«Γιατί το έκανε;». Είναι το κλασικό ερώτημα που θέτουν οι άνθρωποι σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης όταν κάποιος από τον περίγυρό τους αποφασίσει να θέσει τέρμα στη ζωή του. Και είναι αυτή η αίσθηση του αγνώστου, του αναπάντητου, της σκοτεινής πλευράς του αυτόχειρα η οποία αφήνει περισσότερα ερωτήματα και απορίες στον περίγυρό του. Ενας άνθρωπος αυτοδημιούργητος, όπως για παράδειγμα ο πολυσυζητημένος Παντελής Σφηνιάς, που έχτισε σκαλί σκαλί μια λαμπρή καριέρα, ένας άνθρωπος που πάλεψε και πέτυχε, που κρατούσε σταθερά το τιμόνι της ζωής του, που είχε τον απόλυτο έλεγχο, ξαφνικά νιώθει να του τραβούν το χαλί κάτω από τα πόδια, βρίσκεται έρμαιο καταστάσεων, συγκυριών και σχολίων τα οποία δεν μπορεί να ελέγξει και τότε θέτει τέρμα στη ζωή του.
Σύμφωνα με το αμερικανικό National Institute of Mental Health (Εθνικό Ιδρυμα Ψυχικής Υγείας), η υπ’ αριθμόν ένα αιτία της αυτοκτονίας είναι η κατάθλιψη. Τα αίτια της κατάθλιψης είναι ποικίλα, συμπεριλαμβανομένων γενετικών/κληρονομικών καταβολών καθώς και περιβαλλοντικών επιδράσεων, όπως είναι ένα ξαφνικό, πολύ έντονα αρνητικό, γεγονός. Παρ’ όλα αυτά, για το γενικό κοινό το στίγμα της αυτοκτονίας είναι ότι το άτομο που φθάνει σε αυτή την έσχατη λύση ή τρελό είναι ή έχει κάποια ψυχική ασθένεια. Αν και η περίπτωση της ψυχικής ασθένειας δεν αποκλείεται, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αίτια που μπορεί να ωθήσουν στην αυτοκτονία. Το κυριότερο από αυτά τα αίτια είναι εξωτερικά γεγονότα για τα οποία το άτομο νιώθει ανήμπορο να αλλάξει τη ροή ή την εξέλιξή τους και τα οποία έχουν άμεσο αντίκτυπο στη ζωή του προκαλώντας του αβάσταχτη στενοχώρια.
Η υποκειμενική εμπειρία του ανθρώπου που φθάνει στα πρόθυρα της αυτοκτονίας (ασχέτως αντικειμενικών κριτηρίων ή τι του λέει ο περίγυρός του) είναι ότι νιώθει ψυχικά αδύναμος, ανήμπορος, κατατρεγμένος, χωρίς κατανόηση από τον περίγυρό του και, κυρίως, χωρίς έλεγχο της κατάστασης. Το άτομο στα πρόθυρα της αυτοκτονίας δεν έχει τον έλλογο σκεπτικό μηχανισμό του ανθρώπου που αισθάνεται καλά. Η κρίση του θολώνει, βλέπει τα πράγματα μονόπλευρα και διχοτομεί τα πάντα: το κριτήριό του είναι ή όλα ή τίποτα, ή μαύρο ή άσπρο, και δεν μπορεί να δει τις ενδιάμεσες αποχρώσεις και διαβαθμίσεις.
Οι σκέψεις αυτού του ανθρώπου επικεντρώνονται στο τώρα και έχει χάσει την ικανότητά του να οραματιστεί το μέλλον. Το μέλλον διαγράφεται ζοφερό και αναπόδραστο στα μάτια του αυτόχειρα, ο οποίος νιώθει καταδικασμένος από μια σίγουρη και αμετάκλητη αποτυχία την οποία δεν μπορεί να ελέγξει.
Ακόμη και αν το περιβάλλον του τον διαβεβαιώνει για το αντίθετο ή προσπαθεί να προτείνει κάποιες λύσεις, από τη στιγμή που το άτομο έχει μπει στη διαδικασία της αυτοκτονικής σκέψης είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει τρόπο αντιμετώπισης των γεγονότων χωρίς την επαγγελματική βοήθεια ψυχιάτρου ή ψυχολόγου.
