Αξιολόγηση σε πανεπιστημιακά τμήματα που δεν θα έχουν ηλεκτρικό ρεύμα ή παροχή νερού θα κληθεί να κάνει η κυβέρνηση! Ενα γκροτέσκο ακαδημαϊκό «σύμπαν» που χάνεται μέσα στις αντιφάσεις του θα αποτελέσει την ελληνική παρουσία στον Ενιαίο Ακαδημαϊκό Χάρτη Ανώτατης Εκπαίδευσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πολυθεσίτες μεγαλοκαθηγητές και «τσιγγάνοι» συμβασιούχοι που δεν συμπληρώνουν τα 400 ευρώ τον μήνα. «Τέρατα» μορφώσεως και επιστημονικής επάρκειας, αδιόρθωτοι πολιτικάντηδες και δυναμικοί συνδικαλιστές. Και – πρόσφατα – πανεπιστημιακά ιδρύματα χωρίς τις απλές παροχές των ΔΕΚΟ. Μέσα σε όλα αυτά και στο πνεύμα του ελληνικού παραδόξου πανεπιστημιακά τμήματα εντάχθηκαν πέρυσι στο μηχανογραφικό δελτίο των φοιτητών χωρίς να έχουν καν υπογραφεί τα προεδρικά διατάγματα έγκρισής τους (δεν γίνεται λόγος βέβαια για πρόσληψη προσωπικού). Στο ίδιο κλίμα στέλεχος του υπουργείου Παιδείας με αντικείμενο τη λειτουργία της ανώτατης εκπαίδευσης εξέφραζε προ διμήνου την απορία του προς τον πρύτανη κεντρικού AEI της χώρας: «Αυτή η Μπολόνια τι ακριβώς προβλέπει;».
Γιατί κλείνουν τα πανεπιστήμια; Το ερώτημα για πολλούς ακαδημαϊκούς είναι απλό. H κοινωνία προσπάθησε να αντιμετωπίσει το κοινωνικό αίτημα για άνοιγμα των πανεπιστημίων με τη συνήθη «ελαφρότητα»: ανεκπλήρωτες υποσχέσεις και έλλειψη μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, ίδρυση τμημάτων βάσει των κοινοτικών κονδυλίων και χωρίς καμία πρόβλεψη για την ομαλή ένταξή τους στον κρατικό προϋπολογισμό, ιδρύματα που διπλασίασαν τα τμήματά τους μέσα σε τρία χρόνια αλλά εφέτος έλαβαν τη χαμηλότερη χρηματοδότηση των τελευταίων ετών, πανεπιστήμια και TEI που λειτουργούν με το 67% των καθηγητών τους στην κατηγορία των συμβασιούχων. Ετσι οι εισαγόμενοι στα AEI φοιτητές διπλασιάστηκαν κατά τη δεκαετία 1993-2002 αλλά η αντίστοιχη μείωση των ανά φοιτητή κρατικών δαπανών έφτασε το 43%-45%. Μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας μας, ωστόσο, παρά τις επιθέσεις που κατά καιρούς δέχονται και την παράνοια του συστήματος μέσα στο οποίο λειτουργούν, βρίσκονται σε πολύ υψηλό επίπεδο στη διεθνή κατάταξη με τα καλύτερα πανεπιστήμια.
Καθηγητές πανεπιστημίου που μίλησαν στο «Βήμα» κάνουν λόγο για τρία «αγκάθια» στο σώμα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα: προχειρότητα, λάθη στις επιστημονικές επιλογές και – κυρίως – υποχρηματοδότηση των AEI, η οποία εφέτος ξεπέρασε κάθε προηγούμενο και οδήγησε το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης στη δυσχερή θέση να μην μπορεί να πληρώσει τους λογαριασμούς της ΔΕΗ! Οπως τονίζουν, η εφετινή περικοπή των κονδυλίων για την εκπαίδευση θα αποκαλύψει σύντομα πολύ σοβαρότερες παρενέργειες. Ακαδημαϊκοί μάλιστα ανέφεραν το παράδειγμα της Πορτογαλίας, όπου η μείωση των κονδυλίων για την παιδεία οδήγησε στο να αγοράζουν οι ίδιοι οι γονείς των παιδιών τις κιμωλίες στις σχολικές αίθουσες…
Την ίδια στιγμή τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί φανερώνουν ότι, αντί να μειωθεί τα τελευταία χρόνια η φοιτητική μετανάστευση και η ανάγκη των Ελλήνων για σπουδές στο εξωτερικό, τελικά αυξήθηκε και σήμερα αγγίζει τον αριθμό των 60.000 νέων. «H λογική της διεύρυνσης των πανεπιστημίων ήταν σωστή γιατί ενίσχυσε το ιδανικό της ισότητας των ευκαιριών» λέει πανεπιστημιακός ο οποίος συμμετείχε στις επιτροπές διεύρυνσης των πανεπιστημίων. «Ταυτόχρονα όμως η λογική του στρατοπέδου που θέλει κάθε χωριό δίπλα σε πανεπιστήμιο έχει οδυνηρά αποτελέσματα. Τα περισσότερα τμήματα ιδρύθηκαν στη λογική του κάθε δημάρχου, εμπόρου ή ψιλικατζή της τοπικής κοινωνίας με αποτέλεσμα να έχουν ως μοναδικό σκοπό τη χρησιμοποίηση των φοιτητών ως μέσου οικονομικής ενίσχυσης της τοπικής κοινωνίας».
