Προωθείται, αργά αλλά σταθερά, από την Ευρωπαϊκή Ενωση η Συνθήκη Σένγκεν η οποία προβλέπει την άνευ διατυπώσεων (ελέγχους διαβατηρίων κλπ.) κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων και υπηρεσιών, παρά τις γραφειοκρατικές διαδικασίες οι οποίες εμποδίζουν την εφαρμογή της από όλες τις χώρες που έχουν υπογράψει τη συμφωνία μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Το πόσο χρήσιμη είναι η Συνθήκη στην ενοποίηση της ΕΕ εμφαίνεται και από το κλασικό πια παράδειγμα για τη διακίνηση των πολιτών της Ευρώπης. Σύμφωνα με το παράδειγμα, όπως μετακινείται τώρα ο πολίτης από την Αθήνα στην Κόρινθο, δηλαδή χωρίς επίδειξη διαβατηρίου ή άλλους ελέγχους, το ίδιο θα μπορεί να κάνει όταν πρόκειται να μετακινηθεί από την Αθήνα στο Παρίσι, στο Μόναχο ή στη Ρώμη. Η εφαρμογή όμως της Συνθήκης προϋποθέτει και ότι τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ θα προστατεύονται καλύτερα απ’ ό,τι τώρα και αυτό προϋποθέτει ότι η Ελλάδα αλλά και οι άλλες χώρες που εφαρμόζουν ή θα εφαρμόσουν τη Συνθήκη θα ασκούν αυστηρούς ελέγχους στα σύνορα ώστε να μειωθούν δραστικά οι παράνομες διακινήσεις και η λαθρομετανάστευση, η διακίνηση ναρκωτικών ουσιών και όπλων.
Βεβαίως, όπως και σε κάθε περίπτωση έτσι και με τη Συνθήκη Σένγκεν, δεν είναι όλα «άσπρα» ή «μαύρα». Αναμφισβήτητα μπορεί να εκφρασθούν αμφιβολίες για την εφαρμογή της αλλά δεν παύει η Συνθήκη να συμβάλλει στην απλούστευση της ζωής των πολιτών της ΕΕ. Τέσσερις ιδιαιτερότητες
Η Συμφωνία Σένγκεν χαρακτηρίζεται από αρκετές ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλες συμφωνίες οι οποίες έχουν υπογραφεί στο κοινοτικό έδαφος και αφορούν τις σχέσεις των κρατών – μελών της ΕΕ.
1Η πρώτη ιδιαιτερότητα αφορά το είδος της συμφωνίας. Πρόκειται για μία «σύμβαση» η οποία αφορά τις σχέσεις ορισμένων μόνον κρατών – μελών και όχι όλων. Κάτι το ασύνηθες, αφού αναφερόμαστε συνήθως σε Κοινή Εξωτερική Πολιτική, σε Κοινή Αγροτική Πολιτική, σε Οδηγίες και Κανονισμούς που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, τη διαρθρωτική πολιτική κλπ.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση κάποια κράτη – μέλη προχωρούν στην υλοποίηση μιας ουσιαστικής και σημαντικής συμφωνίας χωρίς την έγκριση (και ενίοτε χωρίς τη συναίνεση) των υπόλοιπων εταίρων. Οι «υπόλοιποι» ή δεν θέλουν να προσχωρήσουν στη συμφωνία (Βρετανία, Ιρλανδία) ή δεν μπορούν. Υπό μία έννοια η Συμφωνία Σένγκεν επέφερε τον πρώτο διαχωρισμό των κρατών – μελών σε «δύο ταχύτητες».
2Η δεύτερη ιδιαιτερότητα αφορά τις επιπτώσεις εφαρμογής της συμφωνίας στις σχέσεις των κρατών – μελών. Οι σχέσεις αυτές οξύνθηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις σε βαθμό μη αναμενόμενο. Για παράδειγμα η Γαλλία κατηγόρησε σε ανώτατο επίπεδο την Ολλανδία ότι δεν τηρεί τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο του Σένγκεν, σε ό,τι αφορά τη φύλαξη των συνόρων για την προστασία της από τα ναρκωτικά. Οι σχέσεις των δύο πέρασαν δοκιμασία για αρκετό χρονικό διάστημα εξαιτίας του γεγονότος αυτού. Από την άλλη πλευρά η Αυστρία κατηγόρησε την Ιταλία για ανεπάρκεια στη φύλαξη των συνόρων ενώ η Αυστρία κατηγορήθηκε από τη Γερμανία ότι δεν φυλάσσει επαρκώς τα σύνορά της με την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και τη Δημοκρατία της Τσεχίας με αποτέλεσμα να εισέρχονται στο γερμανικό έδαφος λαθρομετανάστες και λαθραία προϊόντα.
