Εμφύλιος πόλεμος έχει ξεσπάσει στα Ιωάννινα με «μήλον της έριδος» τα πλούσια ηπειρώτικα κληροδοτήματα και το τελικό σχέδιο Κώδικα Εθνικών Κληροδοτημάτων – το οποίο δόθηκε πρόσφατα για δημόσια διαβούλευση. Οπως σε όλους τους πολέμους, ο τελικός νικητής δεν θα κριθεί μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και από τις συμμαχίες… Από τη μία πλευρά, ο δήμαρχος Ιωαννιτών κ. N. Γκόντας, με τη στήριξη του δημοτικού συμβουλίου, συμμαχεί με την Επιτροπή Αγώνα για τα Ηπειρώτικα Κληροδοτήματα και διεκδικούν την απόδοση των παλαιών κληροδοτημάτων στον δήμο. Καταγγέλλουν ότι το κράτος δεν εφαρμόζει το Σύνταγμα και τους νόμους όσον αφορά τα εθνικά κληροδοτήματα και ότι η Μητρόπολη Ιωαννίνων διαχειρίζεται τα επίμαχα κληροδοτήματα ως εκκλησιαστική περιουσία. Από την πλευρά του, ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων κ. Θεόκλητος τηρεί σιγήν ιχθύος. Ωστόσο, όπως λένε τοπικοί παράγοντες, έχει μεγάλη εμβέλεια επιρροής…
Φιρμάνια του σουλτάνου και διατάγματα των τριών δικτατορικών καθεστώτων – Πάγκαλου, Μεταξά και Παπαδόπουλου – διατηρούν σε ισχύ το τελικό σχέδιο Κώδικα Εθνικών Κληροδοτημάτων, καταγγέλλει η Επιτροπή Αγώνα για τα Ηπειρώτικα Κληροδοτήματα. Οπως τονίζουν τα μέλη της επιτροπής, στα Ιωάννινα ισχύει για τα παλαιά κληροδοτήματα έως και σήμερα ένα καθεστώς χειρότερο και από εκείνο της Τουρκοκρατίας, καθώς το κράτος δεν εφαρμόζει το Σύνταγμα και τους νόμους. H επιτροπή και ο Δήμος Ιωαννιτών – βασιζόμενοι σε υποσχέσεις παραγόντων της κυβέρνησης – περίμεναν ότι το σχέδιο Κώδικα Εθνικών Κληροδοτημάτων θα περιελάμβανε διάταξη βάσει της οποίας η διαχείριση των παλαιών ηπειρώτικων κληροδοτημάτων θα άλλαζε χέρια και θα περνούσε στον δήμο. Ωστόσο τα πράγματα στην πορεία άλλαξαν, καθώς η κυβέρνηση επέλεξε να παίξει τον ρόλο του Πόντιου Πιλάτου. Το σχέδιο Κώδικα, το οποίο έχει δοθεί για δημόσια διαβούλευση, «παραπέμπει» όσους έχουν διαφωνίες με τη διοίκηση οποιασδήποτε περιουσίας να προσφύγουν στο δικαστήριο.
Οπως υποστηρίζει ο πρόεδρος της Επιτροπής Αγώνα για τα Ηπειρώτικα Κληροδοτήματα κ. Σπ. Εργολάβος, η συνταγματική επιταγή-νόμος ορίζει τη διοίκηση και τη διαχείριση των κληροδοτημάτων σύμφωνα με τη βούληση του διαθέτη (άρθρο 109, παράγραφος 3 του Συντάγματος) – δεν τηρείται ως προς τα κληροδοτήματα των Ιωαννίνων που συστάθηκαν τον καιρό της Τουρκοκρατίας.
Οι περιπέτειες για αυτά τα κληροδοτήματα ξεκινούν το 1926 (επί δικτατορίας Πάγκαλου), οπότε τα Ιωάννινα εξαιρέθηκαν από έναν νόμο (2508) που είχε ψηφιστεί έξι χρόνια νωρίτερα (1920) και με τον οποίο είχαν καταργηθεί οι επί Τουρκοκρατίας χριστιανικές κοινότητες. Ετσι, οι περιουσίες τους, που προέρχονταν από δωρεές και κληροδοσίες, περιήλθαν σε συγκεκριμένα όργανα που όριζε ο συγκεκριμένος νόμος.
