Οι εταιρείες βιοτεχνολογίας διαγκωνίζονται ήδη για να κατακλύσουν με γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς την αγορά αλλά και τα χωράφια, τόσο στη χώρα μας όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αναμένουν να δοθεί σύντομα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το πράσινο φως για άδειες εισαγωγής «μεταλλαγμένων» προϊόντων αλλά και για έγκριση νέων γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, μετά τις πρόσφατες αλλαγές στην κοινοτική νομοθεσία. Από τη φετινή χρονιά, την οποία σηματοδότησαν οι νέοι αυστηροί κοινοτικοί κανονισμοί για τη σήμανση των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών, η Ευρώπη – που έτσι κι αλλιώς «σιγομασάει» από καιρό «μεταλλαγμένα» εν είδει καλαμποκιού, σόγιας και παραγώγων τους – οδεύει ολοταχώς προς τον… μεταλλαγμένο διατροφικό αστερισμό. Διαθέτει νομοθετικές αντιστάσεις απέναντι στην άνευ ορίων εμπορία που επιζητούν οι ΗΠΑ για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα αλλά και καταναλωτές που υποστηρίζουν σε δημοσκοπήσεις του Ευρωβαρόμετρου ότι τα «μεταλλαγμένα» δεν είναι ό,τι ονειρεύονται να γευτούν στο πιάτο τους. Πάντως οι Ελληνες, όπως και άλλοι Ευρωπαίοι, βλέπουν το μενού στο τραπέζι τους βαρυφορτωμένο με τρόφιμα που κρύβουν κινδύνους. Σήμερα στο «Βήμα» από όλα έχει ο… μπουφές.
Πολυεθνικοί κολοσσοί ετοιμάζονται να μπουν στην ελληνική αγορά για καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων (ΓΤ) φυτών. Στόχος έξι μεγάλων εταιρειών οι οποίες εδώ και χρόνια δραστηριοποιούνται στη χώρα μας – DuPont Pioneer, DOWW-Agro, Bayer CropSience, Monsanto, BASF, Syngenta (προέκυψε από τη συνένωση των γεωργικών τμημάτων της Zeneca και της Novartis) – είναι η έγκριση αδειών για καλλιέργεια ΓΤ ποικιλιών βάμβακος, καλαμποκιού και ζαχαρότευτλων.
H επιλογή των συγκεκριμένων καλλιεργειών για την προώθησή τους στη χώρα μας από τις εταιρείες αυτές, όπως υποστήριξαν εκπρόσωποι του συνδέσμου τους, βασίζεται στην εμπειρία από την προ ετών εφαρμογή στην Ελλάδα πειραματικών γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών – οι οποίες βρήκαν τη σθεναρή αντίδραση περιβαλλοντικών οργανώσεων και κοινωνικών φορέων. Και όλα αυτά την ίδια στιγμή που η επιστημονική αβεβαιότητα για τις επιπτώσεις των γενετικά τροποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία βρίσκεται αντιμέτωπη με τα νέα δεδομένα της αυστηρής ευρωπαϊκής νομοθεσίας, που οδηγούν όμως στην άρση των περιορισμών εμπορίας και καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων φυτών.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Αργύρη Αδαμόπουλο από τον Ελληνικό Σύνδεσμο Αγροτικής Βιοτεχνολογίας (σύνδεσμος των εταιρειών που προωθούν τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα), η βιοτεχνολογία «θα μπορούσε να δώσει λύσεις στα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εκτεταμένες καλλιέργειες βάμβακος, καλαμποκιού και ζαχαρότευτλων, και σε αυτές προσανατολίζονται οι εταιρείες στην Ελλάδα». Ετσι, όπως ισχυρίζεται η εταιρεία Monsanto, το τροποποιημένο βαμβάκι Bt με αντοχή στα έντομα θα έδινε λύση στον μεγάλο πονοκέφαλο των βαμβακοπαραγωγών που δημιουργούν το πράσινο και το ρόδινο σκουλήκι, ή το βαμβάκι Roundup Ready με αντοχή στο ζιζανιοκτόνο Glythosate (Roundup) «θα έσωζε» τις καλλιέργειες από τα ζιζάνια. Ακόμη προβάλλουν το ότι θα μπορούσε να δοκιμαστεί το καλαμπόκι, αλλά και τα ζαχαρότευτλα, με αντοχή στο Glythosate. Οι υπόλοιπες ελληνικές καλλιέργειες μάλλον δεν ενδιαφέρουν τις εταιρείες βιοτεχνολογίας αφού ο κλήρος είναι μικρός.
