Την πρώτη συνεργασία του Στάθη Λιβαθινού με την Μπέττυ Αρβανίτη (ήταν το 2000 με το έργο «Πριν την αποχώρηση» του Τόμας Μπέρνχαρντ ) ακολούθησε μια δεύτερη, πέρυσι, με τη «Βάσα» του Γκόρκι, ενώ τώρα ήρθε η σειρά της τρίτης, με την «Επιστροφή της Γηραιάς Κυρίας» του Φρίντριχ Ντύρενματ, που ανεβαίνει στις 18 Νοεμβρίου στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας. Σήμερα οι δυο τους, έχοντας αναπτύξει έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας που κάνει, όπως λέει χαρακτηριστικά η ηθοποιός, «δύσκολα εύκολη τη ζωή μας», συνεχίζουν με ένα από τα σημαντικότερα έργα του 20ού αιώνα που δεν παίζεται συχνά. Εχει ανέβει το 1961 με το Εθνικό Θέατρο και την Κατίνα Παξινού, στη σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή, τριάντα χρόνια αργότερα στο Ιλίσια, με τη Νόνικα Γαληνέα και τον Αλέκο Αλεξανδράκη. Το 1979 σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου με την Αντιγόνη Βαλάκου, το 1999 με την Τζένη Γαϊτανοπούλου σε σκηνοθεσία Εύη Γαβριηλίδη και τα δύο από το ΚΘΒΕ. Τρίτη φορά
Οπως συνέβη με τη «Βάσα», έτσι συνέβη και με τη Γηραιά Κυρία: και τα δύο τα πρότεινε ο σκηνοθέτης στην ηθοποιό. Μαζί περίμεναν την κατάλληλη στιγμή και τις κατάλληλες συνθήκες. Να σκεφθεί κανείς ότι η πλήρης διανομή φτάνει τα 40 πρόσωπα- στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας οι ηθοποιοί του θιάσου είναι 15!
«Ο Λιβαθινός» λέει η πρωταγωνίστρια «έχει την ικανότητα ναδημιουργεί ομάδα- που για μένα είναι το άλφα και το ωμέγα-αλλά και την ικανότητα να σε κάνει συνένοχο,συνδημιουργό.Ως ηθοποιός δεν νιώθεις πιόνι,νιώθεις να συμμετέχεις,και αυτό σε απελευθερώνει δημιουργικά». Από τη μεριά του, ο σκηνοθέτης τονίζει: «Η εξέλιξη ενός ηθοποιού είναι μια πολύ γοητευτική υπόθεση,γι΄ αυτό το να συνεργάζεσαι ξανά και ξανά με έναν ηθοποιό είναι σημαντικό. Η Μπέττυ δεν έχει καμία σχέση με την ηθοποιό που γνώρισα στο παρελθόν.Εχει αλλάξει,έχει τολμήσει, έχει θυσιάσει,έχει ωριμάσει,έχει κερδίσει» . «Μα αλλιώς βαριέται κανείς» προσθέτει. «Τότεγνώρισα έναν άνθρωπο που μπορεί να είχε απορίες στην προσέγγιση του τρόπου δουλειάς μουαλλά ταυτόχρονα είχε την απόλυτη διαθεσιμότητα απέναντισε έναν νέο σκηνοθέτη όπως ήμουν τότε- και σήμερα νέος είμαι με 30 σκηνοθεσίες» . «Εδώ εγώ αισθάνομαι νέα και ας παίζω τη Γηραιά Κυρία» σχολίασε με χιούμορ η Μπέττυ Αρβανίτη. «Ναι,αλλά εσύ σκέφτεσαι και δουλεύεις σαν νέα.Μας ενώνει ένα κοινό πείσμα και μια κοινή πίστη σε αυτό το επάγγελμα», όπως και η κοινή άποψη ότι δεν αρκεί ένας ρόλος – πάνω απ΄ όλα η παράσταση.