Είναι λοιπόν αδύναμο το άτομο που επιχειρεί να αυτοκτονήσει; Οχι απαραίτητα. Πολλές φορές είναι τα δυνατά και δυναμικά άτομα που επιλέγουν μια τόσο αρνητική λύση στα προβλήματά τους, η οποία, παραδόξως, απαιτεί μεγάλη ψυχική δύναμη και είναι ο έσχατος τρόπος για αυτά τα άτομα να αποδείξουν ότι έχουν τον έλεγχο της κατάστασης και του εαυτού τους, παρ’ όλο που επιλέγουν τον πιο αρνητικό τρόπο για να το επιβεβαιώσουν.
* Η έσχατη λύση
Το άτομο που επιχειρεί και φέρνει σε πέρας την αυτοκτονία του θέλει λοιπόν να πεθάνει; Η επιστημονική κοινότητα είναι κατηγορηματική σε αυτό και η απάντηση είναι: Οχι. Το άτομο αυτό επιθυμεί να πεθάνει ως έσχατη λύση, για να βάλει τέλος στην αγωνία και στον ψυχικό πόνο του. Είναι η μόνη διέξοδος η οποία νομίζει ότι ανοίγεται μπροστά του και πιστεύει ότι αυτή είναι η μόνη λύση που του δίνει κάποιον έλεγχο στη ζωή του. Δεν πρόκειται περί επιλογής. Πρόκειται για μια απεγνωσμένη αντίδραση. Το ερώτημα είναι, αν στο άτομο στα πρόθυρα αυτοκτονίας δινόταν η ευκαιρία να διαλέξει ανάμεσα στη ζωή του πριν από το δραματικό γεγονός (κατάθλιψη, ασθένεια, προσωπική καταστροφή ή οτιδήποτε άλλο επηρέασε τη ζωή του) και τον θάνατο, τι θα διάλεγε; Η απάντηση είναι ότι θα διάλεγε τη ζωή του όπως ήταν πριν, χωρίς τον ψυχικό πόνο.
Τα παραπάνω βοηθούν να κατανοήσουμε γιατί ένα άτομο στα πρόθυρα αυτοκτονίας δείχνει ήρεμο, ίσως και ευδιάθετο, όπως δήλωσαν για τον Παντελή Σφηνιά οι συνεργάτες του. Ο λόγος είναι ότι το άτομο που έχει πάρει την απόφασή του έχει την αίσθηση ότι τουλάχιστον τώρα ελέγχει την κατάσταση και βλέπει ένα τέλος στην ψυχική οδύνη του.
* Τα επιστημονικά δεδομένα
* Η αυτοκτονία δεν γίνεται παρορμητικά ούτε αποτελεί κάποιο καπρίτσιο εκ μέρους του αυτόχειρα, αλλά αποτελεί προϊόν σκέψης και συνειδητής επιλογής.
* Περισσότεροι άνδρες από ό,τι γυναίκες θέτουν τέρμα στη ζωή τους αυτοκτονώντας, με αναλογία τέσσερις άνδρες προς μία γυναίκα.
* Περισσότερες γυναίκες από ό,τι άνδρες δηλώνουν ότι έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν, με αναλογία δύο γυναίκες προς έναν άνδρα.
* Οι άνδρες που αποπειρώνται να θέσουν τέρμα στη ζωή τους τείνουν να διαλέγουν μέσα τα οποία δεν αφήνουν περιθώρια σωτηρίας (π.χ., πυροβολισμός, πτώση, απαγχονισμός), εν αντιθέσει με τις γυναίκες που τείνουν να επιλέγουν μέσα τα οποία μπορεί να αφήνουν περιθώρια σωτηρίας (π.χ., υπερβολική δόση ηρεμιστικών χαπιών).
* Μόνο ένα στα τέσσερα άτομα αφήνει κάποιο σημείωμα.
* Πριν από την αυτοκτονία το άτομο προσπαθεί να τακτοποιήσει διάφορες εκκρεμότητες, όπως περιουσιακά στοιχεία.