Τι συμβαίνει όμως στα πανεπιστήμια; Πολλά AEI της επαρχίας λειτουργούν σήμερα με έναν μόνο προβληματισμό: πώς θα εξασφαλίσουν τους συμβασιούχους τους για την εφετινή χρονιά. Εχει δημιουργηθεί έτσι μια «τάξη» περίπου 3.000 ατόμων που ταξιδεύουν ως «τσιγγάνοι» από το ένα πανεπιστήμιο στο άλλο με μοναδικό καθήκον να κλείνουν διδακτικές «τρύπες» και καμία ουσιαστική επαφή με την «καρδιά» του πανεπιστημίου. Στην άλλη πλευρά βρίσκεται η «τάξη» των περίπου 250 μεγαλοκαθηγητών οι οποίοι δεν έχουν δει πανεπιστημιακό αμφιθέατρο επί μήνες αλλά μετακινούνται μεταξύ των κρατικών θέσεων τις οποίες κατέχουν.
«Ευθύνη για το άνοιγμα των νέων τμημάτων και την αδυναμία τους τώρα να επιτελέσουν το έργο τους έχουν όλοι» λέει ο πρόεδρος της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου κ. Μάκης Σπαθής. «Ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια μια γενική πολιτική διεύρυνσης των τμημάτων, δόθηκε ένα μεγάλο ποσό για την υποστήριξή τους και όλες οι πλευρές, συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημιακών, απογειώθηκαν. Είχαμε πανεπιστήμια με οκτώ τμήματα μόνο που πρότειναν την ίδρυση άλλων οκτώ χωρίς να έχουν εξασφαλίσει υποδομές και προσωπικό. Στην εικόνα αυτή ήρθε να προστεθεί το γεγονός ότι οι 1.200 πιστώσεις συμβασιούχων που υπήρχαν πέρυσι και ζητήθηκαν εφέτος ξανά περικόπηκαν στις 800. Ολα αυτά πληρώνουμε σήμερα».
H χώρα μας, πάντως, όπως αναφέρουν μελετητές της εκπαίδευσης, κατέχει αναμφισβήτητα την πρώτη θέση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο στη χρησιμοποίηση ωρομίσθιων καθηγητών στα πανεπιστήμια. H πρακτική αυτή, με εξαίρεση την Αγγλία, αποφεύγεται στις άλλες χώρες της Ενωσης. Στα επαρχιακά πανεπιστήμια ο ένας στους δύο καθηγητές δεν έχει μόνιμη σχέση εργασίας, με αποτέλεσμα μόνο ένα ποσοστό από 20% ως 50% να είναι μόνιμοι καθηγητές. Οπως λέει ο κ. Χρ. Κάτσικας, «κατά τη γνώμη μου το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η υποχρηματοδότηση των πανεπιστημίων. Τι πετυχαίνει η κυβέρνηση με το να οδηγεί πανεπιστήμια στα πρόθυρα της γελοιοποίησης όταν ανακοινώνουν ότι αδυνατούν να πληρώσουν ακόμη και τους λογαριασμούς των ΔΕΚΟ; Από τη μια πλευρά προσφέρει τροφή για κριτική στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα και μέσα από την καλλιέργεια μιας γενικευμένης αβεβαιότητας φορτίζει την μπαταρία στις παραπλανητικές σειρήνες των ιδιωτικών πανεπιστημίων». Και συνεχίζει: «Από την άλλη πλευρά, εξαναγκάζει τα τριτοβάθμια ιδρύματα να συμμορφωθούν προς τις υποδείξεις της Μπολόνια, δηλαδή να υιοθετήσουν τη συμπεριφορά ιδιωτικής επιχείρησης για να βρουν νέους πόρους. Στο Παρίσι το Πανεπιστήμιο του Ορσέ επινόησε λύσεις όπως η επιμήκυνση των χειμερινών διακοπών προκειμένου να κάνει οικονομία στη θέρμανση ή όπως στα δημόσια πανεπιστήμια της Βρετανίας, όπου εφέτος τριπλασιάστηκαν τα δίδακτρα ύστερα από πρόταση νόμου που κατέθεσε ο T. Μπλερ».
