Εκατόν εβδομήντα χρόνια φαίνεται ότι χρειάστηκαν για να καταργηθεί ο κύκλος της πλατείας Ομονοίας και να εφαρμοστεί εν μέρει ο αρχικός σχεδιασμός της. Ηταν το 1833 όταν οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ την είχαν σχεδιάσει ως ορθογώνια και η επίσημη ονομασία της ήταν πλατεία Ανακτόρων. Γύρω της θα υπήρχαν τα Ανάκτορα με θέα την Ακρόπολη και όλα τα δημόσια κτίρια. Το σχέδιο αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ αφού το 1834 ανετέθη στον αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε η αναθεώρησή του (βλ. το σημερινό ένθετο «Το άλλο Βήμα» σελ. 16-17). Το νέο σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία μιας μικρής κυκλικής πλατείας η οποία είχε πάρει το όνομα του βασιλέα Οθωνα ως πλατεία Οθωνος. Και αυτό όμως δεν εφαρμόστηκε. Το 1849 με βασιλικό διάταγμα η πλατεία παίρνει σχήμα ορθογώνιο. Το 1863 γίνεται σύμβολο ενότητας των αντιμαχομένων πολιτικών πλευρών μετά την εκθρόνιση του Οθωνα και μετονομάζεται πλατεία Ομονοίας.
Στο τέλος του 19ου αιώνα δενδροφυτεύεται συστηματικά, στο κέντρο της κατασκευάζεται πολυγωνική εξέδρα μουσικής και από το 1877 φωτίζεται με λάμπες φωταερίου. Το 1880 γίνεται αφετηρία του ιπποσιδηροδρόμου. Το 1895 δημιουργείται ο σταθμός του τρένου Αθηνών – Πειραιώς.
Το 1930 γίνεται κυκλική. Κατασκευάστηκαν τότε στο κέντρο της περίπτερα για τους ανθοπώλες και λειτούργησε ο νέος σταθμός του ηλεκτρικού πλέον τρένου. Τότε απέκτησε και τις Μούσες προκειμένου να καλυφθεί αεραγωγός του τρένου.
Η μεγάλη αναδιάταξη της πλατείας έγινε το 1960, όταν ξηλώθηκαν τα τραμ και άλλαξε η φυσιογνωμία της. Μεταγενέστερα άλλαξε πολλές φορές. Η τελευταία αλλαγή της ήταν με την εγκατάσταση του Γυάλινου Δρομέα που πήρε τη θέση του σιντριβανιού.
Σήμερα η πλατεία Ομονοίας, η οποία στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν από τις πιο κεντρικές και όμορφες περιοχές της Αθήνας, με μεγάλα και καλά ξενοδοχεία, όπως το «Μπάγκειον» και ο «Μέγας Αλέξανδρος», με πολλά καφενεία και κέντρα διασκέδασης, έχει μετατραπεί ουσιαστικά σε οδικό κόμβο, δεν λειτουργεί πλέον ως πλατεία και έχει αποκοπεί από την ιστορία της.
* Χώρος επικοινωνίας
Τώρα φαίνεται ότι όλα αλλάζουν στην πλατεία Ομονοίας για ένατη φορά. Στο τέλος Αυγούστου το κεντρικό αυτό σημείο αναφοράς της πόλης των Αθηνών από κυκλικό θα γίνει παραλληλόγραμμο. Τα νεοκλασικά κτίρια που περιβάλλουν την πλατεία αναδεικνύονται και τα νεότερα κτίρια εξωραΐζονται καθώς καθαιρούνται οι διαφημιστικές πινακίδες. Αλλά και οι κυκλοφοριακές συνθήκες αλλάζουν με στόχο να βελτιωθεί η σημερινή κατάσταση ως και 20%.
Πρόκειται για ένα συνολικό πρόγραμμα που εφαρμόζεται υπό τον συντονισμό του ΥΠΕΧΩΔΕ και το οποίο εκπονήθηκε από την Αττικό Μετρό, την Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, τη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εργων και τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθήνας, βάσει του οποίου η Ομόνοια θα… ζήσει την ένατη μεταμόρφωσή της.