Ψυχή ή χρήμα
Γραμμένη πριν από 50 χρόνια- το 1956 συγκεκριμένα-, η τραγική κωμωδία «είναικατ΄ αρχάςένα από τα κορυφαία έργα του 20ού αιώνα και ως δραματουργία και ως φιλοσοφία και ως λογοτεχνία» λέει ο Λιβαθινός. «Ο Ντύρενματ είναι ένα κοφτερό μυαλό και του βγάζουμε το καπέλο.Είναι ένας υπέροχος επίγονος του Μπέκετ.Παράλληλα παραπέμπει στον Ευριπίδη, στους μεγάλους τραγικούς.Η χώρα του είναι μια χώρα του παραλόγου- αλλά τι πιο παράλογο από την πραγματικότητα,που λέει και ο Ντοστογέφσκι.Οι ήρωες δεν πιστεύουν σε τίποτα, δεν περιμένουν τίποτα- εκτός ίσως από έναν Γκοντό.Ολα είναι έτοιμα για τη μεγάλη καταστροφή.Και αν χρησιμοποιεί φανταστικά στοιχεία,ο κόσμος του είναι πραγματικός.Κι εμένα μου δίνει το δικαίωμα να μιλήσω με τους ανθρώπους και την εποχή μουγια τα μεγάλα θέματα της ζωής» : για την ανθρώπινη συνείδηση και από τι είναι φτιαγμένη, για τον έρωτα και τις πληγές του, για την καταστροφή που μπορεί να επιφέρει.
«Οι άνθρωποι είναι μπροστά στο μεγάλο δίλημμα του αιώναίσως:Ψυχή ή χρήμα,συνείδηση ή χρήμα;Το ερώτημα που ετέθη το 1956 είναι το ίδιο και σήμερα» εξηγεί ο Στάθης Λιβαθινός . «Στο μεταίχμιο ανάμεσα στο κλασικό και στο σύγχρονο ο Ντύρενματ θέτει ερωτήματαμέσα από ένα θεατρικό έργο με ρόλους- γιατί ξέρει να γράφει ρόλους». Καθώς «συνδυάζει πολλά είδη θεάτρου,τη φάρσα,την κωμωδία,το μαύρο χιούμορ,την τραγωδία,κάτι που είναι ευεργετικό για τον ηθοποιό,θέλει να κάνει τον θεατή να γελάσειπικρά». Η Κλαίρη
«Ξέρετε ότι το επώνυμό της είναι φτιαγμένο από τρία γνωστά επώνυμα» ρωτά και απαντά ο Λιβαθινός: «Το Ζαχανασιάν είναι κολάζ από τα επώνυμα Ζαχάροφ- Ωνάσης- Γκιουλμπεκιάν»!
Μια επίσκεψη που είναι παράλληλα και μια μεγάλη επιστροφή στο παρελθόν, το οποίο και επιμένει να αλλάξει, επιχειρεί η Γηραιά Κυρία Κλαίρη Ζαχανασιάν στο φτωχικό Γκίλεμ, τη γενέτειρά της. Από εκεί έφυγε νέα και ντροπιασμένη εξαιτίας ενός έρωτα που την πρόδωσε. Εκεί επιστρέφει, γηραιά, πάμπλουτη και δοξασμένη, έτοιμη να προσφέρει πλούτο για να αλλάξει τη μοίρα του Γκίλεμ. Υπό έναν όρο, που (προ)καλεί τους ανθρώπους να πάρουν θέση και να απαντήσουν σε ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα της ζωής.