Τι ακριβώς γίνεται στην επαρχία; Μια χαρακτηριστική περίπτωση των παραπάνω είναι το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, που είναι ένα από τα κατ’ εξοχήν ευνοημένα πανεπιστήμια των τελευταίων ετών και απέκτησε 11 νέα τμήματα από τη διεύρυνση που έγινε βάσει των κοινοτικών κονδυλίων. Παράλληλα διπλασιάστηκαν οι φοιτητές του και έγιναν από 3.500 που ήταν πριν 7.500 άτομα. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του τετραπλασιάστηκαν και από 100.000 που ήταν έγιναν 500.000 άτομα. Αντιστρόφως ανάλογη όμως ήταν η χρηματοδότηση του ίδιου πανεπιστημίου καθώς ο τακτικός προϋπολογισμός του, όπως λένε καθηγητές του Ιδρύματος, μειώθηκε κατά 38%. Κατά την περυσινή χρονιά 210 συμβασιούχοι-μέλη Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού είχαν προσληφθεί στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου για να καλύψουν τη διδασκαλία όλων των φοιτητών του. Εφέτος ζητήθηκαν από το υπουργείο Παιδείας περίπου 138 συμβασιούχοι και εγκρίθηκαν 97 άτομα. Κατά προτεραιότητα ωστόσο θα δοθούν περισσότερες πιστώσεις συμβασιούχων στο Ιδρυμα τις επόμενες ημέρες. Το υπουργείο Παιδείας αναγκάστηκε τελικά να εγκρίνει 100 συμπληρωματικές θέσεις συμβασιούχων για όλα τα AEI. «Ζητάμε να προωθηθούν και οι θέσεις μονίμων καθηγητών μας» είπε στο «Βήμα» ο πρύτανης του Ιδρύματος κ. Σωκ. Κάτσικας. «Αυτά τα πράγματα θα έπρεπε να είναι εξαιρετικά απλά και όμως μετατρέπονται στα δυσκολότερα».
Στη Θεσσαλία από τα 16 τμήματα που λειτουργούν σήμερα στο Ιδρυμα τα έξι είναι τμήματα που προήλθαν από τα κοινοτικά κονδύλια. Πέρυσι προσλήφθηκαν 451 διδάσκοντες συμβασιούχοι για να καλύψουν τις ανάγκες κενών οργανικών θέσεων σε γνωστικά αντικείμενα που υπήρχαν στα προγράμματα σπουδών των τμημάτων του. Κατά την εφετινή ακαδημαϊκή χρονιά και σύμφωνα με δήλωση του υπουργείου Παιδείας εγκρίθηκαν μόνο 85 θέσεις για τον ίδιο σκοπό. «Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να λειτουργήσει έτσι το σύνολο του πανεπιστημίου;» λέει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Συλλόγου Διδασκόντων στο Ιδρυμα κ. N. Σπιτάλας.
Στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, εκτός από την έλλειψη καθηγητών που παρατηρείται στην πλειονότητα των τμημάτων του, σε λίγο δεν θα υπάρχει ούτε ρεύμα… Χωρίς ηλεκτρικό θα μείνει την ερχόμενη Παρασκευή το Ιδρυμα καθώς η ΔΕΗ κόβει το ηλεκτρικό σε όλες τις εγκαταστάσεις του στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή λόγω χρεών! «Δεν έχουμε καμία απολύτως συμπαράσταση από το υπουργείο Παιδείας και πραγματικά λυπάμαι γι’ αυτό» δήλωσε στο «Βήμα» ο πρύτανης του Ιδρύματος κ. I. Σχινάς. «Καταβάλλουμε πραγματικά κάθε προσπάθεια για να κρατήσουμε το πανεπιστήμιό μας ανοιχτό».
Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, τα Τμήματα Πληροφορικής και Επικοινωνιών, που αποτελούν επιλογή αιχμής, την τελευταία δεκαετία έχουμε υπερδιπλασιασμό εισακτέων φοιτητών, αλλά αύξηση μελών ΔΕΠ λιγότερο από 50%.