«Η Ομόνοια θέλουμε να διατηρήσει αυτό που έχει, δηλαδή να είναι ένας χώρος επικοινωνίας, ένας χώρος ζωντανός, ένας τόπος πολιτισμικής αλλά και διαταξικής αναφοράς» τόνισε ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Κώστας Λαλιώτης. Και προσέθεσε ότι άρχισαν οι παρεμβάσεις για τις αποκαταστάσεις των όψεων των κτιρίων που την περιβάλλουν.
Σύμφωνα με τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ, η αλλαγή γίνεται στο πλαίσιο της αναβάθμισης του ιστορικού κέντρου της πόλης μετά τις παρεμβάσεις στο εμπορικό τρίγωνο, στην οδό Ερμού και στις παρόδους της, στο Θησείο, στου Ψυρρή, στην Πλάκα και στα Εξάρχεια, που συνεχίζονται με το έργο της πεζοδρόμησης και της ανάπλασης της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου, το οποίο προεκτείνεται στην Αποστόλου Παύλου αλλά και στη Βασιλίσσης Ολγας. Υπάρχουν ακόμη οι παρεμβάσεις στην οδό Αθηνάς, στην Πειραιώς και στην Αγίου Κωνσταντίνου.
Η συνολική ανάπλαση επεκτείνεται και σε άλλα σημεία, όπως η Μητροπόλεως, η Κολοκοτρώνη, στις παρόδους της Ερμού, στην πλατεία Συντάγματος, στο Μοναστηράκι, στην Αιόλου και στη Σταδίου.
«Η Αθήνα μπορεί να είναι μια πόλη που το κέντρο της να έχει κοινωνική συνοχή, να έχει μια ταυτότητα αρχιτεκτονική, πολιτισμική και περιβαλλοντική και θα μπορεί να είναι σημείο αναφοράς και των κατοίκων της Αττικής και της Αθήνας αλλά και των επισκεπτών της» υπογράμμισε ο κ. Λαλιώτης.
Οι παρεμβάσεις και τα έργα με σημείο αναφοράς την πλατεία Ομονοίας έχουν προϋπολογισμό περίπου 2 δισ. δρχ.
* Οι παρεμβάσεις
Στην πλατεία Ομονοίας το κυκλικό σχήμα μετατρέπεται σε ένα παραλληλόγραμμο έτσι ώστε να μπορεί να τη διαβαίνει ο κάθε πολίτης και να αυξηθεί σημαντικά η επιφάνειά της. Η παρέμβαση συνδέεται και με την αύξηση των πεζοδρομίων κατά μήκος της Αγίου Κωνσταντίνου και ως την πλατεία Καραϊσκάκη αλλά και κατά μήκος της Πειραιώς, στο πρώτο της τμήμα, με την πεζοδρόμηση της Ζήνωνος και της οδού Αθηνάς. Η συνολική επιφάνεια που αποδίδεται πια στους πολίτες είναι περίπου 15 στρέμματα.
Αποκαθίστανται οι όψεις των κτιρίων που περιβάλλουν την πλατεία Ομονοίας, τα οποία θα επανέλθουν στην αρχική τους κατάσταση, έργο που συνδυάζεται με την απομάκρυνση των διαφημίσεων. Σε τρεις μήνες η εικόνα των κτιρίων θα έχει αλλάξει. Θα ακολουθήσουν τα κτίρια που βρίσκονται στην Αγίου Κωνσταντίνου, στην οδό Πειραιώς και στην οδό Αθηνάς.
Στην Αγίου Κωνσταντίνου θα αποκατασταθεί ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, ο οποίος υπέστη ζημιές από τους σεισμούς. Παρεμβάσεις θα γίνουν και στο κτίριο του Εθνικού Θεάτρου.
Στην οδό Πειραιώς τα κτίρια θα αλλάξουν και τα πεζοδρόμια θα διαπλατυνθούν, όπως και στην Αγίου Κωνσταντίνου.