Την εξαίρεση των Ιωαννίνων από το ισχύον καθεστώς στην υπόλοιπη χώρα πέτυχε με διάταγμα ο τότε Μητροπολίτης Σπυρίδων – είχε μεγάλο κύρος και τον τρόπο να επηρεάζει την πολιτική ηγεσία. H εξαίρεση αυτή ουδέποτε καταργήθηκε, καθώς και ο μετέπειτα αναγκαστικός νόμος 2039/1939 για τη διοίκηση των κληροδοτημάτων που εκδόθηκε επί δικτατορίας Μεταξά εξαιρεί την πόλη των Ιωαννίνων. Ωστόσο στο άρθρο 113 του νόμου αναφέρεται ότι μπορεί και για τα Ιωάννινα να ισχύσει ό,τι και στην υπόλοιπη Ελλάδα με την έκδοση βασιλικού διατάγματος. Ωστόσο ακόμη και ο μεταγενέστερος νόμος 1473/1984, με βάση τον οποίο εκδόθηκε η πρώτη υπουργική απόφαση ώστε να περιέλθει ένα από τα παλαιά κληροδοτήματα των Ιωαννίνων (κληροδότημα Σταύρου) στον δήμο, δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Οπως αναφέρει ο δήμαρχος Ιωαννιτών κ. N. Γκόντας, προτού ολοκληρωθεί η διαδικασία εφαρμογής του νόμου «δυνάμεις αφανείς σχετιζόμενες με τις περιουσίες των κληροδοτημάτων της πόλης των Ιωαννίνων σταμάτησαν αθέμιτα τη διαδικασία εφαρμογής του νόμου 1473». Και επισημαίνει ότι η Διεύθυνση Κληροδοτημάτων του υπουργείου Οικονομικών και η Διεύθυνση Εκκλησιαστικής Περιουσίας του υπουργείου Παιδείας «υιοθέτησαν πρακτική αντίθετη προς τις διατάξεις του νόμου και συνάδοντας με τις απόψεις της Μητρόπολης Ιωαννίνων δέχονται ότι οι διατάξεις αυτές δεν διέπουν τα κληροδοτήματα της πόλης».
Ετσι έως και σήμερα την περιουσία των παλαιών ηπειρώτικων κληροδοτημάτων που συστάθηκαν τον καιρό της Τουρκοκρατίας διαχειρίζεται η Μητρόπολη Ιωαννίνων, με ειδικές επιτροπές υπό την προεδρία του μητροπολίτη. Και αυτό, σύμφωνα με τον κ. Εργολάβο, «έρχεται σε αντίθεση με τις βουλήσεις των ευεργετών μας». Οσον αφορά τα τρία μεγαλύτερα ηπειρώτικα κληροδοτήματα (Ζωσιμά, Σταύρου και Τούλη), ο Νικόλαος Ζωσιμάς και ο Γεώργιος Σταύρου ορίζουν ως διαχειριστές τρεις γιαννιώτες πολίτες (π.χ., ο δήμαρχος), ενώ ο Γεώργιος Τούλης την κοινότητα Μετσόβου.
Μάλιστα, όπως καταγγέλλουν τα μέλη της Επιτροπής Αγώνα για τα Ηπειρώτικα Κληροδοτήματα, δεν γίνεται κανένας έλεγχος στα κληροδοτήματα, με συνέπεια τεράστια ποσά που θα έπρεπε να προορίζονται για αγαθοεργίες να «διαφεύγουν» προς άγνωστες κατευθύνσεις.
Ο τρόπος διαχείρισης που ασκείται από τη Μητρόπολη Ιωαννίνων στα κληροδοτήματα τα οποία διαχειρίζεται γίνεται, σύμφωνα με τον κ. Γκόντα, μέσω των αγαθοεργών καταστημάτων και διαχειριστικών επιτροπών της «σαν να πρόκειται για εκκλησιαστική περιουσία και για τους σκοπούς της ευρύτερης πολιτικής της. Από ό,τι πληροφορούμαι, η διαχείριση εκεί γίνεται κατά τρόπο κοινό και συνολικό – όχι διακριτά και κατά κληροδότημα -, ανάλογα με τις συνολικές ανάγκες της ευαγούς δραστηριότητας που εφαρμόζει η εκάστοτε εφοροεπιτροπεία».
