Φαίνεται περίεργο ότι σε μια χώρα στην οποία οι κάτοικοί της από το πρωί μέχρι το βράδυ κατηγορούν το περιβάλλον της για την υποβάθμιση και την καταστροφή του, αυτή να θεωρείται από τους βοτανoλόγους (επαγγελματίες και ερασιτέχνες) ως Παράδεισος. Δεκάδες βιολογικά τμήματα από τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Δανία μέχρι τη Νορβηγία και την Ισλανδία έρχονται στην Ελλάδα για να παρατηρήσουν τα λουλούδια μας. Χώρια που ενώ τα πουλιά πετούν και φεύγουν- κάνοντας αναγκαία τα τηλεσκόπια, τα κιάλια και τις «ενδυματικές» παραλλαγές -, τα αγριολούλουδα περιμένουν ακίνητα. Ασε που ενώ τα είδη πουλιών στην Ελλάδα (μόνιμα και μεταναστευτικά) είναι 422, τα φυτά είναι περίπου 6.000, από τα οποία περίπου 2.000 είναι ενδημικά. Δηλαδή είδη που βγαίνουν μόνον εδώ και πουθενά αλλού. Κάτι που δεν ισχύει για τα πετούμενα! Ο Τurrill, στο μνημειώδες έργο του «Ρlant Life of the Βalkan Ρeninsula» που εκδόθηκε το 1929, έχει υπολογίσει ότι το ένα στα τέσσερα φυτά των Βαλκανίων είναι ενδημικό της περιοχής. Για μια απλή σύγκριση, αρκεί να αναφερθεί ότι ενώ η Κρήτη είναι τριάντα πέντε φορές μικρότερη από τη Μ. Βρετανία, έχει τον ίδιο αριθμό ειδών φυτών: περίπου 2.000!
Λουλούδια της ακρογιαλιάς
Ενα από τα ωραιότερα αγριολούλουδα της χώρας μας, ο κρίνος της θάλασσας, βγαίνει σε πολλές παραλίες με άμμο. Από τη Χαλκιδική και τη Λήμνο μέχρι το Πήλιο (χαλάει τον κόσμο στην ακτή της Ξυνόβρυσης), την Κυπαρισσία και την Κρήτη. Εχει ωραιότατα άσπρα μεγάλα λουλούδια που είναι πάνω στο φυτό σχεδόν όλο το καλοκαίρι. Είναι το ίδιο είδος με αυτό που βλέπουμε στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης και της Κνωσού.
Εξαίσια κίτρινα λουλούδια με μορφή «χωνιού», που επίσης βγαίνουν στις παραλίες, έχει και η πικραγγουριά. Και εδώ μπορούμε να εντυπωσιάσουμε την παρέα μας. Αρκεί να «σπρώξουμε» λίγο τους τριχωτούς καρπούς, που επίσης υπάρχουν πάνω στο φυτό. Θα τρομάξουν όλοι επειδή οι καρποί σκάζουν και τινάζουν μακριά, σαν βολίδες, τους σπόρους που περιέχουν. Γι΄ αυτό και το λατινικό της όνομα είναι Εcbalium elaterium (= ελατήριον το εκβάλλιον). Αυτός είναι ο λόγος που ο Πλίνιος αρχίζει την περιγραφή των θαυμάτων της φύσεως με την περίπτωση της πικραγγουριάς. Ενα άλλο τυπικό φυτό της παραλίας και των υγρών περιοχών της χώρας μας (ρέματα, ρυάκια, ποτάμια) γεμάτο με λουλούδια το καλοκαίρι είναι η λυγαριά. Αν είστε τυχεροί ή επιμείνετε περισσότερο παραμένοντας ακούνητοι κοντά στη λυγαριά, θα δείτε ωραιότατες πεταλούδες, «μπάμπουρες» και άλλα έντομα να την επισκέπτονται.
