Οι Χούτου, οι Τούτσι και η στάση των μεγάλων δυνάμεων Το χρονικό των συγκρούσεων
1960: Το Βελγικό Κογκό γίνεται ανεξάρτητο. Η Ρουάντα κηρύσσεται ελεύθερη δημοκρατία, τη στιγμή όπου οι Χούτου εξεγείρονται εναντίον της κυριαρχίας των Τούτσι. Χιλιάδες Τούτσι εξορίζονται.
1963: Τα Ηνωμένα Εθνη επεμβαίνουν στο Ζαΐρ και αναχαιτίζουν το αυτονομιστικό κίνημα των Κατάνγκα. Στη Ρουάντα οι Τούτσι πολλαπλασιάζουν τις επιθέσεις τους εναντίον των Χούτου που κατέχουν την εξουσία στο Κιγκάλι.
Νοέμβριος 1965: Πραξικόπημα του στρατηγού Μομπούτου.
Απρίλιος 1994: Δολοφονείται ο πρόεδρος της Ρουάντα Γιουβενάλ Χαμπιαριμάνα. Ο θάνατός του σηματοδοτεί την αρχή της γενοκτονίας των Τούτσι. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού 500.000 ώς 1 εκατ. πρόσφυγες κυρίως Τούτσι αλλά και Χούτου σφαγιάζονται.
Ιούλιος 1994: Το Πατριωτικό Μέτωπο της Ρουάντα (Τούτσι) καταλαμβάνει το Κιγκάλι. Ενα εκατομμύριο Χούτου καταφεύγουν στο Ζαΐρ. Η Γαλλία στέλνει 2.500 στρατιώτες στην περιοχή.
Νοέμβριος 1995: Σύνοδος κορυφής των χωρών της περιοχής των μεγάλων λιμνών (Ρουάντα, Μπουρούντι, Ζαΐρ, Ουγκάντα, Τανζανία) για να συντονίσουν την επιστροφή των προσφύγων Χούτου.
Οκτώβριος 1996: Ξεσπούν μάχες μεταξύ των Μπανιαμουλένγκε (Τούτσι του Ζαΐρ) και του ζαϊρινού στρατού. Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες Χούτου εγκαταλείπουν τα στρατόπεδα αναζητώντας άσυλο κάπου αλλού.
ΕΔΩ και μερικές εβδομάδες ένα εκατομμύριο άνθρωποι στην Κεντρική Αφρική παραμένουν άστεγοι, δίχως τροφή και εκτεθειμένοι σε κάθε είδους ασθένεια χωρίς να ενδιαφέρεται κανένας για την τύχη τους. Η μαζική έξοδος των Χούτου από τα στρατόπεδα προσφύγων του Ανατολικού Ζαΐρ απασχόλησε τα πρωτοσέλιδα των περισσότερων εφημερίδων του κόσμου, αλλά για τους περισσότερους από εμάς δεν ήταν παρά μια λεπτομέρεια της επικαιρότητας, λιγότερο σημαντική από την εγχείρηση του ρώσου προέδρου ή τη βέβαιη νίκη του προέδρου Κλίντον. Και όμως εκεί στην πυκνή ζούγκλα των Μεγάλων Λιμνών επαναλαμβάνεται το δράμα του 1994, όταν έκπληκτοι ανακαλύπταμε τις φρικιαστικές σφαγές εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων στη Ρουάντα.
Ποιο είναι το πρόβλημα; Η προαιώνια έχθρα των Τούτσι και των Χούτου, πολυπληθών φυλών της Κεντρικής Αφρικής, που δεν τους αφήνει να ζήσουν αρμονικά. Οι αποικιοκρατικές δυνάμεις εκμεταλλεύθηκαν την έχθρα αυτή και ανάλογα με τα συμφέροντά τους τάσσονταν υπέρ της μιας ή της άλλης φυλής. Κράτη ολόκληρα δημιουργήθηκαν από την αρχή, νέοι σχεδιασμοί στον αφρικανικό χάρτη έγιναν για να εξυπηρετήσουν τις μεγάλες δυνάμεις, που ενδιαφέρονταν μόνο για τον τεράστιο ορυκτό πλούτο της περιοχής. Οι ξένοι άλλοτε στήριζαν τους μεν και άλλοτε τους δε, φροντίζοντας να διατηρούν τις ισορροπίες εκείνες που θα τους εξυπηρετούσαν καλύτερα. Με τον άνεμο ανεξαρτητοποίησης που έπνευσε στην Αφρική στις αρχές της δεκαετίας του ’60, οι Χούτου και οι Τούτσι μοιράστηκαν στη Ρουάντα και στο Μπουρούντι. Οι σφαγές βέβαια δεν σταμάτησαν και οι πληθυσμοί συνέχισαν να αποδεκατίζονται.