H περιουσία των παλαιών ηπειρώτικων κληροδοτημάτων είναι τεράστια. Σύμφωνα με τον δήμαρχο Ιωαννιτών, τα κληροδοτήματα Σταύρου και Ζωσιμά κατέχουν σήμερα, μεταξύ άλλων, το 1% των μετοχών της Εθνικής Τράπεζας! «Σημαντικό ποσοστό, ελάχιστο όμως μπροστά στο 25% των μετοχών που κατείχαν τα δύο κληροδοτήματα από την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας έως και πριν από περίπου 50 χρόνια» λέει ο κ. Γκόντας. Και συμπληρώνει: «Αυτά τα κληροδοτήματα θα μπορούσαν να αλλάξουν την πορεία ολόκληρης της Ηπείρου». Αυτή τη στιγμή ασκούνται πιέσεις στους βουλευτές Ιωαννίνων ώστε να τροποποιηθεί ο Κώδικας Εθνικών Κληροδοτημάτων.
Πάντως, όπως λένε χαρακτηριστικά τοπικοί παράγοντες, ο πόλεμος για τα κληροδοτήματα δεν είναι παρά ένα παιχνίδι εξουσίας μεταξύ του δημάρχου και του μητροπολίτη. Ο κ. Γκόντας είναι ο πρώτος και μοναδικός δήμαρχος, από το 1913 που απελευθερώθηκε η πόλη, που… ύψωσε κεφάλι στον μητροπολίτη και διαφοροποιήθηκε ως προς το θέμα των κληροδοτημάτων. Ο «νικητής» της αναμέτρησης θα φανεί από τα αποτελέσματα των επόμενων δημοτικών εκλογών. Θα είναι ίσως η πρώτη φορά που θα γίνει σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης για το θέμα των παλαιών κληροδοτημάτων μέσω των δημοτικών εκλογών. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένα από τα ηπειρώτικα κληροδοτήματα διέπονται από διαφορετικό νομικό καθεστώς και ορθώς τα διαχειρίζεται η Μητρόπολη Ιωαννίνων, όπως είχαν ορίσει οι διαθέτες.
Ανεπαρκής ο έλεγχος του κράτους
Σήμερα, όπως αναφέρεται στην εισήγηση της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας για τα Εθνικά Κληροδοτήματα, υπάρχουν 9.203 κληροδοτήματα, εκ των οποίων 7.086 βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της εκκαθάρισης – θα απαιτηθούν 70 και πλέον έτη για την εκκαθάρισή τους, σύμφωνα με την άποψη αρμοδίων υπηρεσιακών παραγόντων. Το γεγονός αυτό, όπως αναφέρουν οι συντάκτες της εισήγησης, καταδεικνύει την προφανή αδυναμία των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου να ανταποκριθούν στο πρόβλημα της κατ’ αρχήν στοιχειοθέτησης και αποσαφήνισης του προβλήματος. Οπως αναφέρεται, ο έλεγχος του κράτους είναι ανεπαρκέστατος ακόμη και με βάση τον N. 2039/39 που διέπει το καθεστώς των εθνικών κληροδοτημάτων, με προφανή την έλλειψη οργάνωσης και στελέχωσης της διεύθυνσης. Αυτά τα προβλήματα, σε συνδυασμό με τη μη υποβολή από τις διοικήσεις των κληροδοτημάτων ετήσιου προϋπολογισμού και απολογισμών (παρ’ όλη την υποχρέωσή τους από τον νόμο), την άγνοια των περιουσιακών στοιχείων και την αδιαφάνεια επί της ουσίας στον τρόπο διαχείρισής τους, στοιχειοθετούν την αδυναμία της ελληνικής πολιτείας να ελέγξει το αν και κατά πόσο υλοποιείται η βούληση των δωρητών και διαθετών. Το γεγονός παραδέχεται και ο διευθυντής της Γενικής Διεύθυνσης Δημόσιας Περιουσίας και Εθνικών Κληροδοτημάτων κ. N. Ματζάκος, ο οποίος μιλώντας στο «Βήμα» επεσήμανε ότι πρέπει άμεσα να γίνουν αλλαγές όσον αφορά το νομικό καθεστώς που αφορά τα κληροδοτήματα. Και καταλήγει: «Το σχέδιο Κώδικα Εθνικών Κληροδοτημάτων δεν ξεκαθαρίζει το τοπίο. Γι’ αυτό έχουμε ως διεύθυνση καταθέσει στην ηγεσία του υπουργείου Οικονομίας τις ενστάσεις μας ως προς το σχέδιο που έχει δοθεί για δημόσια διαβούλευση».
