Είχατε ποτέ φανταστεί ότι η λαχταριστή τούρτα που βρίσκεται απέναντί σας στο ράφι του ζαχαροπλαστείου μπορεί να είναι εθιστική σαν την κοκαΐνη ή ότι το ζουμερό χάμπουργκερ που παραγγέλνετε συχνά μπορεί να σας καταστήσει… χαμπουργκερομανείς (με εθισμό αντίστοιχο εκείνου που εμφανίζουν οι ηρωινομανείς;). Μια τέτοια σύνδεση ακούγεται πράγματι «βαριά», ωστόσο μια ολόκληρη «φουρνιά» πρόσφατων μελετών μαρτυρεί ότι πολλές από τις «μοντέρνες» τροφές που μας σερβίρονται καθημερινά ίσως εθίζουν τον εγκέφαλό μας στην… αμαρτωλή γοητεία τους, όπως ακριβώς και τα ναρκωτικά, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την υγεία μας. Aν κάτι τέτοιο αποδειχθεί ότι ισχύει πέραν πάσης αμφιβολίας, τότε το χτύπημα αναμένεται να είναι μεγάλο για τη βιομηχανία τροφίμων και ιδιαιτέρως για τις εταιρείες που παρασκευάζουν επεξεργασμένες τροφές με τρανς λιπαρά οξέα και ζάχαρη, αναψυκτικά και άλλου είδους ποτά γεμάτα γλυκαντικά όπως το σιρόπι καλαμποκιού με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη. Τόσο μεγάλο όσο εκείνο που υπέστησαν οι καπνοβιομηχανίες όταν «άναψε» το αντικαπνιστικό κίνημα πριν από περίπου 25 χρόνια.
Τη στιγμή που ο όγκος των επιστημονικών στοιχείων σχετικά με την εθιστική δράση των ανθυγιεινών τροφών συνεχώς «φουσκώνει», οι εταιρείες αρνούνται ότι φέρουν ευθύνη για το ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός μετατρέπεται σε… μπαλόνι ακόμη και από τις μικρές ηλικίες. Ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις σχετικά με το ότι τα προϊόντα τους είναι επιβλαβή ή εθιστικά, όταν καταναλώνονται με μέτρο, όπως μέτρο πρέπει να τηρείται στα πάντα στη ζωή μας. Και παράλληλα προτάσσουν τις προσπάθειες που κάνουν για ανάπτυξη και προώθηση στην αγορά υγιεινότερων επιλογών σε ό,τι αφορά τα σνακ ή άλλου τύπου «πρόχειρες» τροφές.
{{{ moto }}}Ακόμη όμως και οι εκπρόσωποι των εταιρειών δεν μπορούν να αρνηθούν αυτό που αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός: ότι η παχυσαρκία λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεται από ορισμένους «πανδημία» του 21ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στοιχεία που παρουσιάστηκαν προσφάτως στο Πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Κατά της Παχυσαρκίας (24 Οκτωβρίου) συνθέτουν μια εφιαλτική εικόνα: σύμφωνα με αυτά η νοσογόνος παχυσαρκία σκοτώνει περισσότερους από 2,8 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο στον κόσμο. Στην Ευρώπη ποσοστό μεγαλύτερο του 50% και στα δύο φύλα είναι υπέρβαροι ενώ το 23% των γυναικών και το 20% των ανδρών είναι παχύσαρκοι. Αντιστοίχως στην Ελλάδα οι υπέρβαροι άνδρες αγγίζουν το 53% και οι παχύσαρκοι το 20%, ενώ στις γυναίκες το 31% είναι υπέρβαρες και το 15% παχύσαρκες. Και αν τα ποσοστά δεν σας λένε τίποτε, δείτε πώς μεταφράζονται σε απόλυτους αριθμούς: Ενας 25χρονος παχύσαρκος εκτιμάται ότι θα χάσει περίπου 12 χρόνια από το προσδόκιμο ζωής του σε σύγκριση με έναν αδύνατο συνομήλικό του! Και αυτό διότι η λίστα των προβλημάτων υγείας που αναγράφονται κάτω από τον τίτλο της παχυσαρκίας δεν έχει τελειωμό: καρδιοπάθειες, διαβήτης, οστεοαρθρίτιδα, υπνική άπνοια, εγκεφαλικά επεισόδια, ακόμη και ορισμένες μορφές καρκίνου είναι μερικά από τα «δεινά» που συνδέονται με το υπερβολικό βάρος.