Η μεγαλύτερη σφαγή έγινε το 1994, όταν εκατοντάδες χιλιάδες Τούτσι, που επανέκτησαν τον έλεγχο της χώρας, σφαγιάστηκαν από τους υποχωρούντες Χούτου. Οι τελευταίοι βρήκαν καταφύγιο στο Ανατολικό Ζαΐρ, σε απόσταση αναπνοής από τα σύνορα με τη Ρουάντα. Εκεί δημιουργήθηκαν ειδικά στρατόπεδα για τη διαμονή τους, με πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών και ανθρωπιστικών οργανώσεων. Για τη συντήρηση αυτών των στρατοπέδων και τη διατροφή των προσφύγων (ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν εγκληματικά στοιχεία, αλλά η πλειονότητά τους αποτελείται από δυστυχισμένους ανθρώπους χωρίς μέλλον) δαπανώνται περί το 1 εκατ. δολάρια την ημέρα.
Τα στρατόπεδα αυτά όμως δημιουργήθηκαν σε λάθος τόπο. Γιατί στο Ανατολικό Ζαΐρ και κοντά στη λίμνη Κίβου έχει από αιώνες εγκατασταθεί ένα παρακλάδι της φυλής των Τούτσι, που ονομάζονται Μπανιαμουλένγκε. Αυτοί εκμεταλλεύθηκαν τις φυσικές δυνατότητες της περιοχής και ευημερούν σε σχέση με τους Ζαϊρινούς. Η κυβέρνηση της Ρουάντα, που ελέγχεται από τους Τούτσι, βοηθάει με οπλισμό και χρήματα τους Μπανιαμουλένγκε, οι οποίοι διεκδικούν περισσότερη αυτονομία και αναγνώριση των δικαιωμάτων τους στην περιοχή. Η ισχυροποίηση των Μπανιαμουλένγκε ευνοεί τους Τούτσι της Ρουάντα, που θέλουν να έχουν τα δυτικά νώτα τους καλυμμένα από ομοφύλους τους, που θα μπορούν να τους ελέγχουν ανά πάσα στιγμή.
Ετσι, από τη μια πλευρά υπάρχει η σύγκρουση των Μπανιαμουλένγκε με τον ζαϊρινό στρατό και από την άλλη η προσπάθεια των Χούτου (ή τουλάχιστον των εξτρεμιστικών στοιχείων τους) να εκδικηθούν τους Τούτσι της Ρουάντα και να επανέλθουν στο παιχνίδι της εξουσίας. Οι Χούτου έχουν την υποστήριξη του (διαλυμένου) ζαϊρινού καθεστώτος και με όπλα που προμηθεύονται πολύ εύκολα από τη διεθνή αγορά, παρά το εμπάργκο που έχει επιβληθεί (όπως αποκαλύπτει έκθεση των Ηνωμένων Εθνών που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα), πραγματοποιούν κατά καιρούς μεμονωμένες επιθέσεις στη Ρουάντα. Τις τελευταίες εβδομάδες, ύστερα από την προέλαση των ανταρτών Μπανιαμουλένγκε, οι Χούτου πήραν και πάλι τους δρόμους, φοβούμενοι νέες σφαγές.
Πού βρίσκονται τώρα; Αγνωστο. Οι οργανώσεις ανθρωπιστικής βοήθειας που δρουν στην περιοχή παραδέχονται ότι δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για την τύχη τους. Η περιοχή όπου κατευθύνθηκαν οι περισσότεροι από 1 εκατ. πρόσφυγες είναι από τις πιο δύσβατες του πλανήτη μας και οι Αμερικανοί δεν έχουν ακόμη στείλει τις δορυφορικές φωτογραφίες που τους έχουν ζητηθεί. Τι μένει να γίνει από εδώ και πέρα; Πρώτον, η λήψη άμεσων μέτρων για την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες, ένα έργο εξαιρετικής δυσκολίας που απαιτεί μεγάλα κονδύλια και συντονισμό εκ μέρους των φορέων που θα το αναλάβουν. Δεύτερον, να ξεκινήσουν προσπάθειες για την οριστική διευθέτηση του προβλήματος των Τούτσι και των Χούτου. Δεν γίνεται βέβαια να αγαπήσει ξαφνικά η μία φυλή την άλλη, αλλά και με τις σφαγές δεν βγαίνει τίποτε. Η διεθνής κοινότητα, τα Ηνωμένα Εθνη και οι πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις έχουν καθήκον να επέμβουν αμέσως και να μην αφήσουν στην τύχη τους τόσους ανθρώπους. Ούτε να αφήσουν να ξεσπάσει ένας ακόμη τοπικός πόλεμος στην Αφρικανική ήπειρο.
