχθυοκαλλιέργειες ερυθρού τόνου
Ακόμη ένα πρόγραμμα της Κομισιόν – στο οποίο συμμετείχε και η χώρα μας μέσω του ΕΛΚΕΘΕ – με στόχο την επιτυχή αναπαραγωγή και ανάπτυξη του τόνου υπό συνθήκες αιχμαλωσίας έδειξε θετικά αποτελέσματα. Μιλήσαμε με τον συντονιστή του SELFDOTT και ερευνητή του Ισπανικού Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας (IEO) δρα Φερνάντο ντε λα Γκάνταρα, ο οποίος μας μίλησε για την προσπάθεια δημιουργίας… ιχθυοκαλλιέργειας τόνου!
«Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που διήρκεσε από τον Ιανουάριο του 2008 ως τον Νοέμβριο του 2011 και αποτελεί κοινή προσπάθεια επιστημόνων και εταιρειών για την “εξημέρωση” του τόνου» μας εξηγεί ο δρ Ντε λα Γκάνταρα. «Ο ερυθρός τόνος αποτελεί ένα εμβληματικό είδος, καθώς τρέφει τους λαούς της Μεσογείου εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η επιτυχής παραγωγή του μέσω τεχνικών ιχθυοκαλλιέργειας θα μπορούσε να εγγυηθεί την προστασία του είδους, αλλά και να ενισχύσει την αγορά τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά».
Σε θαλάσσιες περιοχές της Ισπανίας και της Μάλτας οι ειδικοί τοποθέτησαν μεγάλα πλωτά κλουβιά με άγριους τόνους που είχαν πιαστεί στο διάστημα 2007 – 2008. Στη συνέχεια τους χορήγησαν ειδική τροφή που να ενισχύει την αναπαραγωγική διαδικασία των ψαριών. Τα ψάρια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τη μελέτη της διαδικασίας της γαμετογένεσης σε συνθήκες αιχμαλωσίας.
«Το 2009 ο πληθυσμός του τόνου υπό αιχμαλωσία στην Ισπανία άρχισε να παράγει τεράστιες ποσότητες αβγών, κατά την περίοδο της φυσικής ωοτοκίας (Ιούνιο – Ιούλιο). Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ορμονικά εμφυτεύματα (GnRHa), ωστόσο κατά τη διάρκεια του 2010 και του 2011 η ωοτοκία πραγματοποιήθηκε με φυσικό τρόπο και χωρίς εξωγενείς ορμονικές θεραπείες. Το 2009 ο αριθμός των αβγών άγγιξε τα 140 εκατομμύρια, το 2010 τα 60 εκατομμύρια και το 2011 εκτοξεύθηκε και πάλι στα 160 εκατομμύρια» τονίζει ο ισπανός ειδικός.
«Οι λάρβες (τα νεαρά ψάρια) που προέκυψαν από το πείραμα της Ισπανίας εμφάνισαν σταδιακά ικανοποιητικό ποσοστό επιβίωσης: 73 ημέρες το 2009 με βάρος 30 γραμμάρια και 110 ημέρες το 2010 με βάρος 100 γραμμάρια. Το 2011 οι ηλικίας 30 ημερών λάρβες τρέφονταν πλέον με ειδική τροφή. Στις 120 ημέρες ζύγιζαν ένα κιλό. Το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας των ψαριών παρατηρείτο κυρίως κατά τη μεταφορά τους και την προσαρμογή τους στα πλωτά κλουβιά. Μέχρι στιγμής έχουν επιβιώσει περίπου 100 τόνοι, βάρους ως δύο κιλών. Ελπίζουμε αρκετοί από αυτούς να καταφέρουν να φθάσουν στην ενηλικίωσή τους σε περίπου τριάμισι χρόνια» προσθέτει ο ερευνητής.
Στην παρούσα φάση οι ειδικοί προσπαθούν να βρουν τρόπους προκειμένου να αυξήσουν τον αριθμό των παραγόμενων ψαριών και να βελτιώσουν τα ποσοστά επιβίωσης και ανάπτυξής τους, ώστε να καταφέρουν να φθάσουν σε εμπορικά ικανοποιητικό μέγεθος.
«Αν όλα πάνε καλά, τότε ο πρώτος ερυθρός τόνος που θα έχει γεννηθεί και αναπτυχθεί σε αιχμαλωσία θα μπορεί να βρίσκεται στην αγορά ως το 2015» επισημαίνει ο δρ Ντε λα Γκάνταρα.