* Τα σημειώματα που συνοδεύουν μια αυτοκτονία έχουν στερεότυπο χαρακτήρα.
* Οι επιρρεπείς επιχειρηματίες
Τραγικά γεγονότα σαν αυτό που απασχολεί τις ημέρες αυτές το πανελλήνιο δεν είναι άγνωστα στη διεθνή ειδησεογραφία. Η αμερικανική εφημερίδα «Dayton Daily News» στις 18.12.1998 δημοσίευσε την είδηση ότι στην κομφουκιανή κοινωνία της Νότιας Κορέας, που εξισώνει την αποτυχία με την ατίμωση, αυτοκτονεί κάθε μέρα το λιγότερο ένας επιχειρηματίας.
Η «Seattle Post Intelligence» εξάλλου έγραψε στις 23.4.1998 ότι κατά μέσον όρο 25 νοτιοκορεάτες επιχειρηματίες θέτουν ετησίως τέρμα στη ζωή τους λόγω οικονομικών δυσκολιών.
Οι «Irish Times» δημοσίευσαν στις 27.2.1998 την είδηση ότι τρεις μεσήλικοι ιάπωνες επιχειρηματίες, όλοι πρόεδροι εργοστασίων ανταλλακτικών αυτοκινήτων, έθεσαν τέρμα στη ζωή τους, καθένας στο δωμάτιό του στο ίδιο ξενοδοχείο, λόγω των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν.
Η ίδια εφημερίδα ανέφερε ότι 140 ιάπωνες επιχειρηματίες αυτοκτόνησαν το 1996. Ο Joseph Coleman σε δημοσίευμα του «Associated Press» (2.7.1999) ανέφερε δραματική αύξηση στο ποσοστό των αυτοκτονιών στην Ιαπωνία λόγω οικονομικών ή άλλων δυσχερειών και έντονων αρνητικών καταστάσεων.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Πέντε λανθασμένες αντιλήψεις
1. Αυτοί που λένε ότι θα αυτοκτονήσουν δεν πρόκειται να το κάνουν. Λάθος.
Πολλές φορές ο μόνος τρόπος του περίγυρου να αντιληφθεί τις προθέσεις του αυτόχειρα είναι από δηλώσεις του τύπου «εγώ δεν είμαι απαραίτητος πια» ή «όταν δεν θα υπάρχω…».
2. Οποιος προσπαθεί να αυτοκτονήσει είναι τρελός. Λάθος.
Τα άτομα που οδηγούνται στην αυτοκτονία μπορεί να έχουν κατάθλιψη, να είναι δυστυχισμένα, να έχουν ένα αβάσταχτο πένθος, να νιώθουν ότι έχουν χάσει κάθε ελπίδα.
3. Αν κάποιος είναι αποφασισμένος να αυτοκτονήσει, τίποτε δεν τον σταματάει. Λάθος.
Συνήθως τα άτομα που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν έχουν διχασμένη άποψη για το ζήτημα και αμφιταλαντεύονται. Κυρίως επιθυμούν να θέσουν τέρμα στον πόνο τους και όχι στη ζωή τους, αλλά δεν βλέπουν άλλη λύση.
4. Αυτοί που σχεδιάζουν να αυτοκτονήσουν δεν είναι πρόθυμοι να δεχθούν επαγγελματική βοήθεια. Λάθος.
Σε μια έρευνα του αμερικανικού Εθνικού Ιδρύματος Ψυχικής Υγείας βρέθηκε ότι οι μισοί από αυτούς που είχαν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν είχαν αναζητήσει ιατρική βοήθεια τους προηγούμενους έξι μήνες.
5. Οι συζητήσεις περί αυτοκτονίας μπορεί να παρακινήσουν κάποιον σε αυτή. Λάθος.
Στην πραγματικότητα το ακριβώς αντίθετο είναι σωστό: η ανοιχτή και ειλικρινής συζήτηση για το ζήτημα αυτό μπορεί να βοηθήσει.
Η κυρία Λίζα Βάρβογλη είναι διδάκτωρ Ψυχολογίας και εργάζεται ως ψυχολόγος και ερευνήτρια στο Children’s Hospital της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ.