Ποια είναι όμως αυτά τα πρόσφατα ερευνητικά στοιχεία που συνεχώς αυξάνονται και πληθαίνουν (όπως και οι επεξεργασμένες τροφές στα ράφια των σουπερμάρκετ) και τα οποία «ενοχοποιούν» τον σύγχρονο τρόπο διατροφής για εθισμό;
Οι εθισμένοι αρουραίοι
Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010 από ειδικούς του Ερευνητικού Ινστιτούτου Scripps στη Φλόριδα και η οποία διεξήχθη σε αρουραίους έδειξε ότι επεξεργασμένες τροφές όπως διάφορα νόστιμα κέικ αλλά και μπέικον που κυκλοφορούν στην αγορά αλλάζουν την «καλωδίωση» του εγκεφάλου. Στο πλαίσιο της μελέτης μετρήθηκε η δραστηριότητα περιοχών του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην ανταμοιβή και στην ευχαρίστηση. Οι μετρήσεις έγιναν μέσω της χρήσης ηλεκτροδίων ενόσω τα πειραματόζωα βρίσκονταν κλεισμένα σε κλουβιά μαζί με παχυντικούς «πειρασμούς». Οπως φάνηκε, τα ζώα που είχαν πρόσβαση στις παχυντικές τροφές για μια ώρα την ημέρα προτιμούσαν να παίρνουν γεύση από την… αμαρτία ακόμη και αν είχαν διαθέσιμες 24 ώρες το 24ωρο υγιεινές τροφές στο κλουβί τους. Οσοι αρουραίοι είχαν μάλιστα πρόσβαση σε γλυκές και λιπαρές τροφές επί 18 ως 23 ώρες ημερησίως έγιναν παχύσαρκοι. Οι επιστήμονες ανέφεραν στη δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Nature Neuroscience» ότι τα μοτίβα δραστηριότητας του εγκεφάλου των ζώων ήταν ίδια με εκείνα που εμφανίζουν τα άτομα που κάνουν χρήση κοκαΐνης.
Την επίδραση που έχει αποκλειστικώς η ζάχαρη στον εγκέφαλο αναζήτησαν από την πλευρά τους ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου Πρίνστον. Οι επιστήμονες θέλησαν να ανακαλύψουν αν αρουραίοι μπορούσαν να εθιστούν σε διάλυμα ζαχαρόνερου που περιείχε ζάχαρη σε ποσοστό της τάξεως του 10% (όσο περίπου περιέχεται στα περισσότερα αναψυκτικά). Οπως είδαν, η κατανάλωση του ζαχαρόνερου μια στο τόσο δεν προκαλούσε προβλήματα στα ζώα. Ωστόσο, τα αποτελέσματα ήταν δραματικά όταν οι αρουραίοι άρχισαν να πίνουν το ζαχαρένιο διάλυμα κάθε ημέρα. Σε μάκρος χρόνου κατανάλωναν όλο και περισσότερο ζαχαρόνερο ενώ απομακρύνονταν από τη φυσιολογική διατροφή τους. Παράλληλα παρουσίασαν συμπτώματα στέρησης, όπως άγχος και τρόμο, όταν μπήκε «φρένο» στην επίδραση της ζάχαρης στον εγκέφαλό τους μέσω ενός φαρμάκου. Ο… γλυκός και συνάμα τόσο πικρός εθισμός των ζώων αποτυπώθηκε μάλιστα στον εγκέφαλό τους, καθώς εμφανίστηκαν αλλαγές στα επίπεδα της ντοπαμίνης, παρόμοιες με εκείνες που καταγράφονταν σε άλλα πειράματα σε ζώα που είχαν εθιστεί σε ναρκωτικές ουσίες. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η απλή κατανάλωση νερού με ζάχαρη δεν οδήγησε τα ζώα σε παχυσαρκία. Εγιναν ωστόσο υπέρβαρα όταν άρχισαν να καταναλώνουν τακτικά νερό με σιρόπι καλαμποκιού που είχε υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη (πρόκειται για ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο γλυκαντικό που αποτελεί μια επεξεργασμένη μορφή φρουκτόζης η οποία προέρχεται από το καλαμπόκι).