3Η τρίτη ιδιαιτερότητα αφορά την επίπτωση της συμφωνίας (πολυεθνικής) σε εθνικό επίπεδο. Καμία άλλη συμφωνία, σε επίπεδο ΕΕ, δεν έχει τόσες θετικές επιπτώσεις σε εθνικό επίπεδο, τηρουμένων φυσικά των αναλογιών. Ασχετα από τις αρνητικές συνέπειες, γεγονός είναι ότι μέσω της συμφωνίας τα κράτη – μέλη τα οποία συμμετέχουν σε αυτήν υποχρεούνται να λάβουν μέτρα προστασίας των συνόρων από τη λαθρομετανάστευση, την παράνομη διακίνηση όπλων και πυρομαχικών αλλά και ναρκωτικών, κάτι που δεν θα γινόταν αν δεν ίσχυε η συμφωνία.
4Η τέταρτη ιδιαιτερότητα σχετίζεται με την εμπιστοσύνη που καθιερώνεται μεταξύ των κρατών – μελών με βάση μια συμφωνία. Πράγματι το να μεταφέρει προϊόντα μια νταλίκα από την Πάτρα (για παράδειγμα) στο Μόναχο, χωρίς ελέγχους ή το να μετακινείται ένας πολίτης από τη Γαλλία στη Γερμανία χωρίς την επίδειξη ταυτότητας συμβάλλει όσο τίποτε άλλο στην καθιέρωση εμπιστοσύνης μεταξύ κυβερνήσεων, φορέων και απλών πολιτών. Βεβαίως χρειάζεται εδώ και η δέουσα προσοχή ώστε η εμπιστοσύνη αυτή να μη θιγεί… Ο χρόνος θα δείξει. 17 ερωτήσεις – απαντήσεις για την Ευρώπη χωρίς σύνορα
1Τι είναι η Συμφωνία Σένγκεν και γιατί φέρει αυτόν «τον τίτλο»;
«Η Συμφωνία Σένγκεν είναι μια σύμβαση μεταξύ κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης που αποβλέπει στην κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα τα οποία είναι και κοινά σύνορά τους. Επίσης αποβλέπει στην ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η συμφωνία πήρε το όνομά της από μια κωμόπολη του Λουξεμβούργου στην οποία υπογράφηκε από τους «πρωτοστατούντες»».
2Ποιοι πρωτοστάτησαν στη συμφωνία αυτή;
«Η Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο. Οι χώρες αυτές υλοποίησαν πιο γρήγορα από ό,τι οι άλλες το άρθρο 7Α της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση που αναφέρεται στη δημιουργία της Εσωτερικής Αγοράς «ως χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα, μέσα στον οποίον εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων»».
3Δηλαδή δεν πρόκειται για συμφωνία που αφορά μόνο την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων;
«Οχι. Υπάρχουν και διατάξεις για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων».
4Αφού η κατάργηση των εσωτερικών συνόρων προβλεπόταν από την Ευρωπαϊκή Ενωση, γιατί ορισμένες χώρες «προχώρησαν» πιο γρήγορα;
«Σε ό,τι αφορά το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο είναι γνωστό ότι η διέλευση γινόταν ήδη, απλώς μειώνοντας την ταχύτητα των οχημάτων από τη μια χώρα στην άλλη. Οι άλλες χώρες και ειδικότερα η Γερμανία διότι κατ’ αυτόν τον τρόπο προωθούσε, στη συγκεκριμένη περίπτωση, την (τότε) ΕΟΚ των δύο ταχυτήτων».
5Πότε προσχώρησε η Ελλάδα στις συμφωνίες, όπως λένε, Σένγκεν;
«Προσχώρησε τον Νοέμβριο του 1992, μετά τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιταλία».