Ινουλα: Ανθρωπόφυτο, ασφαλτόφυτο και μπαζόφυτο
Σίγουρα έχετε δει την ίνουλα, το θαλερό φυτό (που φτάνει σε ύψος 1,5 μ. και ζει πάνω από 10 χρόνια) με την ευχάριστη μυρουδιά που μεγαλώνει το καλοκαίρι ακόμη και στις σχισμές της ζεστής ασφάλτου, όταν τα άλλα φυτά δίπλα λιμοκτονούν από την ξηρασία. Φαίνεται, ίσως, περίεργο αλλά τα τελευταία 40 χρόνια η ίνουλα συνεχώς διευρύνει τη διασπορά της ακολουθώντας και καταλαμβάνοντας με εντυπωσιακή ταχύτητα τους χώρους από όπου περνά και «διαταράσσει» ο άνθρωπος. Είτε αυτός λέγεται «νέο» έδαφος δίπλα σε εθνικές οδούς είτε ακόμη και πάνω σε μπάζα.
Εκτός όμως από τους βοτανολόγους η συνεχής επέκταση της ίνουλα έχει ενθουσιάσει και τους μελισσοκόμους. Και τούτο επειδή ανθίζει τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο όταν ελάχιστα άλλα είδη φυτών- όπως τα ρείκια- είναι ανθισμένα στην ελληνική φύση. Λέτε έπειτα από μερικά χρόνια, και έχοντας υπόψη και την ευχάριστη μυρουδιά της ίνουλα, να έχουμε και «ινουλόμελο»; Οπως και να έχει το πράγμα, προσέξτε την και για έναν ακόμη, τον κρισιμότερο, λόγο. Τούτο επειδή φαίνεται ότι είμαστε μπροστά σε ένα αξιοπερίεργο γενετικό φαινόμενο που δείχνει, όπως επιμένει γάλλος βοτανολόγος, γενετική εξέλιξη και μεταλλάξεις που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας με ρυθμούς που ξεπερνούν κάθε προηγούμενο!
Λουλούδι της κολοκυθιάς και άνθος αγκινάρας
Πολλοί ακούσαμε ιστορίες για «τη χώρα της ανθισμένης κερασιάς» ή τραγουδήσαμε για την «ανθισμένη αμυγδαλιά». Σίγουρα ελάχιστοι έχουν αναφερθεί στην ανθισμένη αγγουριά παρ΄ όλο που στα δημοτικά μας τραγούδια υπάρχουν αναφορές σε τέτοια λουλούδια όπως αυτό της αγκινάρας. Πηγαίνοντας να κόψω κολοκυθάκια στον κήπο μου στο Πήλιο, παρατηρώ το εκπληκτικό λουλούδι και τα μεγάλα φύλλα της κολοκυθιάς. Η οποία έγινε τεράστια από τον Απρίλιο που φυτεύθηκε μέχρι τον Αύγουστο και απορώ. Γιατί οι δήμαρχοι που κόπτονται για το πράσινο δεν φυτεύουν κολοκυθιές;
Θυμάμαι στα μέσα της δεκαετίας του ΄70 στη Γαύδο, στην Κρήτη, τον καπετάν Μανούσο που έκανε με το καΐκι του τη διαδρομή από την Παλαιοχώρα μέχρι το νησάκι σε επτά (!) ώρες να μεταφέρει κάθε φορά και ένα μεγάλο πλαστικό δοχείο με νερό. Δεν το είχε για να πίνει ο ίδιος αλλά για να ποτίζει έναν ηλίανθο που είχε φυτέψει στην αυλή ενός από τα δύο καφενεία που υπήρχαν στο υποτυπώδες λιμανάκι του Καραβέ. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι το νερό που πίναμε εκεί είχε συλλεγεί στη στέρνα με τις βροχές του χειμώνα. Γιατί δεν χρησιμοποιούμε τα καλοκαίρια τον ηλίανθο που δίνει υπέροχο λουλούδι και μεγαλώνει μέσα σε λίγους μήνες;
Γιατί, άραγε, θα πρέπει σώνει και καλά να θεωρούμε ότι μόνο με δένδρα και θάμνους θα πρασινίσουμε τις πόλεις, τις αυλές, και τις βεράντες μας; Πόσοι γνωρίζουν το πανέμορφο λουλούδι της αγκινάρας; Εξαίσιο και μεγάλο το κατακαλόκαιρο πάνω στο θαλερότατο φυτό που συχνά ξεπερνά σε ύψος το ένα μέτρο. Οι αγκινάρες που τρώμε, για όσους το αγνοούν, είναι το μπουμπούκι της «αγκιναριάς»!