Π. ΕΥΘΥΜΙΟΥ H εφαρμογή του «σχεδίου Μπαρόζο»
«Εναν χρόνο μετά τις εκλογές, αποδεικνύεται ότι το πραγματικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας είναι η εφαρμογή του «σχεδίου Μπαρόζο» και στην Παιδεία: η εκπαίδευση δεν θεωρείται δημόσιο αγαθό, αλλά ατομική επιλογή του πολίτη. Στην Πορτογαλία η περικοπή των δημοσίων δαπανών για την εκπαίδευση έφθασε και το 40% έναντι όσων διέθετε πριν η σοσιαλιστική κυβέρνηση. Σταμάτησε η ανάπτυξη των κρατικών πανεπιστημίων και ανθούν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια με χαμηλότατο επίπεδο σπουδών αλλά και υψηλά δίδακτρα.
Από το 1994 και κάθε χρόνο ως το 2004 υπήρχε μια σταθερή ετήσια άνοδος της χρηματοδότησης της δημόσιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Ο τελευταίος προϋπολογισμός του ΠαΣοΚ (2003-2004) έδινε το 3,61% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος στην Παιδεία. Για πρώτη φορά ύστερα από 10 χρόνια αυτή η αυξητική τάση αναστρέφεται στον προϋπολογισμό του κ. Αλογοσκούφη. Ο προϋπολογισμός του 2004-2005 κατεβάζει στο 3,58% του ΑΕΠ τη χρηματοδότηση της Παιδείας. Και αυτό προτού τεθεί η Ελλάδα επισήμως υπό επιτήρηση, πράγμα που σημαίνει με μαθηματική βεβαιότητα και νέες περικοπές για την εκπαίδευση.
Κάθε συζήτηση για τις αναγκαίες αλλαγές και βελτιώσεις σε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα και ιδίως την ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να ξεκινά από την αύξηση – και όχι τη μείωση – της δημόσιας χρηματοδότησης. Και αυτό είναι αποκλειστική ευθύνη της κυβέρνησης. Γιατί λοιπόν, ενώ στις 7 Μαρτίου η Νέα Δημοκρατία βρήκε επιπλέον 320 εκατ. ευρώ, στο υπουργείο Παιδείας όλα τα προγράμματα έχουν «παγώσει» σε όλους τους τομείς;»
Βουλευτής B´ Αθήνας ΠαΣοΚ, τέως υπουργός Παιδείας
A. ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ H «μαύρη τρύπα» των Ιδρυμάτων
«Τα οικονομικά αιτήματα των πανεπιστημίων πήραν τα τελευταία χρόνια τις διαστάσεις κινητοποιήσεων και συνδέθηκαν με την απαράδεκτη κατάσταση των μισθών και συντάξεων των καθηγητών. H προβολή του προβλήματος της υποχρηματοδότησης, σε εποχές όπου γίνονται σοβαρές ανακατατάξεις στο εθνικό εκπαιδευτικό μας σύστημα με τη θέσπιση νόμων και διατάξεων που μας εναρμονίζουν με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης, καθιστά αναγκαία τη σύνδεσή της με την ευρύτερη κυβερνητική πολιτική.
Οι ελλείψεις στα πανεπιστήμια έχουν δημιουργηθεί σε μια σειρά ετών όπου η κρατική επιχορήγηση παραμένει σταθερή σε ύψος ενώ πολλαπλασιάζονται οι εισακτέοι, τα νέα τμήματα και πανεπιστήμια, οι ανάγκες γενικότερα. Ετσι, το ετήσιο έλλειμμα έχει ήδη μετατραπεί σε «μαύρη τρύπα» για μερικά ιδρύματα, ενώ τα υπόλοιπα αντιμετωπίζουν μεγάλη ένδεια. Ομως εκτός από την καθήλωση της τακτικής επιχορήγησης, σημειώνεται υπαναχώρηση της πολιτείας στη χορήγηση θέσεων διδακτικού προσωπικού, καθώς και εργαζομένων στους τεχνικούς και διοικητικούς κλάδους.
Οι διαμαρτυρίες λοιπόν των πανεπιστημιακών δεν εξαντλούνται με την οικονομική διαπραγμάτευση για να «αποσπάσουν» μερικά ακόμη κονδύλια από το υπουργείο. Είναι μια κινητοποίηση που ζητεί από την πολιτεία να δείξει εμπράκτως το ενδιαφέρον της προς το κοινωνικό αγαθό της δημόσιας δωρεάν Παιδείας και να της δώσει προτεραιότητα απέναντι σε συμφέροντα που εκφράζουν τα μη κρατικά πανεπιστήμια και τα κολέγια».