Καλύτερο κι από την κοκαϊνη!
Το πόσο εθιστική μπορεί να είναι η… γλύκα προέκυψε και από ένα άλλο πείραμα που διεξήχθη και πάλι σε αρουραίους από ειδικούς του Εθνικού Ερευνητικού Ινστιτούτου της Γαλλίας. Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι όταν είδαν πως τα πειραματόζωα προτιμούσαν να καταναλώνουν νερό με ζάχαρη ή σακχαρίνη παρά κοκαΐνη.
Οι σκεπτικιστές θα υποστήριζαν ότι τα αποτελέσματα στα ζώα έχουν «πολλά ψωμιά» ακόμη προτού πούμε ότι ισχύουν και για τον άνθρωπο. Αυτό ακριβώς σκέφτηκαν και ειδικοί από το Εθνικό Εργαστήριο Brookhaven στις ΗΠΑ οι οποίοι σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση Ουσιών απεικόνισαν το τι συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο των παχύσαρκων ατόμων.
Το πείραμα σε ανθρώπους
Ο αναπληρωτής καθηγητής Ακτινολογίας στο Εθνικό Εργαστήριο Brookhaven των ΗΠΑ Τζιν-Τζακ Γουανγκ
Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, αναπληρωτής καθηγητής Ακτινολογίας στο Brookhaven Τζιν-Τζακ Γουάνγκ, η μελέτη (στην οποία συμμετείχε και ο ελληνικής καταγωγής Παναγιώτης Θάνος, επίσης από το Εργαστήριο Brookhaven) επικεντρώθηκε στην αποτύπωση μέσω τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET) της χημικής δραστηριότητας του εγκεφάλου 10 παχύσαρκων εθελοντών καθώς και 12 εθελοντών με φυσιολογικό βάρος που αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ειδικούς ραδιενεργούς δείκτες προκειμένου να «χαρτογραφήσουν» τα επίπεδα του υποδοχέα D2 (Dopamine 2) στον εγκέφαλο των εθελοντών. «Επικεντρωθήκαμε στην ντοπαμίνη καθώς αποτελεί το χημικό, η παραγωγή του οποίου στον εγκέφαλο σηματοδοτεί την ανταμοιβή. Εχει φανεί ότι ορισμένες φυσικές δραστηριότητες όπως η άσκηση ή το σεξ αυξάνουν τα επίπεδα του χημικού, ωστόσο την ίδια επίδραση έχουν και ναρκωτικές ουσίες όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη».
Οι ερευνητές ανακάλυψαν μέσω των PET ότι τα παχύσαρκα άτομα παρουσίαζαν χαμηλότερα επίπεδα D2 σε σύγκριση με τα άτομα φυσιολογικού βάρους- τα επίπεδα ήταν μάλιστα παρόμοια με εκείνα που εμφανίζονται στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών. «Στους χρήστες ναρκωτικών οι υποδοχείς του εγκεφάλου που λαμβάνουν τα σήματα της ντοπαμίνης εμφανίζουν σταδιακώς ολοένα και μικρότερη απόκριση στο σήμα, με αποτέλεσμα ο χρήστης να χρειάζεται να λαμβάνει συνεχώς μεγαλύτερη δόση για να επιτύχει το αντίστοιχο αποτέλεσμα ευφορίας. Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στους παχύσαρκους, κάνοντάς τους να καταναλώνουν ολοένα και περισσότερες ανθυγιεινές τροφές».