6Μόνο αυτές οι χώρες έχουν προσχωρήσει ως τώρα;
«Οχι. Το 1995 προσχώρησε και η Αυστρία και το 1996 και η Δανία, η Σουηδία και η Φινλανδία. Ταυτόχρονα υπάρχουν και χώρες οι οποίες έχουν υπογράψει Συμφωνίες Συνεργασίας, όπως η Νορβηγία και η Ισλανδία».
7 Είπαμε στην αρχή ότι η συμφωνία Σένγκεν ενισχύει τα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πώς γίνεται αυτό;
«Βασικά με δύο τρόπους. Αφενός μεν με την ενίσχυση των επίγειων, θαλάσσιων και εναέριων συνόρων με το κατάλληλο προσωπικό και τα μέσα ελέγχων (αλιευτικά, οχήματα, ελικόπτερα κλπ.), αφετέρου δε με τη συγκέντρωση στοιχείων τα οποία αφορούν τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πολίτες Τρίτων Χωρών».
8Συγκεντρώνονται προσωπικά στοιχεία; Και με το «φακέλωμα» τι γίνεται;
«Για να αποφευχθεί το «φακέλωμα» η κυβέρνηση εξέδωσε τον Νόμο 2472/1997 περί προστασίας του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα».
9Και τι αναφέρει ο νόμος αυτός;
«Μεταξύ άλλων (άρθρο 4) αναφέρει ότι τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα για να τύχουν νόμιμης επεξεργασίας πρέπει να συγκεντρώνονται κατά τρόπο θεμιτό και νόμιμο. Επίσης δεν θα πρέπει να συγκεντρώνονται περισσότερα από όσα απαιτούνται βάσει των στόχων της επεξεργασίας».
10 Αρκεί αυτό για να προστατευθεί κανείς από το «φακέλωμα»;
«Αν τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα συγκεντρωθούν κατά παράβαση του Νόμου 2472/1997, τότε θα καταστρέφονται με ευθύνη του υπευθύνου επεξεργασίας».
11Πέραν όμως των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα υπάρχουν και τα λεγόμενα «ευαίσθητα δεδομένα». Περί τίνος πρόκειται;
«Πρόκειται για τα δεδομένα τα οποία αφορούν τη φυλετική ή εθνική προέλευση, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, ακόμη και δεδομένα που αφορούν την ερωτική ζωή των ατόμων».
12 Και αυτά θα μπορεί να συγκεντρώνονται και να τύχουν επεξεργασίας;
«Ο νόμος περί προστασίας του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αναφέρει ρητά (άρθρο 7) ότι απαγορεύεται η συλλογή και η επεξεργασία «ευαίσθητων δεδομένων»».
13 Δεν επιτρέπεται σε κανέναν δηλαδή να συγκεντρώνει «ευαίσθητα δεδομένα»;
«Σε κανέναν, εκτός αν ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος δώσει τη γραπτή συγκατάθεσή του. Και αυτό εφόσον αποδειχθεί ότι η συγκατάθεσή του δεν αποσπάστηκε με τρόπο που αντίκειται στον νόμο ή στα χρηστά ήθη».
14Ωραία. Υπάρχουν δηλαδή και θετικές πλευρές;
«Το σύστημα Σένγκεν πρώτα από όλα συμβάλλει στην ανάσχεση της λαθρομετανάστευσης με τον αυστηρότερο έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Επίσης αναβαθμίζεται ο έλεγχος στα σύνορα με τη βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής και την αύξηση του αριθμού των αστυνομικών οργάνων».
15Αρα θα έχουμε προόδους και στην καταπολέμηση της εγκληματικότητας;
«Φυσικά. Η παράνομη διακίνηση ναρκωτικών και όπλων και η εξάρθρωση δικτύων σωματεμπορίας όπως και το ξέπλυμα χρήματος και η τρομοκρατία θα υποστούν πλήγμα».
16 Τίποτε άλλο σπουδαίο;
«Από τα σπουδαιότερα συγκρατήστε το εξής: η μεταφορά και η κυκλοφορία εμπορευμάτων διευκολύνεται σε μεγάλο βαθμό».
17Και αρνητικά δεν υπάρχουν;
«Οσο εμπλέκεται η τεχνολογία, οι κίνδυνοι όλοι είναι πιθανοί. Κανείς δεν αποκλείει κάποιες πληροφορίες προσωπικού χαρακτήρα να γίνουν αντικείμενο κλοπής…».