Η Αθηνάς από την πλατεία Ομονοίας ως τη Λυκούργου θα πεζοδρομηθεί και θα έχουμε μια συνολική ανάπλαση περίπου 4 στρεμμάτων.
* Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις
Μονοδρομείται η Πειραιώς, από τη Μενάνδρου ως την πλατεία Ομονοίας, και γίνεται άνοδος προς την Ομόνοια.
Η Αγίου Κωνσταντίνου μονοδρομείται και χρησιμοποιείται ως κάθοδος από την πλατεία Ομονοίας προς την πλατεία Καραϊσκάκη.
Πεζοδρομείται η οδός Αθηνάς από την πλατεία Ομονοίας ως τη Λυκούργου και θα επιτρέπονται μόνο τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Η οδός Αιόλου γίνεται αμφίδρομη στο τμήμα μεταξύ Πανεπιστημίου και Σταδίου.
Υιοθετείται λωρίδα αντίθετης κυκλοφορίας για τα μέσα μαζικής μεταφοράς στην οδό Πειραιώς από Σωκράτους ως Μενάνδρου και στην Πανεπιστημίου από Σίνα ως Πατησίων, ενώ δημιουργείται παράλληλη λωρίδα στη Σωκράτους από Αγίου Κωνσταντίνου ως Πειραιώς.
Το πρόγραμμα των παρεμβάσεων, εκτός από την αισθητική αναβάθμιση των κτιρίων, αποσκοπεί και στην απόδοση σημαντικού χώρου κυκλοφορίας στους πεζούς μετατρέποντας σε πιο «ανθρώπινο» τον χώρο όπου σήμερα κυριαρχούν τα αυτοκίνητα.
Με την επιχειρούμενη απλοποίηση των κυκλοφοριακών δεδομένων, με τις μονοδρομήσεις και με την κατάργηση της κυκλικής πορείας των οχημάτων εκτιμάται ότι μπορεί να επέλθει βελτίωση στις κυκλοφοριακές συνθήκες της περιοχής ως και 20%, παρά το γεγονός ότι αναμένεται να προσελκύονται περισσότερα οχήματα. Με τις παρεμβάσεις επιδιώκονται μείωση των καθυστερήσεων στις διασταυρώσεις και αύξηση της μέσης ταχύτητας των οχημάτων.
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Τα παλιά και τα νεότερα διατηρητέα μνημεία
Τα κτίρια που περιβάλλουν την πλατεία Ομονοίας ανακαινίζονται και αλλάζουν όψη. Αρκετά κατασκευάστηκαν τον προηγούμενο αιώνα, είναι διατηρητέα μνημεία και δύο έχουν υποστεί ζημιές από τον περυσινό σεισμό οι οποίες θα αποκατασταθούν. Τα κτίρια είναι:
* Εθνικής Τράπεζας, επί της πλ. Ομονοίας 11 και Πανεπιστημίου (πρώην ξενοδοχείο «Βικτώρια» και μεταγενέστερα «Εξέλσιορ»). Κατασκευάστηκε το 1880. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Πρόκειται για διατηρητέο μνημείο που αποκαταστάθηκε πρόσφατα αλλά χρειάζεται ένα «φρεσκάρισμα».
* Νέον (πρώην ξενοδοχείο «Carlton»), επί της πλ. Ομονοίας 8, που κατασκευάστηκε το 1870. Είναι διατηρητέο μνημείο. Στο ισόγειο στεγάζεται το ομώνυμο εστιατόριο-καφενείο. Θα αφαιρεθούν όλες οι διαφημιστικές πινακίδες της όψης του και θα μείνουν οι επιτρεπόμενες.
* Πρώην καφενείο Ζαχαράτου – Καπερώνη, επί της πλ. Ομονοίας 6. Είναι διατηρητέο μνημείο. Θα αφαιρεθούν όλες οι μη αναγκαίες πινακίδες των καταστημάτων.