Η περίπτωση Orexigen
Σε τι θα μπορούσαν να μεταφραστούν όλα αυτά τα «γλυκόπικρα» ευρήματα; Πιθανώς σε φάρμακα που θα «χτυπούν» την παχυσαρκία στον… εγκέφαλο; Διαφορετικές εταιρείες αναζητούν τρόπους ώστε να ελέγξουν στον εγκέφαλο την «παθολογική» προτίμηση σε τροφές. Ωραία η θεωρία, στην πράξη όμως υπάρχουν προβλήματα. Οπως λέει ο δρ Γουάνγκ, τα πρακτικά κωλύματα αποδεικνύονται μέσα από το παράδειγμα της αμερικανικής εταιρείας Orexigen: η εταιρεία ανέπτυξε ένα φάρμακο το οποίο αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο των παχύσαρκων ατόμων ώστε να βάζει «φρένο» στο… πιρούνι τους. «Ομως η αρμόδια αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) απέρριψε την αίτηση για κυκλοφορία του φαρμάκου εξαιτίας εμφάνισης καρδιαγγειακών κινδύνων από τη λήψη του».
Σε κάθε περίπτωση, ο ερευνητής υποστηρίζει ότι τα φάρμακα δεν μπορούν να δώσουν από μόνα τους την οριστική λύση στο πρόβλημα των περιττών κιλών. «Αποτέλεσμα δεν μπορεί να υπάρξει αν και το ίδιο το άτομο δεν ακολουθήσει μια “συνετή” διατροφή. Αυτό σημαίνει αποφυγή του συνδυασμού κατανάλωσης επεξεργασμένης ζάχαρης και λιπαρών – ο συνδυασμός αυτός έχει φανεί ότι αποτελεί τον μεγαλύτερο “εχθρό” της υγείας – και προτίμηση των σύνθετων υδατανθράκων όπως αυτοί που περιέχονται στο ψωμί ολικής αλέσεως και στο καστανό ρύζι. Μια πολύ καλή συμβουλή για υιοθέτηση σωστής διατροφής είναι μάλιστα το να ακολουθεί κάποιος την ελληνική κουζίνα· προσωπικά είμαι λάτρης του ελαιόλαδου και προσπαθώ να το εντάσσω στη διατροφή μου καθημερινά».
«Συνταγή» υγείας για νίκη στη μάχη με τη… ζυγαριά φαίνεται να είναι και η αεροβική άσκηση. «Μελέτες έχουν δείξει ότι η αεροβική άσκηση αυξάνει τη δραστηριότητα στον μετωπιαίο φλοιό ο οποίος εμπλέκεται στον έλεγχο των παρορμήσεων. Τα παχύσαρκα άτομα παρουσιάζουν μειωμένη δραστηριότητα στη συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου, γεγονός που τα κάνει να μην έχουν τον απαραίτητο έλεγχο όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με το… πιάτο. Η άσκηση μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τους παχύσαρκους να αντιστέκονται στους πειρασμούς» σημειώνει ο δρ Γουάνγκ.