* Αμηχανία για το νέο τοπίο
Ο δρόμος για την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στην Ευρώπη άνοιξε, και μεγάλες πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στον χώρο της βιοτεχνολογίας τρίβουν τα χέρια τους… Ηδη περισσότερες από 20 αιτήσεις για καλλιέργεια «μεταλλαγμένων» φυτών, οι οποίες έχουν ήδη εξασφαλίσει τη θετική γνωμοδότηση της επιστημονικής επιτροπής της EE, περιμένουν από τον Οκτώβριο του 2002 την τελική έγκριση. Αφορούν καλαμπόκι, βαμβάκι, ελαιοκράμβη (χρήση για βιομηχανικούς λόγους), κιχώριο (χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για φάρμακα και ως αφέψημα), τεύτλα, βιομηχανική ντομάτα (για παραγωγή τοματοπελτέ), σόγια και πατάτα που είναι τροποποιημένα ως προς την ανθεκτικότητά τους σε ζιζανιοκτόνα.
Μάλιστα από την αρχή του 2003 εταιρείες βιοτεχνολογίας κατέθεσαν εκ νέου 22 αιτήσεις σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Αγγλία, Σουηδία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Ισπανία, Δανία, Γαλλία) προς έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή της εισαγωγής ΓΤ τροφίμων και ζωοτροφών αλλά και ΓΤ καλλιεργειών!
Παράλληλα η χώρα μας αντιμετωπίζει με αμηχανία το νέο τοπίο που διαμορφώνεται, ενώ δεν έχει καν ενσωματώσει στην εθνική νομοθεσία – αν και έπρεπε ήδη από τον Οκτώβριο του 2002 – την αυστηρή κοινοτική οδηγία 2001/18EK σχετικά με τη σκόπιμη απελευθέρωση ΓΤ οργανισμών στο περιβάλλον.
Ο γραμματέας του Ελληνικού Συνδέσμου Αγροτικής Βιοτεχνολογίας και διευθυντής του Τεχνικού Τμήματος της Monsanto κ. Μίλτος Γαλάνης δήλωσε μιλώντας στο «Βήμα» ότι από τις πειραματικές καλλιέργειες ΓΤ βάμβακος που έγιναν στην Ελλάδα φάνηκε ότι υπάρχει σημαντική ωφέλεια σε κόστος καθώς στις συμβατικές χρειάστηκε να γίνουν τρεις ψεκασμοί με φυτοφάρμακα για την καταπολέμηση του πράσινου και του ρόδινου σκουληκιού και κανένας στο ανθεκτικό στα έντομα βαμβάκι Bt.