Με τη διάθεση να μεταμορφωθεί η Μπέττυ Αρβανίτη ( «είναι εξαιρετικά βαρετό να μένεις εγκλωβισμένος στην εικόνα σου» ), βουτά στον κόσμο της Γηραιάς Κυρίας: καραφλή, σε αναπηρικό καροτσάκι που χρησιμοποιεί όποτε θέλει, η Κλαίρη είναι ένας τυφώνας: «Τι να πω για αυτή τη γυναίκα;Είναι ακραία». Ενα τέρας; «Αν μια τόσο ερωτευμένη γυναίκα γίνεται τέρας,τότε, ναι,είναι τέρας.Αν η προδοσία τη μετατρέπει σε τέρας,ναι.Αλλωστε δεν μπορώ να μιλήσω ψυχολογικά γι΄ αυτόν τον ρόλο- παράλληλα είναι και φορέας ιδεών.Γι΄ αυτό πατάω πρώτα στα κλασικά και μετά προχωρώ.Είναι ένας πολύ δύσκολος ρόλος, βαθιά τραγικός,κυνικός και αστείος.Υπάρχει και μια γελοιότητα.Και εγώ νιώθω σαν να είμαι πάνω σε τεντωμένο σκοινί. Υπάρχει μια γελοιότητα».«Το καλό με την Κλαίρη» παρεμβαίνει ο σκηνοθέτης «είναι ότι δεν παίρνει τον εαυτό της πολύ στα σοβαρά.Εχει μια δόση αυτοσαρκασμού- χαρακτηριστικό που μοιράζεται με την Μπέττυ…Η Κλαίρη είναι ένα τραυματισμένο τέρας,ευάλωτο,η απόλυτη αποθέωση του κυνισμού,της καταστροφής και της εκδίκησης.Και η εκδίκηση είναι σαν τη γεννήτρια,κινεί πυρηνικό εργοστάσιο». «Εχει εν σπέρματι» λέει τώρα η ηθοποιός «χαρακτηριστικά που συναντάμε σε όλες τις γυναίκες- μόνο που εκείνη τα έχει όλα μαζί.Και φθάνει στο γκροτέσκο». Και καταλήγει: «Κι όμωςο Ντύρενματ, και γι΄ αυτό είναι μεγάλος,καταφέρνει να δώσει σε όλους τα δίκια τους. Ακόμη και στην Κλαίρη,σε αυτό το τέρας…».
Τον ρόλο του Αλφρεντ Ιλ, του νεανικού έρωτα της Γηραιάς Κυρίας, ερμηνεύει ο Γιάννης Φέρτης διότι «υπάρχει ένας ανάλογος άνδραςσε αυτή την ιστορία», όπως λέει ο σκηνοθέτης. «Συνδέεται μαζί της με μια χημεία,μια προϊστορία,μια γεωγραφία». Και στο πρόσωπο του Γιάννη Φέρτη η Μπέττυ Αρβανίτη βρήκε έναν ηθοποιό με τον οποία είχαν παράλληλες πορείες που τώρα τέμνονται.
Νo man΄s land
Θέλοντας η παράσταση να κινηθεί κοντά στην πραγματικότητα και μέσα στον απειλητικό ρεαλισμό που τη χαρακτηρίζει ο Λιβαθινός παρουσιάζει ένα απόλυτο τοπίο, ένα no man΄s land, όπου οι άνθρωποι και κυρίως οι συνειδήσεις τους αποκτούν πρόσωπο, μορφή και φωνή. Εκεί θα ζήσουν μια αναπάντεχη εμπειρία. Εκεί μέσα ζει και κινείται, από τον περασμένο Αύγουστο, όλος ο θίασος. Η περιπέτεια της προετοιμασίας οδεύει πια προς την πρεμιέρα. Και μέσα από αυτή τη βιωματική εμπειρία του θεάτρου η Μπέττυ Αρβανίτη και ο Στάθης Λιβαθινός θα οδηγηθούν στο επόμενο βήμα- μαζί ή χώρια… «Η επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας» του Φρίντριχ Ντύρενματ ανεβαίνει σε μετάφραση Γιώργου Δεπάστα, σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού, σκηνογραφία Ελένης Μανωλοπούλου,μουσική Θοδωρή Αμπαζή και φωτισμούς Αλέκου Αναστασίου.Παίζουν: Μπέττυ Αρβανίτη,Γιάννης Φέρτης,Κώστας Γαλανάκης κ.ά.Η πρεμιέρα θα δοθεί στις 18 Νοεμβρίου στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας (21.00).