Πρύτανης Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου
Λ. ΑΠΕΚΗΣ «Διεύρυνση» με ακαδημαϊκά κριτήρια
«Τα Πανεπιστήμια Κρήτης και Θεσσαλίας ανέλαβαν την ακαδημαϊκή ευθύνη να αναστείλουν τη διδασκαλία των μαθημάτων από έλλειψη διδασκόντων, που προκάλεσε η περικοπή κατά το ένα τρίτο των πιστώσεων. Αυτό το δραματικό γεγονός αντιμετωπίστηκε από το υπουργείο Παιδείας με στάση προσβλητική για τους θεσμούς και τους πανεπιστημιακούς. Σε ανακοίνωσή του θεωρεί ότι η έλλειψη πιστώσεων οφείλεται σε κακή διαχείριση και η ανάγκη για συμβασιούχους διδάσκοντες στο ότι τα μέλη ΔΕΠ αρνούνται να διδάξουν περισσότερες ώρες και ότι η αναστολή λειτουργίας οφείλεται σε «εμμονή» κάποιων πρυτανικών αρχών. Ολα αυτά ενώ ένας στους τέσσερις διδάσκοντες είναι συμβασιούχος και, στην περιφέρεια, ένας στους δύο είναι συμβασιούχος.
Το υπουργείο Παιδείας δεν αναγνωρίζει τα προβλήματα, τα ξορκίζει, περικόπτει τις πιστώσεις για συμβασιούχους, μπλοκάρει διορισμούς δεκάδων μελών ΔΕΠ που έχουν εκλεγεί και προκηρύξεις για νέες θέσεις μελών ΔΕΠ.
H «διεύρυνση» του Πανεπιστημίου είναι σωστή επιλογή. H πολιτεία όμως πρέπει να διασφαλίζει τις επαρκείς προϋποθέσεις και η ίδρυση νέων τμημάτων και ιδρυμάτων πρέπει να γίνεται με ακαδημαϊκά κριτήρια. Διαφορετικά, η πολιτική της απαξίωσης του δημόσιου Πανεπιστημίου οδηγεί στην ακύρωση του κοινωνικού αιτήματος για «άνοιγμα» του Πανεπιστημίου.
H πολιτική αυτή συμβαδίζει με την επικείμενη αναγνώριση ιδιωτικών επιχειρήσεων που παρέχουν «υπηρεσίες εκπαίδευσης». Μήπως έτσι προετοιμάζονται η απελευθέρωση της «αγοράς υπηρεσιών εκπαίδευσης» και οι «πελάτες» φοιτητές;».
Καθηγητής ΕΜΠ, πρόεδρος ΠΟΣΔΕΠ
«Γεύση» επιστήμης
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του τεμαχισμού των σπουδών στα νέα τμήματα που άνοιξαν τα τελευταία χρόνια αποτελούν οι διάφορες στενές ειδικεύσεις της Οικονομικής Επιστήμης με τμήματα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, Τραπεζικής Διοικητικής, Στατιστικής, Ασφαλιστικής κτλ., ή τα τμήματα τύπου Οργάνωσης Διαχείρισης Αθλητισμού στη Σπάρτη ή τα TEI Σχεδίασης και Παραγωγής Ενδυμάτων (Κιλκίς, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Σχεδίασης και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου (Καρδίτσα, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) κτλ.
Παράλληλα έχουμε τη συγκρότηση τμημάτων γενικόλογου, σεμιναριακού χαρακτήρα, που προσφέρουν κυριολεκτικά «γεύσεις» από μια μεγάλη γκάμα επιστημονικών κλάδων και περιοχών.
Οπως, για παράδειγμα, τα τμήματα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών (Καλαμάτα, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Κόρινθος, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), Οργάνωσης Διαχείρισης Αθλητισμού (Σπάρτη, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), Επιστημών της Θάλασσας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), τμήμα Επιστημών της Τέχνης (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), τμήμα Μεσογειακών Σπουδών (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και νέων τεχνολογιών (Αγρίνιο, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), Μάρκετινγκ και Διοίκησης Λειτουργιών (Εδεσσα, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), Διοίκησης Τεχνολογιών (Νάουσα, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας).
Οπως αναφέρουν καθηγητές πανεπιστημίου, τα περισσότερα από αυτά τα τμήματα δεν έχουν καμία σχέση με καμία βασική επιστήμη, με ένα πολύπλευρο γνωστικό αντικείμενο, ούτε εισάγουν το καινούργιο, έστω στην παραγωγή της έρευνας. «Θα μπορούσαν», λένε οι πανεπιστημιακοί, «να αποτελέσουν απλώς έναν μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών».