* Μη αναστρέψιμη διαδικασία
Σύμφωνα όμως με την Greenpeace, τους Φίλους της Γης και άλλες διεθνείς περιβαλλοντικές οργανώσεις, oι πειραματικές καλλιέργειες μεταλλαγμένων φυτών και οι εταιρείες που τις κάνουν δεν απαντούν σε κρίσιμα ερωτήματα που σχετίζονται «με τη σταθερότητα των εισαγόμενων γονιδίων, την πιθανότητα μεταφοράς τους σε άλλους οργανισμούς (που βρίσκονται ελεύθεροι στη φύση ή στο εντερικό σύστημα των ζώων τα οποία καταναλώνουν τα τροποποιημένα φυτά), τη συμπεριφορά τους και τις επιπτώσεις τους στη χλωρίδα και την πανίδα των αγρών κ.ά.». Αλλωστε και πρόσφατες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατέδειξαν ότι σε περίπτωση που η Ευρώπη προχωρήσει στην καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων φυτών ο κίνδυνος επιμόλυνσης των βιολογικών και των συμβατικών καλλιεργειών είναι μεγάλος, ιδιαίτερα στην περίπτωση που υπάρχουν αυτοφυή φυτά τα οποία συγγενεύουν με τα γενετικά τροποποιημένα.
Σύμφωνα με την κυρία Μυρτώ Πισπίνη από την Greenpeace, οι εταιρείες ξεχνούν να πουν ότι η απελευθέρωση μεταλλαγμένων οργανισμών στο περιβάλλον είναι μια μη αναστρέψιμη διαδικασία με άγνωστες επιπτώσεις. «Ευτυχώς ως σήμερα η καλλιέργειά τους είναι – γεωγραφικά – εξαιρετικά περιορισμένη» τονίζει.
* Το ιστορικό των αδειών
Το πρώτο προϊόν που πήρε άδεια από το ΥΠΕΧΩΔΕ για πειραματική καλλιέργεια στην Ελλάδα ήταν η ντομάτα της εταιρείας Zeneca (προϊόν που έχει υποστεί τροποποίηση ώστε να επιβραδύνεται η ωρίμανση). H άδεια αφορούσε τους νομούς Βοιωτίας, Ηλείας και Ημαθίας και δόθηκε στις 28.3.1997. Οι αντιδράσεις των αγροτών στην Ηλεία και στη Βοιωτία ήταν έντονες, με αποτέλεσμα να ολοκληρωθεί μόνο η πειραματική καλλιέργεια στην Ημαθία. Στο μεταξύ ο τότε υφυπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Θ. Κολιοπάνος δεσμεύθηκε να «παγώσει» κάθε περαιτέρω άδεια (εκκρεμούσαν ήδη αρκετές) εν αναμονή και των εξελίξεων στον ευρωπαϊκό χώρο για το θέμα αυτό.
Στις 11.5.1998 ο υφυπουργός ΠΕΧΩΔΕ ενέκρινε την πειραματική καλλιέργεια βάμβακος της Monsanto στους νομούς Λάρισας και Φθιώτιδας (το βαμβάκι Bt τροποποιημένο ώστε να εμφανίζει εντομοκτόνο δράση και το βαμβάκι Roundup Ready με αντοχή στο ζιζανιοκτόνο Roundup, της ίδιας εταιρείας).
Παράλληλα αίτηση για μεταλλαγμένο καλαμπόκι που υπέβαλε η εταιρεία Χελασίντ για λογαριασμό της Agrevo απερρίφθη από τα νομαρχιακά συμβούλια Σερρών (8.4.1998) και Ημαθίας (24.6.1998), ενώ ενεκρίθη από το νομαρχιακό συμβούλιο της Λάρισας. Τελικά το ΥΠΕΧΩΔΕ έδωσε άδεια για πειραματική καλλιέργεια στη Λάρισα και στην Ημαθία (στην Ημαθία με το σκεπτικό ότι η νομαρχία απάντησε εκπρόθεσμα).
Στη συνέχεια έρχονται τα μεταλλαγμένα ζαχαρότευτλα (έχουν υποστεί τροποποίηση ώστε να παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα Roundup και Basta) από τις εταιρείες Novartis και Agrevo, που απερρίφθησαν από τα νομαρχιακά συμβούλια Ημαθίας, Σερρών, Ξάνθης και Εβρου. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η όποια απόφαση νομαρχιακού συμβουλίου είναι γνωμοδοτική, ενώ η τελική απόφαση ανήκει στον υφυπουργό ΠΕΧΩΔΕ.
