Ο Τόμας Μάζαρικ (σωστότερα: Μάσαρικ), ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας, γεννήθηκε στο Γκέντινγκ της Μοραβίας (σημερινό Χοντόνιν της Δημοκρατίας της Τσεχιασ), η οποία ανήκε τότε στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Ο αμαξάς πατέρας του ήταν σλοβάκος και η υπηρέτρια μητέρα του μοραβή. Ο Μάζαρικ ξεκίνησε για να γίνει δάσκαλος, αλλά, αφού διετέλεσε για μικρό διάστημα μαθητευόμενος σιδεράς, συνέχισε τις σπουδές του, που τον οδήγησαν σε σχολείο του Μπρνο και στα πανεπιστήμια της Βιέννης και κατόπιν της Λειψίας.
Αφού δίδαξε ως υφηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, όταν το 1882 ιδρύθηκε το Τσεχικό Πανεπιστήμιο στην Πράγα ο Μάζαρικ εγκαταστάθηκε εκεί και διορίστηκε καθηγητής της Φιλοσοφίας, θέση που διατήρησε επί 32 χρόνια.
Ως καθηγητής ο Μάζαρικ επηρέασε όχι μόνο τους Τσέχους και τους Σλοβάκους, αλλά και τους άλλους σλάβους σπουδαστές, ιδίως τους Κροάτες και τους Σέρβους, κηρύσσοντας την ιδέα της συμφιλίωσης και της ένωσής τους. Ως φιλόσοφος, στη διδασκαλία του, όπως και στα έργα του, προσπαθούσε να συνδυάσει τον δυτικοευρωπαϊκό θετικισμό με την κληρονομιά του σλαβικού στοχασμού αποκαθαρμένου από τον μυστικισμό και είχε ως επίκεντρο τον ηθικοθρησκευτικό προβληματισμό.
Υπερασπιστής των Σλάβων
H ανάμειξη του Μάζαρικ στην πολιτική σημειώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1890 όταν το ενδιαφέρον του στράφηκε στη μελέτη των σλαβικών λαών που τελούσαν υπό την κυριαρχία της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και των σχέσεών τους μαζί της. Το 1891 ο Μάζαρικ εξελέγη μέλος του αυστριακού Κοινοβουλίου με το κόμμα των Νέων Τσέχων. Διαφώνησε όμως με το είδος του εθνικισμού που πρέσβευε το κόμμα και το 1893 παραιτήθηκε από το Κοινοβούλιο.
Το 1900 ο Μάζαρικ ίδρυσε νέο κόμμα, τους Τσέχους Ρεαλιστές, ως ηγέτης του οποίου επανεξελέγη στο Κοινοβούλιο το 1907 για να αναδειχθεί εξέχουσα μορφή της αριστερής σλαβικής αντιπολίτευσης μέσα στο πολιτικό φάσμα της Αυστροουγγαρίας. Επέκρινε την εξωτερική πολιτική της Αυτοκρατορίας, τη συμμαχία της με τη Γερμανία και την ιμπεριαλιστική συμπεριφορά της στα Βαλκάνια.
Το 1908, όταν η Αυστροουγγαρία προσάρτησε επίσημα τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο Μάζαρικ τάχθηκε στο πλευρό των Σέρβων και των Κροατών που ζούσαν εκεί και κατέκτησε πανευρωπαϊκή φήμη όταν υπερασπίστηκε κροάτες κατηγορούμενους για προδοσία στο Αγκραμ (το σημερινό Ζάγκρεμπ). Τον επόμενο χρόνο το κύρος του ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο Μάζαρικ προσκόμισε αποδείξεις για την πλαστότητα των εγγράφων με βάση τα οποία το αυστριακό υπουργείο Εξωτερικών προσπαθούσε να σπιλώσει τους πολιτικούς ηγέτες των Νοτιοσλάβων της Αυτοκρατορίας.
Υπέρ της ανεξαρτησίας
Οι πολιτικές ιδέες του Μάζαρικ εξελίσσονταν με τον καιρό προς ολοένα περισσότερο προοδευτική κατεύθυνση. Ο Μάζαρικ καταδίκαζε τις φεουδαρχικές παραδόσεις και τον αυταρχισμό της αυστροουγγρικής διοίκησης, την αντιδραστική ιδεολογία και συμπεριφορά της, τον αντισημιτισμό και την πολιτική δύναμη του κλήρου. Ηταν επίσης επικριτής του μαρξισμού και δεν έβλεπε με συμπάθεια το εργατικό κίνημα. Στο εθνικό ζήτημα πέρασε βαθμιαία από το αίτημα για αυτονομία των Τσέχων στην απαίτηση για την ίδρυση ανεξάρτητου τσεχικού κράτους.
H προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ωστόσο δεν έμεινε χωρίς συνέπειες. Εκτός από τη διεθνή κρίση που προκάλεσε με εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων, συνέβαλε και στη γέννηση μαχητικού εθνικιστικού κινήματος στην περιοχή. Οι δραστηριότητες του κινήματος κορυφώθηκαν με τη δολοφονία του αυστριακού αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο, στις 28 Ιουνίου 1914, η οποία προκάλεσε την έκρηξη του A’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Λίγο μετά την έναρξη του πολέμου, φοβούμενος τη σύλληψη, ο Μάζαρικ διέφυγε στο εξωτερικό. Εζησε στη Γενεύη, στο Παρίσι, στο Λονδίνο και δεν άργησε να αναγνωριστεί ως ο κατ’ εξοχήν εκφραστής των πόθων του τσεχικού λαού για εθνική αποκατάσταση. Εξαπέλυσε σφοδρή εκστρατεία κατά της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας και τάχθηκε στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ. H ακαδημαϊκή φήμη του αλλά και το πολιτικό κύρος του τον βοήθησαν να προσεγγίσει σημαίνουσες προσωπικότητες, πολιτικούς και δημοσιογράφους και να αποσπάσει ευμενή ανταπόκριση στις απόψεις του.