* Ξενοδοχείο «Μπάγκειον», επί της πλ. Ομονοίας 18. Διατηρητέο μνημείο. Εργο του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ που χτίστηκε την περίοδο 1889-1894. Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1894. Στο ισόγειο λειτουργούν σήμερα καταστήματα. Θα αφαιρεθούν όλες οι μη αναγκαίες ταμπέλες. Το κτίριο έχει συντηρηθεί το 1994. Θα γίνει χρωματική αποκατάσταση.
* Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος», επί της πλ. Ομονοίας 19. Διατηρητέο μνημείο. Και αυτό είναι έργο του Τσίλλερ. Χτίστηκε την περίοδο 1888-1889. Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1889. Σήμερα στεγάζει αλυσίδες καταστημάτων ταχυφαγίας. Θεωρείται «δίδυμο» με το «Μπάγκειο». Η επέμβαση έχει σκοπό να επαναφέρει αυτή την εικόνα.
* Φαρμακείο Μπακάκου (Μέγαρο Ανδρικίδη), επί της πλ. Ομονοίας 21 και Αγίου Κωνσταντίνου 1. Πρόκειται για επταώροφο κτίριο, χαρακτηριστικό δείγμα της εμπορικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου. Χτίστηκε το 1938 με σχέδια του αρχιτέκτονα Ρένου Κουτσούρη στη θέση παλαιού διώροφου κτιρίου. Ως το 1950 ήταν το μόνο πολυώροφο κτίριο της πλατείας. Στο ισόγειο του παλαιού κτιρίου στεγαζόταν το Φαρμακείο Μπακάκου από το 1917.
*Οικία Σκουζέ (ξενοδοχείο «Κλάριτζ»), επί της οδού Δώρου 4.
* Θέατρο Κοτοπούλη, επί της οδού Κοτοπούλη.
* Σύγχρονα γραφεία
* Επί της πλ. Ομονοίας 12 και Πανεπιστημίου. Κατασκευάστηκε το 1958. Εργο του αρχιτέκτονα-καθηγητή του ΕΜΠ Θουκυδίδη Βαλεντή. Προτείνεται να χαρακτηριστεί νεότερο μνημείο.
* Επί της πλ. Ομονοίας 10. Κατασκευάστηκε το 1960. Πρόκειται για δεκαώροφο κτίριο με καταστήματα στο ισόγειο.
* Επί της πλ. Ομονοίας 9. Κατασκευάστηκε το 1960. Είναι εννεαώροφο κτίριο με καταστήματα στο ισόγειο.
* Επί της πλ. Ομονοίας και Αγίου Κωνσταντίνου 1. Κατασκευάστηκε το 1954 από το τεχνικό γραφείο Καψή. Είναι εννεαώροφο με καταστήματα στο ισόγειο.
* Ξενοδοχείο «La Mirage» επί της οδού Κοτοπούλη 3. Κατασκευάστηκε το 1976. Αρχιτέκτων: Σοφοκλής Σαρλής. Είναι εννεαώροφο.
* Σαρόγλειο Μέγαρο, επί της πλ. Ομονοίας και Σταδίου 65. Εννεαώροφο κτίριο, ιδιοκτησίας ΜΤΣ. Αρχιτέκτονες: Λεμπέσης, Ζαχόπουλος.
* Επί της πλ. Ομονοίας και Σταδίου 60. Κατασκευάστηκε το 1960. Είναι εννεαώροφο.
* Ξενοδοχείο «Asty» επί της πλ. Ομονοίας 20. Εννεαώροφο κτίριο που ανακατασκευάζεται από το αρχιτεκτονικό γραφείο Στυλιανίδη.
* Πολυκαταστήματα Hondos (πρώην ξενοδοχείο «Ομόνοια»), επί της πλ. Ομονοίας και 3ης Σεπτεμβρίου 1. Κατασκευάστηκε το 1961. Αρχιτέκτων: Αντώνης Κιτσίκης. Πρόκειται για εννεαώροφο κτίριο που άλλαξε χρήση και μετασκευάστηκε πλήρως το 1998.