Ως σήμερα έχουν απορριφθεί περισσότερες από 30 αιτήσεις για πειραματική καλλιέργεια στην Ελλάδα γενετικά τροποποιημένων φυτών από ξένες πολυεθνικές και ελληνικές εταιρείες, αλλά και από ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα.
Στα μέσα του 2002 το Ινστιτούτο Σιτηρών – Τμήμα Ρυζιού του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Ερευνας ζητεί άδεια για πειραματική καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων φυτών ρυζιού στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης. Το «μεταλλαγμένο» ρύζι περιέχει γονίδιο ανθεκτικότητας στο αντιβιοτικό αμπικιλίνη. Το φυτό δημιουργήθηκε με σκοπό να εμφανίζει ανθεκτικότητα σε παθογόνους μύκητες και αντοχή στο ζιζανιοκτόνο Glythosate. Αν γινόταν δεκτή, θα «έσπαγε» το μορατόριουμ που ίσχυε στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Οδηγός προστασίας
Στην ελληνική αγορά κυκλοφορούν δεκάδες προϊόντα που περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά ή είναι πιθανό να προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με ζωοτροφές που περιέχουν ΓΤ οργανισμούς. Ο Οδηγός της Greenpeace για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, ο οποίος επικαιροποιήθηκε στις 17 Ιουλίου του 2003, περιλαμβάνει βρεφικά γάλατα σε σκόνη, τυρί σε τριγωνάκια, σοκολάτες, γιαούρτια επιδόρπια, κρεμ καραμελέ, παγωτά, αλλαντικά, τσίχλες, σπορέλαια κ.ά.
Κύρια πηγή για να σερβιριστούν στο τραπέζι μας τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι η σόγια και το καλαμπόκι, τα οποία έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση, και τα παράγωγά τους (λεκιθίνη, γλυκόζη, αμυλοσιρόπια, ζελατίνη, φρουκτόζη κ.ά.) που περιέχονται σε πολλά τυποποιημένα προϊόντα.
Πού κρύβονται τα παράγωγα σόγιας και καλαμποκιού
Αλλαντικά: πρωτεΐνες σόγιας
Δημητριακά: καλαμποκάλευρο, σιμιγδάλι καλαμποκιού, άμυλο καλαμποκιού, νιφάδες καλαμποκιού
Διαιτητικά προϊόντα: σογιέλαιο
Επιδόρπια: γαλακτωματοποιητής λεκιθίνη (E322), σογιέλαιο, πρωτεΐνες σόγιας
Ετοιμα πιάτα κουζίνας: σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471)
Ζαχαρωτά – γλυκά: αλεύρι σόγιας, σογιέλαιο, λεκιθίνη (E322), σιμιγδάλι καλαμποκιού, τροποποιημένο άμυλο καλαμποκιού
Καραμέλες: αμυλοσιρόπιο (σιρόπι γλυκόζης)
Κονσέρβες ψαριού: σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο (αραβοσιτέλαιο)
Κρέμα για καφέ: γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471)
Μαγιονέζες, λιπαρές πρώτες ύλες: καλαμποκέλαιο
Μείγματα καρυκευμάτων: άμυλο, τροποποιημένο άμυλο καλαμποκιού
Μπισκότα: σογιέλαιο, αλεύρι σόγιας, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471)
Παιδικές τροφές: πρωτεΐνες σόγιας, σογιέλαιο, μαλτοδεξτρίνη, φυτικά έλαια, καλαμποκέλαιο, σιμιγδάλι καλαμποκιού
Ποτά: φρουκτόζη από άμυλο καλαμποκιού, γλυκόζη, αμυλοσιρόπιο
Προϊόντα σοκολάτας: σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητής λεκιθίνη (E322)
Προϊόντα υγιεινής διατροφής: καλαμποκέλαιο, σιμιγδάλι καλαμποκιού
Σιρόπι: αμυλοσιρόπιο
Σούπες: σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471), τροποποιημένο άμυλο καλαμποκιού
Σπορέλαια, λιπαρές πρώτες ύλες και μαργαρίνες: σογιέλαιο
Στιγμιαίος καφές: λεκιθίνη (E322)
Τορτίγια τσιπς: καλαμποκάλευρο
Τροφές για κατοικίδια: πρωτεΐνες σόγιας
Τσίχλες: λεκιθίνη (E322), φυτικά έλαια, αμυλοσιρόπιο
Φυτικά έλαια: καλαμποκέλαιο
Φυτοφαγικά προϊόντα: πρωτεΐνες σόγιας, σογιέλαιο
Ψωμί: αλεύρι σόγιας, πρωτεΐνες σόγιας, σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471).