Το Εθνικό Συμβούλιο
Στο Παρίσι, το 1915, μαζί με άλλους αυτοεξόριστους συμπατριώτες του πολιτικούς, μεταξύ των οποίων και ο Εντβαρντ Μπένες, ο Μάζαρικ ίδρυσε το Τσεχικό (αργότερα Τσεχοσλοβακικό) Εθνικό Συμβούλιο, που ισοδυναμούσε με εξόριστη κυβέρνηση, του οποίου έγινε πρόεδρος, ενώ στο Λονδίνο δίδαξε στο Βασιλικό Κολέγιο. Από τις θέσεις αυτές ο Μάζαρικ ήταν σε θέση να διαδίδει ακατάπαυστα τις ιδέες του για την αντικατάσταση του πολυεθνικού αναχρονισμού της Αυστροουγγαρίας από κράτη-έθνη και για την ανάγκη της ένωσης των Τσέχων και των Σλοβάκων σε ένα τέτοιο κράτος. Στην προσπάθειά του αυτή για την ενημέρωση των σημαντικών παραγόντων αλλά και της κοινής γνώμης, ο Μάζαρικ βοηθήθηκε ιδιαίτερα από το έγκυρο μηνιαίο περιοδικό «H Νέα Ευρώπη», το οποίο άρχισε να εκδίδει τον Οκτώβριο του 1916.
Από τον Μάιο του 1917 ως τον Μάρτιο του 1918 ο Μάζαρικ βρισκόταν στη Ρωσία, η οποία την περίοδο εκείνη ζούσε τις διαδοχικές φάσεις της μεγάλης της επανάστασης. Αναζητώντας στηρίγματα για τον αγώνα του, ο Μάζαρικ προσπάθησε να κερδίσει την υποστήριξη διαφόρων τμημάτων του ρωσικού πολιτικού φάσματος, όχι όμως και των μπολσεβίκων, με τους οποίους διαφωνούσε. Από τσεχοσλοβάκους στρατιώτες που είχε αιχμαλωτίσει ο ρωσικός στρατός μαχόμενους με τις αυστροουγγρικές δυνάμεις ο Μάζαρικ συγκρότησε την Τσεχοσλοβακική Λεγεώνα για να πολεμήσει στο πλευρό της Αντάντ. Αυτά τα σώματα συντάχθηκαν με τις δυνάμεις της αντεπανάστασης στη Ρωσία.
Ο Μάζαρικ, μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων, διασχίζοντας τη Σιβηρία έφυγε από τη Ρωσία και πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί επισκέφθηκε το Σικάγο, την Ουάσιγκτον και τη Βοστώνη και γνώρισε θερμή υποδοχή από τους τσέχους και τους σλοβάκους μετανάστες. Στις συζητήσεις του με τους αμερικανούς ηγέτες, τον πρόεδρο Γούντροου Γουίλσον και τον υπουργό Εξωτερικών Ρόμπερτ Λάνσινγκ, ο Μάζαρικ κατόρθωσε να κερδίσει τη συμπάθειά τους για την υπόθεσή του και να αποσπάσει εγγυήσεις, ενώ θεωρείται ότι από τις επαφές τους ο Γουίλσον επηρεάστηκε στη διαμόρφωση του οράματός του για τον μεταπολεμικό κόσμο. H αμερικανική κυβέρνηση αναγνώρισε τον Μάζαρικ ως ηγέτη σύμμαχης χώρας.
Υπεράνω της πολιτικής
Μετά το τέλος του A’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1918, και την ίδρυση της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας, ο Μάζαρικ ορίστηκε προσωρινός πρόεδρός της. Το 1920 εξελέγη σε αυτό το αξίωμα, όπως και το 1927 και το 1934. Ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Μάζαρικ απέφευγε να αναμειγνύεται στην κομματική πολιτική, αν και παρέμεινε ο κυριότερος εκπρόσωπος της φιλελεύθερης παράταξης, με σταθερό προσανατολισμό προς τις δυτικές δυνάμεις. Το 1935 παραιτήθηκε για λόγους υγείας και τον διαδέχθηκε ο Μπένες.
Ο γιος του πρώτου προέδρου της Τσεχοσλοβακίας, ο Ιαν Μάζαρικ, διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και αντιπρόεδρος της εξόριστης τσεχοσλοβακικής κυβέρνησης κατά τον B´ Παγκόσμιο Πόλεμο, από το 1941 ως το 1945. Με την απελευθέρωση της Τσεχοσλοβακίας επέστρεψε στην Πράγα παραμένοντας υπουργός Εξωτερικών ως την κατάληψη της εξουσίας από τους κομμουνιστές, το 1948, οπότε πέθανε υπό μυστηριώδεις συνθήκες: σκοτώθηκε πέφτοντας από ένα παράθυρο του υπουργείου Εξωτερικών. Αν και στη Δύση υποστηρίχθηκε ότι επρόκειτο για πολιτική δολοφονία, η επίσημη εξήγηση ότι ο Ιαν Μάζαρικ αυτοκτόνησε θεωρείται πλέον η πιθανότερη και ίσως εξηγείται από την απελπισία του λόγω της τροπής που έπαιρναν τα πολιτικά πράγματα στην πατρίδα του.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
