«Οταν ο Παύλος έγραψε το έργο αυτό, μου το έστειλε δακτυλογραφημένο να το διαβάσω. Η πρώτη αίσθηση που μου δημιουργήθηκε ήταν σίγουρα λαθεμένη. Αισθάνθηκα το έργο σαν να ήτανε στοά ανθρακωρυχείου. Στο μυαλό μου είχα μία… γεύση καρβουνίλας. Το ξαναδιάβασα. Κατάλαβα ότι η πρώτη εντύπωση ήταν σίγουρα λαθεμένη. Πήρα τον Παύλο αμέσως στο τηλέφωνο λέγοντάς του ότι θα ‘θελα να το ανεβάσω. Μου λέει: «Γιώργο, λυπάμαι, έχει κλειστεί από το Εθνικό»». Ο σκηνοθέτης Γιώργος Μιχαηλίδης περιγράφει τη δική του ιστορία σε σχέση με το έργο του Παύλου Μάτεσι «Προς Ελευσίνα» που, ύστερα από αναμονή τριών χρόνων, παρουσιάζεται στο Ανοιχτό Θέατρο στου Γκύζη.
Γραμμένο το 1992, το θεατρικό είναι βασισμένο πάνω στο έργο του Φόκνερ «Καθώς ψυχορραγώ». «Δεν έχει καμία σχέση με διασκευή του Φόκνερ. Απλά έχω πάρει τον ιστό του έργου», λέει ο συγγραφέας του. «Οταν τελείωσα τη συγγραφή του, το αφιέρωσα στη Μελίνα. Θυμάμαι όταν της το είπα με ρώτησε: «Θέλεις μια ατάλαντη ηθοποιό για τον ρόλο της μάνας»; Ολοι όμως ξέραμε ότι η Μελίνα δεν ήταν σε θέση να παίξει». «Οι αλλαγές που έγιναν στο κείμενο είναι ριζικές. Το έργο του Φόκνερ τελειώνει σε πλήρη απαισιοδοξία, ενώ του Μάτεσι σε μια πλήρη αποθέωση της ζωής», συμπληρώνει ο Μιχαηλίδης και συνεχίζει: «Είναι ένα έργο ηθογραφικό, δεν έχει καμία σχέση με ρεαλιστικές καταστάσεις. Αυτό το καταλαβαίνει κανείς εύκολα, αφού σε ολόκληρο το κείμενο δεν υπάρχουν ονόματα. Κατά τύχη αναφέρεται κάπου μόνο ένα».
Η Ελλάδα, η μουσική της, η πορεία της και οι μυθολογικές της στιγμές είναι από τα στοιχεία που θίγει με τον δικό της τρόπο η παράσταση. «Υπάρχει πολλή Ελλάδα μέσα στο έργο. Η πορεία των ηρώων «Προς Ελευσίνα» είναι η πορεία της Ελλάδας μέσα στους αιώνες. Σκηνοθετώντας το έργο αισθανόμουν ότι στέλνω ένα χαιρετισμό στην πατρίδα μου», λέει ο Μιχαηλίδης. Ουσιαστικά είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει το «Προς Ελευσίνα» στην Ελλάδα έχει προηγηθεί το ανέβασμά του στο Βελιγράδι αφού ο συγγραφέας του είχε αποκηρύξει τη σκηνοθεσία του Εθνικού, δηλώνοντας ότι το θεωρεί άπαικτο. «Την παράσταση του Εθνικού δεν την είδα», λέει ο ιδρυτής του Ανοιχτού. «Δεν υπάρχει τίποτε που να με ελκύει στο Εθνικό Θέατρο. Δεν πήγα και δεν θα πάω σε παραστάσεις του Εθνικού, γιατί δεν μου προσφέρουν τίποτε το ουσιαστικό».
Μετά όμως το «Βατερλό του Εθνικού», όπως το χαρακτηρίζει ο σκηνοθέτης, κατά πόσο ένα θεατρικό έργο είναι του συγγραφέα και κατά πόσο μπορεί να ανήκει στον σκηνοθέτη; «Το έργο είναι πάντα του συγγραφέα», απαντά ο Γιώργος Μιχαηλίδης. «Ο σκηνοθέτης είναι πάντα ένας δευτερογενής δημιουργός, ο οποίος καλείται όχι να κάνει το δικό του σκηνοθετικό παραλήρημα επί σκηνής με έργο άλλου, αλλά να αποσπάσει από τον πυρήνα ενός έργου τη «σκηνική» παρουσία. Απεχθάνομαι τους σκηνοθέτες που χρησιμοποιούν τους συγγραφείς και τη θεατρική σκηνή για να δημιουργήσουν τα παραληρήματά τους. Δεν μπορείς να παίρνεις ένα έργο, να αποπατείς πάνω σε αυτό και να κάνεις ό,τι θες. Το έργο του Παύλου Μάτεσι προσπάθησα να μην το βιάσω».
Ο συγγραφέας πιστεύει ότι για την επιτυχία μιας παράστασης είναι απαραίτητο να συνευρεθούν τρία στοιχεία: το κείμενο, ο ηθοποιός και ο θεατής. Τότε μόνο ολοκληρώνεται η σκηνική πράξη. Φαίνεται πως κάτι τέτοιο δεν συνέβη τότε στο Εθνικό αλλά συμβαίνει τώρα στο Ανοιχτό. Και τονίζει: «Ο Γιώργος ερωτεύτηκε το έργο και το περιέβαλε με πολλή αγάπη. Ολη του την πορεία και την πείρα των τελευταίων ετών την κατέθεσε στην παράσταση αυτή. Οταν ανεβάζουν το έργο σου από έρωτα, τότε είσαι ήσυχος. Από ‘κεί και πέρα παρέχεις στον σκηνοθέτη το δικαίωμα να έχει όραμα».
* Το «Προς Ελευσίνα» παρουσιάζεται στο Ανοιχτό Θέατρο (Κάλβου 70, Γκύζη). Σκηνικά – κοστούμια Αγνή Ντούτση, χορογραφίες η Βαγγελιώ Ιερωνυμάκη. Παίζουν: Μηνάς Χατζησάββας, Ντίνα Μιχαηλίδη, Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Μπέλλα Μπερδούση, Μαριέττα Σγουρδαίου, Νίκος Καραγεώργος, Ηλίας Σκούφης, Μουζαφέρ Ζίφλα.