Τα συν και τα πλην
Υπέρ
* Υψηλή στρεμματική απόδοση. Π.χ. στην Ινδία η καλλιέργεια ΓΤ βάμβακος αποδίδει παραγωγή κατά 80% μεγαλύτερη από τη συμβατική. Εκτιμάται ότι μπορεί να απαντήσει στο πρόβλημα του υποσιτισμού.
* Γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες φυτών (όπως το «Golden Rice») που έχουν εμπλουτιστεί με καροτινοειδή – ο ανθρώπινος οργανισμός τα μετατρέπει σε βιταμίνη A – υπόσχονται να λύσουν το πρόβλημα της αβιταμίνωσης εκατομμυρίων παιδιών στον Τρίτο Κόσμο. Αντίστοιχα κάποιες ποικιλίες έχουν τροποποιηθεί έτσι ώστε να χορηγούνται και ως εμβόλια.
* Περίπου 10.000 τόνοι φυτοφαρμάκων δεν θα χρειαζόταν να χρησιμοποιηθούν αν οι μισές από τις υπάρχουσες καλλιέργειες καλαμποκιού, ελαιοκράμβης, τεύτλων και βαμβακιού ήταν ΓΤ.
* Τα γενετικά τροποποιημένα φυτά που είναι ανθεκτικά σε ζιζανιοκτόνα δεν απαιτούν καλλιεργητικές φροντίδες.
Κατά
* Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, καθώς δεν αναπτύσσονται στη φύση αλλά σχεδιάζονται σε εργαστήρια, δεν διαθέτουν φυσικό βιότοπο. Επομένως η εισαγωγή τους στο περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει στην εκτόπιση φυσικών άγριων ειδών. Επίσης γενετικώς τροποποιημένα φυτά μπορεί να επιμολύνουν συμβατικές και βιολογικές καλλιέργειες.
* Δεν εξασφαλίζουν τη χρήση λιγότερων χημικών οι ΓΤ καλλιέργειες. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με αμερικανική μελέτη, γενετικά τροποποιημένη σόγια απέδωσε κατά 6% λιγότερο από τη μη γενετικά τροποποιημένη και 11% λιγότερο από υψηλής απόδοσης μη γενετικά τροποποιημένη σόγια.
* H διάδοση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών οδηγείται από το κέρδος ολίγων εταιρειών που ελέγχουν την αγορά. Συνδέουν τα χημικά τους προϊόντα με τους σπόρους μέσω της βιοτεχνολογίας.
* Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί δεν σώζουν τους φτωχούς από την πείνα, σύμφωνα με την ActionAid, αφού μόνο το 1% της έρευνας για τα γενετικώς τροποποιημένα αφορά φυτά που θα χρησιμοποιηθούν από αγρότες στις φτωχές χώρες – έχουν σχεδιαστεί για μεγάλης κλίμακας βιομηχανική γεωργία.
* Η απελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον είναι μια μη αναστρέψιμη διαδικασία.
* Απρόβλεπτες συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία.