ΤΑ ΑΝΘΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ
Στον Οιδίποδα επί Κολωνώ ο Σοφοκλής περιγράφοντας την Αττική αναφέρει:
Εχεις,ξένε,ερθεί στα πιο όμορφα μέρη…
Κάθε μέρα εδώ με τη δροσιά από τα ουράνια ωριοφούντωτος ο νάρκισσος ανθίζει και ο χρυσόξανθος ο κρόκος για τις δυο μας τις τρανές θεές παλλαϊκό στεφάνι…
Η σχέση των Ελλήνων με τα λουλούδια είναι,βέβαια,παλαιότερη και από την εποχή του Σοφοκλή κατά την κλασική Αρχαιότητα.Αυτή φαίνεται ξεκάθαρα από τη μυθολογία η οποία συνεχώς αναφέρεται σε ιστορίες για όλα σχεδόν τα λουλούδια της χώρας μας.Με ιστορίες που απορώ γιατί δεν χρησιμοποιούνται ακόμη και για παιδικά παραμύθια.Προφανώς,όχι όλες, μια και αρκετές από αυτές είναι ακατάλληλες για ανηλίκους ως γαργαλιστικότατες.
Το λουλούδι Ιρις πήρε το όνομά του από την αγγελιοφόρο των θεών,της οποίας ο ρόλος ήταν η συνοδεία των ψυχών στους τόπους της αιώνιας ειρήνης από τον «δρόμο» του ουράνιου τόξου που έχει τα χρώματά της.
Ο Νάρκισσος,γιος του θεού Κηφισού και μιας νύμφης των δασών,ήταν πανέμορφος.
Ενώ όμως τον επιθυμούσαν (για προφανείς λόγους…)
όλες οι νύμφες,ο ίδιος αγαπούσε μόνο τον εαυτό του.
Μια μέρα,λοιπόν,που απολάμβανε- για ακόμη μία φορά- το καθρέπτισμα του προσώπου του σε μια πηγή του Ελικώνα,οι θεοί αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν για την αυθάδειά του.Ετσι «έπεσε» στο νερό και πνίγηκε.Απέμεινε όμως ένα λουλούδι- ο νάρκισσος- με ένα χρυσό στεφάνι,το οποίο και σήμερα γέρνει πάνω από τα νερά των λιμνών και των ποταμών.
Μια φορά ένα αγριογούρουνο σκότωσε τον Αδωνι.Οταν το πληροφορήθηκε η Αφροδίτη, έχυσε τόσα δάκρυα όσες και οι σταγόνες αίματος που χύθηκαν από το σώμα του Αδωνι.Εδώ,όμως,από κάθε δάκρυ της Αφροδίτης φύτρωσε και μια τριανταφυλλιά.
ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΠΟΥΜΠΟΥΚΙ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΡΗΣ
Την κάππαρη τη γνωρίζουμε περισσότερο από το γνωστό τουρσί και όχι τόσο από το λουλούδι της.Και όμως,το τουρσί αυτό δεν είναι παρά το μπουμπούκι της προτού ανοίξει το άνθος.Ο Θεόφραστος λέει:
«Βλαστάνει δε και ανθεί του θέρους και διαμένει το φύλλον χλωρόν άχρι Πλειάδος».Αν θέλετε να εντυπωσιάσετε την παρέα σας κόψτε ένα μπουμπούκι κάππαρης κάπως «φουσκωμένο»,με αρκετό μίσχο.Τόσο μεγάλο που να μπορείτε να τον βάλετε σε ένα ποτήρι με νερό.Φωνάξτε όλους τριγύρω και παρατηρήστε το λουλούδι που θα εμφανισθεί να ανοίγει σε ελάχιστο χρόνο!
Ο καθηγητής κ. Νίκος Μάργαρης είναι διευθυντής του «Νational Geographic».