Η λύση της φορολογίας
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Γέιλ Κέλι Μπράουνελ
Μήπως μια λύση στο διογκούμενο πρόβλημα της παχυσαρκίας θα ήταν και η φορολογία στις παχυντικές τροφές, μέτρο που για πρώτη φορά υιοθέτησε σε επίπεδο κρατών η Δανία τον περασμένο μήνα βάζοντας φόρο στα κορεσμένα λιπαρά; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα δίνει ένας από τους πιο κατάλληλους ανθρώπους, ο καθηγητής Κέλι Μπράουνελ, διευθυντής του Κέντρου Rudd για την Πολιτική των Τροφίμων και την Παχυσαρκία στο Πανεπιστήμιο Γέιλ. Ο καθηγητής Μπράουνελ, ο οποίος ασχολείται ενεργά με τις νομικές κινήσεις που πρέπει να γίνουν σε θέματα διατροφής, έγινε γνωστός όχι μόνο επί αμερικανικού εδάφους αλλά και παγκοσμίως καθώς πρότεινε την επιβολή φόρου ενός σεντ ανά ουγγιά (περίπου 30 ml) αναψυκτικού με ζάχαρη και τη χρήση των φόρων για την προώθηση υγιεινών τροφίμων. Η πρόταση αυτή συνάντησε πλήθος αντιδράσεων – ακόμη και από επιστήμονες που ανέφεραν ότι καταστρατηγείται η ελευθερία επιλογής του πληθυσμού σε ό,τι αφορά τη διατροφή του – αλλά χάρισε τελικώς πριν από λίγα χρόνια στον δρα Μπράουνελ μια θέση στη λίστα του περιοδικού ΤΙΜΕ με τους ανθρώπους που έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη.
Ο ίδιος ο καθηγητής αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ότι «οι αντιδράσεις σχετικά με την πρόταση φορολόγησης των αναψυκτικών προέρχονται κυρίως από τις μεγάλες εταιρείες των οποίων θίγονται τα συμφέροντα. Ο ίδιος ο αμερικανικός λαός όμως φαίνεται, σύμφωνα με τελευταίες δημοσκοπήσεις, ότι συμφωνεί με αυτού του είδους τον φόρο». Σύμφωνα με τον καθηγητή, τα στοιχεία που μαρτυρούν ότι οι τροφές-τέκνα του σύγχρονου τρόπου ζωής μας είναι εθιστικές έχουν ισχυρή επιστημονική βάση. «Οι περισσότερες μελέτες που έχουν διεξαχθεί ως σήμερα αφορούν τη ζάχαρη και λιγότερες τα λιπαρά. Συγχρόνως παραμένουμε σε άγνοια σχετικά με πλήθος χημικών που περιέχονται στις έτοιμες τροφές όπως οι χρωστικές και οι ουσίες που προσδίδουν γεύση και τα οποία πρέπει επίσης να μελετηθούν για πιθανή εθιστική δράση τους».
Ο δρ Μπράουνελ χαιρετίζει την πρόσφατη απόφαση της Δανίας να φορολογήσει τα κορεσμένα λιπαρά των τροφών. «Είναι μια πρώτη θαρραλέα κίνηση που πιστεύω ότι θα βρει στο μέλλον μιμητές και σε πολλές άλλες χώρες» λέει και προσθέτει ότι το κίνημα της αντίστασης στο ανθυγιεινό φαγητό που συνεχώς θα γιγαντώνεται στο μέλλον θα οδηγήσει τελικώς τις εταιρείες τροφίμων σε αλλαγή τακτικής. «Οι εταιρείες παρασκευής επεξεργασμένων τροφίμων θα βρεθούν στη θέση που βρέθηκαν πριν από χρόνια οι καπνοβιομηχανίες. Κάποτε υποστήριζαν ότι το τσιγάρο είναι “αθώο”, όμως τελικώς αποδείχθηκε πέρα από κάθε αμφιβολία η βλαβερή επίδρασή του και σήμερα επιβάλλονται φόροι στον καπνό σε ολόκληρο τον κόσμο. Πιστεύω ότι σε κάποια χρόνια παρόμοιο θα είναι το τοπίο και σε ό,τι αφορά τη διατροφή». Οπως όλα δείχνουν, το φόντο στο πιάτο μας αρχίζει να αλλάζει και πρέπει να αλλάξει ακόμη περισσότερο για το καλό τής… υπέρβαρης πλέον ανθρωπότητας (και όχι για το καλό των ήδη «υπέρβαρων» πορτοφολιών της βιομηχανίας τροφίμων…).
